ارتباط مسئله شر و وجود خدا در مسحیت بر اساس دیدگاه افلاطون وآگوستین |
فرارو- جهت آشنایی با پیشینه رویارویی جهان مسحیت با مسئله شر در این مجال به بررسی دیدگاه افلاطون و آگوستین به عنوان دو تن از متفکرین صاحب نظر در این زمینه می پردازیم به منظور آشنایی با دیدگاه افلاطون پیرامون مسئله ی شر ابتدا باید خلاصه ای از جهان شناسی او را بیان کرد. در فلسفه افلاطون معرفت شناسی و هستی شناسی تطابق کامل بر هم دارند. افلاطون بر این باور است که همه هنرها و دانش هایی که با طبیعت سروکار دارند در قلمرو پندار واقع می شوند و چون پندار معرفت نیست دانش هایی که با طبیعت سروکار دارند مصداق معرفت نخواهند بود و این از آن جهت است که متعلق این دانش ها همواره در حال دگرگونی است و درباره جهان شدن می توان به حدس و گمان سخن گفت.
در فلسفه او معرفت حقیقی به صور و حقایق معقول هیچگونه تغییر و تحولی را نمی پذیرد و همیشه به آن چه پایدار و کامل هستند تعلق می گیرد. بنابراین علوم طبیعی یا هر دانشی که به منظور شناخت جهان طبیعت صورت می گیرد، حتی در قلمرو خودشان نیز معرفت یقینی را به ارمغان نمی آورند و درباره آنها حکم قطعی نمی توان داد لذا شایستگی نام معرفت ندارند.
جایگاه شر متافیزیکی در جهانشناسی افلاطون:
مراد از شر متافیزیکی محدودیت سلسله مراتب آفرینش نسبت به ذات خداوند است. یعنی عالم مثال نسبت به مثال نیک از محدودیت خاصی برخوردار است و عالم ماده نیز نسبت به عالم مثال از محدودیت و نقص برخوردار است. به عبارت دیگر شر متافیزیکی یعنی بعد و دوری موجود است از حقیقت مطلق که همان مثال نیک است.
در اینجا باید به دو گفته توجه داشت:
1) نظمی که صانع به جهان می دهد بر اساس قابلیت قابل یعنی محدودیت ماده صورت می گیرد پس در این صورت جهان واجد شرایط شر متافیزیکی است.
2) جهان با وجود شر متافیزیکی یعنی محدودیت ماده بهترین نظام ممکن است زیرا که شر متافیزیکی به فقدان کمال لازم ماده بر می گردد و فقدان یعنی عدم ، لذا نیاز به علت ندارد.
افلاطون در جایی آورده است که وجود شرور ناسازگار با خیرخواهی خداوند است و نسبت شرور به خدا انکار شده است:
بر خلاف عموم چون خدا خوبست مسبب همه چیز نیست بلکه فقط جزء کوچکی از آن چه برای انسان رخ می دهد از جانب خدا است و آن خیر است و حال آنکه قسمت اعظم آن چه بر بشر وارد شود یعنی شر از جانب خدا نیست و به عبارت دیگر هر آنچه خیر است جز خدا مسببی ندارد ولی منشا شر غیر از خداست.1
پس اگر وجود شرور ناسازگار با خیرخواهی خداوند است عملی دوگانه است: نفس جهان که دارای عقل است به تقلید از ایده ها ساخته می شود و قشر آن یعنی تن جهان نیز که از روی همان سرمشق بوجود می آید. خدا چون نیک است می خواست همه چیز نیک باشد و منظم:
چون خدا می خواست همه چیر تا حد امکان خوب شود نه بد و چون دید هر چه محسوس و دیدنی است ثبات و آرام ندارد بلکه گرفتار جنبش و بی نظمی است از این رو بی نظمی را به نظم مبدل ساخت.2
در اینجا واژه((تا حد امکان)) اشاره به مرزهای قدرت خداوند دارد.
شرور امور عدمی هستند نه وجودی:
از نظر افلاطون ربط بین خیرات و شرور عالم ماده انفکاک ناپذیر است. شر ذاتی عالم ماده است. شر به معنی محدودیت عالم ماده از دریافت کمال معقول جهان مثل. ((همه زشتی ها و بی نظمی ها که در زیر آسمان پدیدار می شود زاده جنبه جسمانی است و منشا همه آن ها کیفتی است که جهان پیش از آن که نظم کنونی را بپذیرد داشته است و همین جنبه را به موجود است زنده ی می بخشد
(افلاطون، دوره آثار، جمهوری، محاوره مرد سیاسی، ترجمه محمد حسن لطفی، خوارزمی، ص264)
برای تبیین مسئله شرور در عالم از نظر افلاطون شرور بالذات را از شرور بالعرض باید تفکیک کرد.
ضرورت شرور بالذات:
ضرورتاً رتبه وجودی مثال نیک بالاتر از رتبه وجودی موجود است. امکان ندارد همه آنچه در مثال نیک وجود دارد به همان سان در موجود است حاصل شود. موجود است وجود و عدمشان در هم آمیخته است. هر قدر رتبه ی وجودی موجود است پایین تر باشد آمیزش آنها با محدودیت و با عدم بیشتر است. در مرتبه پایین عالم ماده هیولی قرار دارد که قوه محض است و بیشترین محدودیت را داراست، بنابراین شر بالذات همان عدم است.
ضرورت شرور بالعرض:
این شرور از دو جهت وجودشان برای عالم ماده ضروری است
الف) از جهت ماده و اینکه هیولی می تواند صورتی را از دست بدهد و صورت دیگری بپذیرد و از قوه به سوی فعلیت رود.
ب) ماده جسمانی وجودش بالقوه و آماده قبول فساد و انقسام و دگرگونی است. چرا که «ضرورت» که مهمترین ویژگی ماده جسمانی است اقتضای چنین حالتی را دارد و تزاحم و تضاد را بوجود می آورد.
بدی هرگز از میان نخواهد رفت زیرا باید همیشه خلاف نیکی در جهان باشد و چون در عالم خدایان جایی برای خود نخواهد یافت پیوسته در عالم ما و در میان موجودات فناپذیر مسکن خواهد یافت زیرا ضرورت چنین اقتضا می کند.3
بنابریان شرور ذاتی عالم ماده است و این به این معنی نیست که خداوند دو چیز آفرید است یکی عالم ماده و دیگری تزاحم بلکه همین که عالم ماده را آفریده تزاحم ایجاد گردیده. قصد خداوند آفرینش عالم ماده بوده و تزاحم و تضاد به نحو بالعرض در آفرینش را پیدا کرده است. شر ناشی از نقصان قابل است نه فاعل.
شر طبیعی:
تمام انواع شروری که سبب درد و رنج انسان می شوند و عامل انسانی ندارند.
علت وجود شر طبیعی:
مشاهده شرور در جهان این پرسش را به میان می آورد که مبدا این همه رنج چیست؟ از یک سو می بایست خدا که خیر محض است از هر گونه مسئولیت مبرا باشد و از سوی دیگر باید وجود شرور به گونه ای توجیه و تبیین شود که منافاتی با خیر محض بودن خدا نداشته باشد.
افلاطون در تلاش است که وجود شرور را در مبدایی غیر از خداوند جستجو کند . او در محاوره جمهوری علت پیشامدهای بد را به مبدایی غیر از خداوند نسبت می دهد.
پس خداوند چون نیک است برخلاف آن چه توده مردم می پندارند مسبب همه پیشامدهایی که به ما روی می آورند نیست بلکه اندکی از آنها از جانب خداست زیرا میان حوادثی که برای ما روی می آورد اندکی نیک و بیشتر بد. پیش آمدهای خوب مسببی جزء خداوند ندارند در حالی که علت پیشامدهای بد را در جایی دیگر باید جستجو نمائیم. 4
او در محاوره ی تئه تتوس مهمترین عامل شر را "ضرورت" که یکی از ویژگی های ماده اولی است می داند. بدی هرگز از میان نخواهد رفت زیرا همیشه باید خلاف نیکی در جهان باشد و چون در عالم خدایان جایی برای خود نخواهد یافت پیوسته در عالم ما در میان موجودات فناپذیر مسکن خواهد گزید. 5
او همچنین جسمانیت را نیز بروز شرور در جهان معرفی می کند:
جهان زیبایی و دیگر خصوصیات نیک را از آن که آن را به صورت نظم کنونی در آورده است به یادگار گرفته است ولی همه زشتی ها و بی نظمی ها و بیدادگری هایی که در زیر آسمان پیدا می شود زاده جنبه جسمانی است. 6
در جایی دیگر شر اخلاقی را علت شر طبیعی می داند :کسانی بد بودند و بدی سبب بدبختی آنها بود و از این رو احتیاج به کیفر داشتند و خداوند آنها را به کیفر رسانید تا از بدبختی رهایی یابند.7
لذت شهوانی نوعی شر است:
از نظر افلاطون لذت واقعی پیوند با حکمت و دانش دارد و لذت ناب را دارای حد و اندازه نمی داند. لذت اصیل عبارت است از تامل و تفکر. اما پیدایش لذت جسمانی با تصور غلط همراه است نه با تصور درست همچنان که لذت تامل و تفکر بر لذات جسمانی اولویت و برتری دارد، لذت و درد روح بر لذت و درد جسم برتری دارد، در درون انسان های بد سرشت نقش های لذات فراوان هستند البته بیشتر آنها خلاف حقیقت هستند. مردم کاذب بیشتر اوقات دل به لذات کاذب خوش دارند، در روح آدمیان لذت های کاذب وجود دارند. این لذت ها تصاویر غلط و مضحکی از لذت های حقیقی هستند.
مثلاً ممکن است کسی به اندازه ای در برخورداری از لذت های متعارف خوردن و نوشیدن، لذات جنسی زیاده روی کند که به بیماری فقر یا دیگر دردها گرفتار آید، چون که از منظر آنها لذتی خوب است که هدفش این باشد که بیشترین مقدار لذت را در طول زندگی به همراه داشته باشد و این لذت مفرط هماهنگی و اعتدال را از میان می برد و در نتیجه تبدیل به درد می شود.
لذت هایی هستند که هر چند در مدتی که دوام دارند خوب هستند اما در برابر درهایی که از آن ها ناشی می شوند ناچیزند. بنابراین برای این که به هدف مان برسیم باید یاد بگیریم که مقدار لذت و دردی را که از کارهای ما در حال و آینده نشات خواهد گرفت چگونه اندازهمی گیرند و در نهایت به این آموزه ی سقراطی برسیم که قوت و ضعف اراده تاثیری در زندگی خوب ندارند بلکه این زندگی فقط بر پایه دانش استوار است. 8
انواع شرور از نظر افلاطون
* خیر و شر امور نسبی هستند نه ذاتی
* آیا اراده خدواند بر این است که شر وجود داشته باشد یا خیر؟
افلاطون معتقد است که اگر از افق بالا نگاه کنیم خداوند متعالی است بنابراین هر چیزی که از او بوجود می آید هم نیک و متعالی است. اما اگر از این افق پائین بنگریم بعضی امور در نگاه انسان ها شر محسوب می شوند. اما افلاطون از افق بالا نگاه می کند. چه بسا چیزی در نگاه برخی خیر است و در نگاه بعضی دیگر شر. آن چه از افق پائین شر می نماید از افق بالاتر خیر است.
عدمی بودن شرور:
اولین دلیلی که توسط افلاطون برای نظریه نیست انگاری شر اقامه شده است استقراء است که آن را به این شرح می توان توصیف کرد:
تمام پدیده هایی که به عنوان شر شناخته می شوند پس از تجزیه و تحلیل به دست می آید که شر بودن آنها ناشی از جنبه های نیستی و کاستی آنها است مثلاً در مورد بیماری بدن انسان از چهار عنصر خاک و آتش و آب و هوا ترکیب یافته است و اگر یکی از این عناصر برخلاف طبیعت کمتر یا بیشتر از آن چه جسم مقتضی است بشود یا برخلاف طبیعت، مکان یکی با مکان دیگری تعویض شود نظم بدن آشفته می شود و بیماری روی می دهد. 9
این راه حل مهمترين راه حل افلاطون برای مسئله شر می باشد.
شر اخلاقی
شر اخلاقی نتیجه اعمال انسانی است و بوسیله سوء استفاده از اختیار بوجود می آید.افلاطون معتقد است فقط سه چیز ارزش دارد: عدالت، زیبایی، حقیقت و مرجع این سه چیز خیر است. پس تنها چیزی که باید در پی آن بود خیر است و آن چیزی که در پی خیر است اخلاق می باشد.10
نسبت شر به ماهیت و ذات انسان
افلاطون عوامل بشر را در فقدان معرفت، فراموشکاری و عدم تعادل می داند.
فقدان معرفت
او معتقد است که شر اخلاقی عبارت است از نوعی بیماری که تسلط خشم،حسد و شهوات روح سرچشمه می گیرد. این بیماری ممکن است به ارتکاب جرائم منتهی شود که این جرائم در عرف مردم عمدی تلقی خواهد شد به این معنا که مجرمان به طور آگاهانه و از سر خشم، طمع، حسد و انگیزه های دیگری که معمولاً عامل جرم هستند دست شان را به گناه آلوده کرده اند اما فیلسوف آن را غیر عمد تلقی می کند زیرا هیچ کس آگاهانه نمی خواهد که روحش را فاسد گرداند. 11
پس روح خواسته و دانسته اشتباه نمی کند بلکه همیشه بی آن که خود بخواهد به خطا می رود یعنی وقتی که آدمی آن چه را در واقع شر و بدی است انتخاب می کند آن را به اعتبار این که خیر است انتخاب می کند.
راه کار های افلاطون برای جلوگیری از بروز شر اخلاقی:
1) اخلاق
2) شباهت انسان به خدا
افلاطون به نیک فطری انسان ها اعتقاد ندارد، او در متون می گوید:
اگر نیکان نیک بودند فطرتاً بی گمان در میان ما کسانی بودند که می توانستند کودکان نیک را از دیگران تمییز دهند در آن صورت آنان را از کودکان دیگر جدا می کردند و نمی گذاشتند به سبب آمیزش با بدان فاسد گردند و چون به سن بلوغ می رسیدند آنان را در اختیار دولت می گذاشتیم تا جامعه از وجودشان سود جوید ولی اگر نیکی نیکان فطری نباشد باید بپنداریم که در نتیجه آموزش به نیکی گراییده اند. 12
افلاطون همه چیز را از دیدگاه تربیتی یا اخلاقی می نگرد الوهیت را معیار همه معیارها و مقیاس همه مقیاس ها می نامد. به این معنا خدا مرکز قانون گذاری است. زیرا قانون گذاری تجلی بی واسطه و تحقق خدا بر روی زمین است. خدا در نظام جامعه و دولت همان گونه اثر می بخشدکه در طبیعت موثر است. این دو با هم مرتبط هستند زیرا کیهان نیز تحت حکومت والاترین مقیاس ها است. قانون در نظر او ابزاری است که بوسیله آن آدمیان برای بهره وری از این هماهنگی تربیت می شوند این هماهنگی فضیلت است و آدمی از طریق فضیلت به طبیعت حقیقی خود می رسد که کسب این فضیلت بسیار دشوار است.
آن چه پتاکوس سخت می شمارد نیکو شدن نیست بلکه نیک بودن است . نیکو شدن دشوار است زیرا خدایان رنج بردن و عرق ریختن را شرط رسیدن به قله فضیلت قرار داده اند ولی همین که آدمی به قله رسید نگاه داشتن همان فضیلت که دست یافتن به آن چنان مشکل شده بود آسان می گردد. نیکو شدن دشوار است هر چند ممتنع نیست حال آن که نیکو بودن ممتنع است.13
کسب فضیلت از طریق تربیت میسر است و تربیت عبارت است از پرورش کامل و شکوفایی هماهنگ تن و روح که فقط در سایه اختیار بدست می آید سرانجام تربیت کسب فضیلت است که آن هم در پرتو اختیار بوجود می آید.
عالم خدایان پاک است و حسد در عالم آنان راه ندارد و هر یک در هر مقام که بخواهد حرکت می کند نفس انسانی برای این کار که به عالم خدایان راه پیدا کند باید به بالاترین مقام در زیر گنبد آسمان برسد، در این راه ارابه ها به دشواری پیش می روند زیرا اسبی که به بدی آلوده نشده و ارابه ران در دادن غذای او کوتاهی ورزیده است، دست و پایش سست می شود. پس نادانی و بدی عامل گرفتاری او می شود و سرانجام باید به ظن و گمان و عقیده دل خوش کند. 14
و آخرین چیزی که را با تحمل رنج می آموزد:
ایده نیک است ولی آدمی همین که به دیدار آن نائل شد یقین حاصل می کند که در همه جهان هر نیکی و زیبایی ناشی از اوست اما کسانی که به ظلم گرائیده اند حقیقت پاک را از یاد برده اند و توانایی یادآوری را ندارند زیرا تنها چند تن به یاری وسایل نارسا و با مشقت فراوان می توانند به دیدار ایده ها نائل گردند. 15
اختیار جز لاینفک عالم هستی است و ممیز انسان ها از سایر موجودات و در راستای اختیار است که نیک و بد از هم متمایز می شوند و بویسله تزکیه و دیالکتیک به مشاهده حقیقت نائل می شود و هدف از دیالکتیک همان رسیدن به کمال و شبیه شدن به عالم ثابت و لایتغیر ایده هاست.
ماده در دیدگاه آگوستین:
آگوستین معتقد است خلق موجودات یا از ماده ای است که فاقد صورت است یا از ماده ای است که فقط در مقایسه با چیزی که دارای صورت کاملی است فاقد صورت است یعنی چیزی که قوه پذیرش صورت را دارد در این حالت چنین ماده ای در واقع عدم محض نیست.او ماده را عین حیثیت اجسام می داند و می گوید زیرا ماده قوه پذیرش صورت است و بنابراین نمی توان آن را عدم کامل دانست. نه تنها برخورداری از صورت بلکه حتی قوه پذیرش صورت نیز خیر است وآن چه خیر است عدم مطلق نمی باشد این ماده که خود کاملاً عدم نیست خود مخلوق خداوند است. آگوستین آسمان و زمینی را که در آیه باب اول سفر پیدایش ذکر شده است را اولین مخلوق خداوند می داند.
به اعتقاد ژیلسون با شروع مسیحیت با تبعیت از فلسفه سفر خروج فکر انسان از مرحله کیفیت فرا رفت و به مرحله وجود رسید. این تغییر به این علت نیست که اشیاء مادی وجود دارد بلکه به این معنی است که صورت. فعلیت به این موجودات در معرض تغییر است و منشا شر چیزی جزء روح نیست:
نباید گفت که جسم روح را به گناه وامی دارد بلکه روح است که جسم را می کشد........ هر چیزی که باید ایجاد شود همواره در معرض این قرار دارد که سلب وجود از آن شود ..... و این خطر جز همان امکان فساد نیست ...... از این امکان خطری به طبیعت بی جان روی آور نیست ..... اما در مرتبه موجودات معنوی یعنی آدمیان و فرشتگان بروز این خطر به واقع و در عمل میسر است. زیرا آفریدگار چنان می خواهد که این طبقه از مخلوقات شریک او در حکم باشند و از همین رو خود آنان را فرا می خواند تا در رفع این زوال و فساد با او یاری کنند. 16
پایه این خوش بینی مسیحیان به نظر می آید این آیه از عهد عتیق باشد: خداوند شامگاه به کار خویش نگاه می کرد و نه تنها تصدیق می کرد این کار از اوست بلکه می گفت چون از خود اوست نیکوست.17
با استناد به آیه فوق در سنت مسیحی ثنوی ها مورد دشمنی قرار گرفتند، آگوستین با استناد به کلیسای مسیحی معتقد است خطا در جهان ریشه ندارد بلکه ریشه در جهل و نقص و هبوط دارد.
این نوع نحوه ی نگرش او ناشی از عقیده مسیحیت در زمینه خلقت است.
اصول اعتقادی مسیحیت در زمینه خلقت عبارتند از:
1) خلقت از عدم
2) هیچ واسطه ای بین خدا و مخلوق وجود ندارد.
3) خالق همه چیر در جهان حتی ماده خداست.
نکته اول برخلاف نظریف افلاطون و افلوطین در زمینه خلقت است.
خلقت از عدم است. او اعتقاد نداشت که ماده ای بوده و صانع روی آن کارکرده است خداوند موجودات را از عدم خلق کرده است ........ خداوند گفت باش و موجود هستی یافت ...... خلق از عدم در مقابل خلق از ماده قرار دارد. یعنی خلقت امری اختیاری و ارادی است ...... خلق آگوستینی مانند صدور نو افلاطونی نیست که واحد لبریز شده باشد و به طور ضروری عقل او از او صادر شده باشد. 18
نکته دوم نیز بر خلاف نظر افلوطین است. زیرا بنابر عقاید مسیحی همین که خداوند اراده کرد جهان خلقت بوجود آمد و سرانجام نکته سوم برخلاف آراء و مانویان و غنوصی ها است.
از نظر آگوستین ماده در حداقل اعتبار خود به عنوان پذیرنده صورت باقی است و در زمینه خلقت به این علت با مانویان به مخالفت بر می خیزد زیرا طبق سنت فکری او ماده چون مخلوق خدا است نیکوست و برافلوطین خرده می گیرد از این جهت که ماده کار خداست. در مورد او گفته می شود که با خواند کتب نو افلاطونی ارتقاء فکری یافت و به این نتیجه رسید که هر چه در عالم وجود دارد نیکو است اما خود آگوستین معتقد است راهنمایی او در زمینه خداوند بوده است.
آنان که بر ذره ای از آفرینش تو خرده می گیرند از عقل بی بهره اند و من نیز چنین بودم آن گاه بسیاری از مخلوقات را کم قدر می دانستم روح من جسارت خرده گیری بر خدایم را به خود راه نمی داد و از این سبب نمی توانست بپذیرد که آن چه ناخوشایند است، آفریده تو باشد..... از این رو به کژراهه رفت و وجود و جوهر را پذیرا شد و این چنین شد که آرام و قرار از کف داد ...... و برای خود خدایی ممتد در فضایی بی کران متصور شد ....... اما بی آنکه بدانم تو بر سرم نوازش کشیدی ..... به خواب رفتم .... در تو بیدار شدم...... تو را لایتناهی یافتم. 19
آگوستین عالم را به جهت هبوطی که در آن اتفاق افتاده است خوار نمی دانست. زیرا هر شری در نظر او یعنی فساد یک خیر . هر چند می پذیرد که انسان از مرتبه ای از نظم و جمال و تناسب که خدا با خلق جهان به آن بخشیده است دور افتاده است ولی اگر معصیت بشر این قدرت را داشت که خیر را در جهان کاملاً از بین ببرد باید عالم به کلی معدوم می شد. آگوستین طبیعتی را که اکنون بعد از هبوط برای انسان باقی مانده است ناچیر نمی شمارد او بر خلاف افلاطون که تصور می کرد نفس بر هبوط گرفتار جسم شده ،هبوط را بر اثر خطای روحی می داند.
آگوستین در زمنیه بحث شر در سنت کلیسایی صاحب نظر است. او بر طبق آموزه های مسیحی خداوند را خیر محض می داند و از سوی دیگر در جهان شر و بدی وجود دارد چگون خیریت محض خداوند را با شرور می توان جمع کرد:
انواع شر از دیدگاه آگوستین:
الف)شر عدمی ب) شر نسبی
شر عدمی:
آگوستین به تبعیت از افلوطین وجود را مساوی با خیر می دانست. افرادی که از وجود بهره مند می شوند به همان اندازه از خیر نیز بهره مند می شوند. چون موجودات دارای وجود مطلق نیستند به همان اندازه که وجود بدست آورده است از خیر نیز بهره مند است و چون خیر مطلق است هیچ شری در او یافت نمی شود. او پاک و منزه از هر بدی است اما موجودات به این علت که محدودیت دارند از وجود مطلق بی بهره است. در حقیقت آگوستین می خواهد بگوید اصلاً شر در جهان وجود ندارد:
آگوستین در رساله در باب اختیار ذکر می کند صرف داشتن وجود سافل شر نیست شر آن است که موجودی یابد درجه بالاتری از وجود را می داشت ولی ندارد. در هر صورت آگوستین این نظریه نو افلاطونی را که شر محرومیت و فقدان وجود است را پذیرفت و اعلام کرد هر چه موجود در مرتبه پائین تری از سلسله مراتب وجود باشد از درجه وجودی او کاسته می شود.... بنابراین فانی بودن انسان نوعی شر است و به سبب محدودیتی که اندازه وجودی اش برای او ایجاد کرده است ..... بنابراین شر به عنوان امری جهان شناختی عینیت ندارد و می توان گفت همان عدم است. 20
با استدلال فوق او به مقابله با ثنوی ها و مانویت که شر را امری وجودی می پنداشتند می پردازد. آگوستین در اعترافات استدلال می کند که شر شان جوهری ندارد:
اکنون به روشنی دانستم که حتی آن چیزها که به دست خویش فساد می گردند نیکویند. اگر به مرتبه اعلای خیر تعلق داشتند هرگز تباه نمی شدند اگر هم به نحوی از انحاء خیر نبودند فساد برای آنها معنا نداشت. اگر به نحوی اعلی نیکو بودند فسادشان محال بود. از سوی دیگر اگر مطلقاً عاری از خیر بودند در آنها چیزی وجود نمی داشت که بتواند تباه گردد ..... پس در دو حالت وجود دارد یا فساد اصلاً ضرری به همراه ندارد که این محال است یا فساد به معنای فقدان خیر است .... با محرومیت از خیر اشیاء مطلقاً وجود نخواهند داشت. و این به آن معناست که تا هستی دارند از خیر بهره مند هستند. پس هر آن چه هست نیکوست و شر که من در صدد یافتن علتش بودم شان جوهری ندارد .... بنابراین بر من آشکار شد که تمام آفرینش تو نیکو است و جوهری وجود ندارد که مخلوق تو نباشد .... هر یک از مخلوقاتت به تنهایی خوب و همگی با هم بسیار نیکو هستند. زیرا خداوند ما کل آفرینش را بس نیکو آفریده است.21
آگوستین معتقد است شر از آنجایی که امری سلبی است جز نسبت به امر ثبوتی معنایی ندارد و در حاق خود غیر واقعی است. خیر موضوعی است که معروض شر است.
شر نسبی است:
این نظریه ریشه در آراء رواقیون دارد. و در آن تاکید بر نظم و زیبایی و هماهنگی عالم شده اگر امری در عالم شر پنداشته می شود آن امر نسبی است و نسبت به مجموع عالم اگر در نظر گرفته شود شر نیست. آگوستین برای بیان زیبایی و نظم در عالم آن را به یک قطعه شعر زیبا تشبیه می کند در این شر ممکن از هجاهای زشت نیز یافت شود اما این هماهنگی کلمات است که به شعر زیبایی می دهد. باید به این قطعه شعر به صورت یک کل نگاه کرد. در مورد جهان نیز این گونه است هماهنگی و جایگزینی مخلوقات زیباست که زیبایی را در کل جهان پدید می آورد. اگر به اجزاء عالم به تفکیک نگاه کنیم ناسازگاری های آنها را با برخی دیگر شر می انگاریم. اما آن ها با برخی دیگر هم ساز و از این رو نیکو هستند. آنها فی نفسه نیز خیر هستند. همه آنها چیزهایی که با یکدیگرند سازگارند با مرتبه سفلای آفرینش تو هماهنگ هستند. 22
آگوستین معتقد است که هر چند در این عالم موجوداتی وجود دارند که از برخی موجودات بالاتر و برتر هستند اما اگر کل نظام آفرینش را در نظر بگیریم از موجودات عالی مرتبه نیکوتر است.
شر طبیعی:
آگوستین در زمینه شر طبیعی معتقد است شر دانستن چنین اموری باطل است زیرا ماده نیکوست و نیز وقوع ماده در مرتبه پایین تر از خیر لازمه خیر کلی است که شی جزیی، جزئی از آن است. حدود و مراتب طبیعت جزء لوازم ذاتی شی مخلوق است. در برابر سخن کسانی که معتقدند که طبیعت چون ناگزیر از تغییر پذیری است پس بد است، امکان تغییر ضرورتی است که خداوند در آن چه مخلوق است قرار داده است. زیرا مخلوق بودن در کنه ذات خود به همین امکان تغییر است، هر چند قدرت تامه خداوند می تواند آن را زایل کند خدا می تواند، خدا می تواند وجودی را که به موجودات افاضه کرده است در آنها تثبیت کند و یا می تواند کاری کند که تمام موجودات بر یک حال باقی بمانند.
وقوع شر طبیعی نتیجه امکان طبیعی موجودات است:
شر طبیعی نتیجه امکان مخلوقات است. اگر شر طبیعی را یکی از صفات ثبوتی اشیاء بدانیم قطعاً شری در طبیعت وجود ندارد و به این ترتیب شر به خیر اقل تاویل می یابد یعنی به صورت یکی از مراتب خیر در می آید. و برای این که یکی از مراتب خیر باشد باید وجود داشته باشد زیرا خیر در سنت فکری آگوستین مساوی با وجود است و اگر خیر به کلی از بین رود در نتیجه وجود نیز از بین می رود بنابراین اگر حتی شر را به معنی فقدان خیری که باید وجود داشته باشد در نظر بگیریم باید بگوییم این فقدان جز نسبت به آن خیر از لحاظ ثبوتی معنایی ندارد. زیرا به عبارت دیگر به معنای فقدان کمال مخصوص آن خیر است. اما این شر طبیعی لطمه ای بر جمال و کمال کل آفرینش وارد نمی کند. از نظر آگوستین آن چه شر طبیعی نام دارد در مجموعه موتلفه ای از امور ثبوتی که جمله آن ها خیر است دخیل می شود و به قول آکوئیناس چون اشیاء فساد پذیر در عالم رخ گشایند و با امور فساد ناپذیر گردهم آیند جز این که بر کمال و جمال عالم بیفزایند نتیجه ای حاصل نمی شود. 23
شر اخلاقی( چگونگی امکان شر در عالم):
به من گفتند که ما با اختیار خود مرتکب شر می شویم و از عاقبت آن در رنج می افتیم زیرا عدالت تو به حق اراده کرده است ...من در خود اراده ای می یافتم. آن گاه که انجام یا ترک فعلی را اختیار می کردم یقیناً تنها خود من بودم که اراده می کردم و نه هیچ کس دیگر و همین را علت گناهان خود دانستم. هر آن چه را که بر خلاف اراده ام انجام می دادم صرفاً واقعه ای می دانستم که برای من رخ داده است و نه کار که به دست خود انجام داده باشم و آن را نه بر خطا بلکه مکافات می دانستم و ایمان من به تو سبب می شد مکافات را عادلانه بدانم. 24
آگوستین بر خلاف ثنوی ها که برای شر اولاً شأن جوهری در نظر می گرفتند و ثانیاً به دنبال خالق برای شر بودند معتقد است نه تنها شر شأن جوهری ندارد بلکه باید منشأ شر را در اداره معطوف به بدی جست. شر حتی به نحو تصادفی نیز در اداره خداوند راه ندارد زیرا اراده خداوند عین خوبی و خیر است. آگوستین در پاسخ به این پرسش که چره شر در اراده خداوند را ندارد می گوید:
خداوندا! تو هرگز مجبور نمی شوی بر خلاف اراده ات کاری انجام دهی زیرا اراده ات اوسع از قدرتت نیست! .... زیرا قدرت و اراده پرودگار عین ذات او هستند .... در طرد فساد پذیری از خدا بهتر از این چیزی نمی توان گفت که خدا فسادپذیر اصلاً خدا نیست. 25
اگر خالق و مخلوق هر دو نیک هستند پس وجود شر را چگونه می توان توجیه کرد؟ او پاسخ می دهد: شر آن گاه رخ می دهد که اراده به کژراه می رود، از ای خدا که جوهر اعلایی روی برتابد و به جانب دون مرتبه ترین موجودات عطف عنان کند، در آن حال است که اندرونش تهی می گردد و به اشتیاق به آن چه برون از اوست پر می شود. 26
از نظر آگوستین کمال اخلاقی عبارت است از عشق به خدا وسوق دادن اراده به سوی خدا و شر بر عکس این حالت یعنی روی گردانی از اراده خدا. او علت شر اخلاقی را اراده شر می داند که به جای این که به خدا نظر کند به خود نظر کرده و منافع خود را بر خدا ترجیح داده و طغیان می کند.
آگوستین شر اخلاقی را فقدان نظم صحیح در اداره مخلوق می داند اما در این جا این سوال مطرح می شود که چرا خداوند اراده بشر را به گونه ای خلق کرد که گناه انجام دهد؟ او پاسخ می دهد ، اراده با این که می تواند خطا کند فی نفسه یک خیر است خیری که انسان را به طرف بزرگ ترین خیرها راهنمایی می کند. این خیر سعادت ازلی است یعنی انسان در خداوند خیر مطلق و عشق را درک می کند. هدف از خلقت انسان سعادتمند بودن است و این جز از راه اراده میسر نیست. این سعادتمند بودن یعنی شبیه خدا شدن و راه رسیدن به این شباهت اراده است.
نتیجه شر اخلاقی:
آگوستین در ردیابی ریشه شر اخلاقی به مسئله گناه اولیه می رسد و راه کار برطرف کردن آثار سوء گناه اولیه را فیض و لطف خداوند می داند که از ارکان مهم کلیسای کاتولیک است. علاوه بر این، اصل اخلاق نزد او عشق به خدا و ذات شر روی گردانی از خداست. بنابراین اصل اخلاقی او در کتاب شهر خدا ثنویتی را به کار می گیرد که تاریخ بشر را به دو گروه تقسیم می کند. گروهی به خدا و گروهی به خود عشق می ورزند.
گناه اولیه( به عنوان نتیجه شر اخلاقی):
و آدم گفت این زنی که قرین من ساختی از میوه درخت به من داد و من خوردم. پس خداوند خدا گفت به زن: این چه کاری است کردی؟ زن گفت: مار من را اغوا کرد و خوردم. پس خداوند به مار گرفت ..... و عداوت در میان تو و زن و در میان ذریت تو وی می گذارم او سر تو را خواهد کوبید و تو پاشنه ی وی را خواهی کوبید. 27
و خداوند خدا گفت همانا آدم مثل یکی از ما شده است که عارف نیک و برگزیده، اینک مبدا دست خود را دراز کند و از درخت حیات نیز گرفته و بخورد و تا ابد زنده بماند پس خداوند خدا او را از باغ عدن بیرون کرد تا کار زمینی را که از آن گرفته شده بود بکند. 28
با گناه اولیه انسان کمال فوق طبیعی خود را از دست داد. با این گناه نه فقط فیض از آدم بلکه از فرزندان او نیز سلب شد و گناه به عنوان حالت و تمایل در انسان رایج شد تقدیر فوق طبیعی نژاد انسان را دگرگون کرد و نتیجه این گناه هبوط مرگ و ضعف در قوای جسمانی و در اراده بود. اراده انسان تا پیش از گناه معطوف به خیر و نیکی بود اما بعد از گناه معطوف به امور مادی شد. طبق آیین کاتولیکی سرشت انسان بعدی فطرتاً تغییر نکرد بلکه دچار ضعف و سستی شد انسان در معرض قوای طبیعی خود قرار گرفت و از عطایای خاصی که آدم داشت محروم شد و در نتیجه انسان از خدا دور شد. آدم دارای انسجام شخصیت بود یعنی قوای او بدون کشمکش بود. گناه او موجب دوگانگی شد جنگ در میان قوای انسان بوجود آمد و ضعفی پیش آمد که شهوت را به دنبال داشت. با گناه نخستین بدن علیه روح که از او برتر بود و برای دارنده آن خلق شده بود شورید. نیز این گناه مرگ را نیز با خود آورد و تنها با یک آدم بود که معصیت در جهان پدید آمد و مرگ را نیز با خود در آن پدید آورد. 29
آگوستین معتقد است آن چه انسان بر اثر سوء استفاده خواست فی نفسه بد نبود زیرا موجود بودن و بد بودن مستلزم تناقض است اما از آن جا که انسان برای خدا آفریده شده است و در عوض اتحاد با او به امیال خود راغب شد و شر پدید آمد. یعنی مخلوق از تبعیت از خالق سربازد و با این کار خود را بر خدا ترجیح داد. این شر در آموزه آگوستین گناه نامیده می شود. بنابراین منظور او از گناه "شر اخلاقی" است که بر اساس اراده و اختیار انسان در عالم انجام می شود.
چرا خداوند اراده انسان را طوری خلق کرد که گناه انجام دهد؟ انسان هم می تواند خیر انجام دهد و هم شر، انجام عمل شر برای اراده ضروری نیست بنابراین طرح این سوال منتفی است که چرا خداوند اراده انسان را به گونه ای آفرید تا خطا انجام دهد و بعد مجازات شود.
راهکار آگوستین برای رهایی از شر اخلاقی(آموزه لطف):
از نظر او هر چند انسان با اختیار خود گناه کرد ولی برای رهایی از گناه اراده و اختیار کافی نیست بلکه باید پسر خدا مصلوب شود تا گناه انسان بازخریده شود. لطف و رحمت الهی باید باشد تا اراده و اختیار با تمایلات دنیوی که گناه نخستین را ایجاد کرده است مبارزه کند. او بحث گناه را به آموزه لطف مربوط می داند و معتقد است اگر لطف نباشد اختیار انسان به تنهایی تواناای نجات او را ندارد. آگوستین عقیده خود را در زمینه فیض و لطف الهی چنین بیان می کند:
ایمان و موافقت به یقین آزادانه است، اما خود اراده که به واسطه آن ایمان می آوریم به عطیه خدا نسبت داده می شود چون از اختیاری که هنگام خلقت دریافت کردیم نشات می گیرد. چون خدا با تحریک ادراکاتمان بر ما اثر می گذارد به نحوی که می توانیم اراده کنیم و ایمان بیاوریم و یا در ظاهر ...... و یا در باطن جایی که هیچکس نمی تواند آن چه را که به ذهنش خطور می کند کنترل نماید.
هر چند موافقت یا عدم موافقت با آن به اراده اش وابسته است، یقیناً این نتیجه حاصل می شود که این خداست که هم بر اراده انسان تاثیر می گذارد تا ایمان بیاورد و هم در همه اموری که ما را از لطف او باز می دارد، اثر می گذارد، اما تسلیم بودن در برابر فرمان ها کار خود ماست ، چون نفس کار خود ماست، چون نفس نمی تواند این عطایا را دریافت و دارا باشد مگر به واسطه رضایت و تسلیم خود، بنابراین هر آن چه دریافت می کند از جانب خداست. البته عمل دریافت و دارا بودن به دهنده و دارا وابسته است. 30
دفاع آگوستین از آموزه فیض چنان قوی بود که او بعد ها به استاد فیض معروف شد.شر هرگز نمی تواند با امکانات خود به دوستی با خدا در آید. و چون خدای مسیحی خدای عشق است بنابراین در قالب عیسی به یاری بشر می شتابد. بازخرید گناه انسان عطیه الهی است برخلاف پلاگیوس که معتقد بود منبع رستگاری در درون انسان قرار دارد و آموزه ی فیض را به حاشیه راند و به رستگاری به سبب شایستگی اعتقاد داشت، آگوستین ماهیت بشر را ناتوان و سقوط یافته می دید و جان کلام او رستگاری به سبب فیض بود. شورای کارتاژ در سال 418 درباره دیدگاه آگوستین در زمینه فیض و گناه تصمیم گیری کرد و آئین پلاگیوسی را محکوم نمود.
ثنویت تاریخی جایگزین ثنویت جهان شناختی مانویت:
آگوستین با وجود این که با پذیرش مسیحیت ثنویت وجودی آئین مانی را کنار گذاشت اما این ثنویت را به گونه ای دیگر هم چنان حفظ کرد و آن را وارد تاریخ ساخت. از نظر او در تاریخ دو جامعه وجود دارد که این دو با یکدیگر تقابل ذاتی دارند: یکی شهر خدا و دیگری شهر دنیا او این دیدگاه را در کتاب شهر خدا که آن را بین سال های 412 تا 427 میلادی به رشته تحریر در آورده است بیان می کند.
ساکنان شهر دنیا پیرو چند خدایی و مسیحیان ساکنان شهر خدا هستند. تفاوت و جدایی این دو شهر بر اساس نحوه علایق و اعتقادات ساکنان آن است. البته او شهر زیبا را شر نمی داند زیرا در هر صورت شهر دنیا نیز مخلوق خداوند است اما بر این دو شهر دو مرتبه از عشق حکمفرماست: عشق به خدا و عشق به خود. ساکنان شهر خدا انسان هایی هستند که خدا را دوست دارند و خدا غایت اعمال آنان است اما اهالی شهر دنیا مردمانی هستند که در پی مادیات و اذات دنیوی هستند. کسانی که شهر الهی را تشکیل می دهند مسیحیان و دیگران کافران هستند. این دو جامعه با هم مخلوط هستند و فقط در روز داوری از هم جدا می شوند. او شهر خدا را در تاریخ اورشلیم،شهر پیامبران ، محل ظهور ادیان یهودی و مسیحی و نماد ایمان می داند و شهر بابل ، مرکز شرک و مادی گری شهر دنیا است.
اکنون یک شهروند اورشلیم را می بینم، یک شهر ملکوت آسمان که دارای سمتی در زمین است به طور مثال لباسی فاخر بر تن دارد و به عنوان امینی صالح و مقامی مسئول در مقام یک حاجم و امپراطور انسان های زمینی را هدایت می کند اما اگر او مسیحی و مومن و دلبسته عالم بالاست...... پس بکوشیم از شهروندانی که متعلق به قلمرو آسمان هستند ولی در امور شهر بابل وارد شده اند و در بین انسان های زمینی می پردازند نا امید نشویم.نیز بکوشیم در تهنیت کسانی که می بینیم مشغول امور آسمانی و الهی اند درنگ نکنیم ..... زمانی که آن ها یکی پس از دیگری با دقت زیاد از هم جدا خواهند شد. 31
هستی بشر دو جنبه دارد از یک سو از زمان سقوط آدم پایه ایجاد جامعه برقرار است و در این جامعه آدمیان وابسته به یکدیگر هستند و از آن زمان آدمیان با یکدیگر در ستیز هستند و از سوی دیگر هر یک از آدمیان چون مخلوق خداست مستقیماً در برابر خدا قرار دارد. این افراد در جامعه مومنان به هم می رسند اما به هم وابسته نیستند بلکه فقط به خدا وابسته هستند، یعنی به "وحی کلیسا" وابسته هستند. از دوگانگی تاریخی آدمی این نتیجه پدید می آید:
دو نوع عشق: این جا عشق خدایی و آن جا عشق جهانی به خود ، دو نوع برابری آدمی، این جا برابری در ایمان مشترک و آن برابری در گذشته گناه آلود. 32
منابع:
1)افلاطون، جمهور، ص 132، ترجمه حسن فتحی، تهران، بنگاه ترجمه و نشرکتاب، 1360
2)افلاطون، محاوره تیمائوس، فقره39، ترجمه محمد حسن لطفی، تهران، خوارزمی ،1367
3)افلاطون، تئه تتوس، فقره 176، ترجمه محمود صناعی، تهران، هرمس، 1383
4)جمهوری، فقره 379
5)تئه تتوس، فقره 167
6)افلاطون، مرد سیاسی، ترجمه محمد حسن لطفی، فقره 274، تهران خورزمی ،1367
7)جمهوری،فقره 379
8)افلاطون، محورات میانی، ترجمه حسن فتحی، ص162
9)تیمائوس، فقره 69
10)جمهوری، فقره 330
11)افلاطون، محاوره پروتوگوراس، فقره 340
12) افلاطون، محاوره منون، فقره 89
13)محاوره پروتوگوراس، ص109
14)محاوره تئه تتوس، ص124
15)همان، ص167
16)روح فلسفه در قرون وسطی، ژیلسون، اتین،صص191-192، ترجمه ع داودی، انتشارات علمی فرهنگی، تهران 1362
17)تورات، سفر تکوین، باب1، آیه 31
18)تاریخ فلسفه در قرون وسطی و رنسانس،ایلخانی،محمد،ص 102، سمت، تهران، 1382
19)اعترافات، آگوستین، دفترهفتم، فقره 14،ص217، ترجمه سایه میثمی، دفتر پژوهش و نشر سهروردی، تهران،1387
20)تاریخ فلسفه در قرون وسطی و رنسانس،ص108
21)اعترافات،دفتر 7، فقره12، ص216
22)همان، فقره 13، ص216
23)روح فلسفه در قرون وسطی، ص139
24)اعترافات، دفتر7، فقره3، ص203
25)همان، فقره 4، ص204
26)همان، فقره 16، ص218
27)تورات، سفر پیدایش:12-15
28)همان:22-24
29)پولس، رساله به رومیان، باب5، آیه 12
30)آئین کاتولیک، ص196، جورج برانتل، ترجمه حسن قنبری، مرکز مطالعات ادیان و مذاهب قم، 1381
31)قطعه ای از کتاب شهر خدا به نقل از جلد دوم تاریخ فلسفه کاپلستون، ص112، ترجمه ابراهیم دادجو، انتشارات علمی و فرهنگی، تهران 1387
32)آگوستین، کارل یاسپرس،ص111، ترجمه محمد حسین لطفی، تهران، خوارزمی، 1363
|
- دوستی با مردم دانا نکوست دشمن دانا ، به از نادان دوست
- مدارای اسلام با ادیان دیگر
- گفتوگوی عاشقانهی "خسرو و شیرین" به زبان آلمانی
- گفتگوی تمدنها ، صلح و امنیت جهانی
- لبنان نماینده تمدن های گوناگون
- برخورد تمدنها
- گفتگوي تمدن ها - انسان هاي روي زمين
- روز گفتگوی تمدن ها
- قانون در طب ابن سينا، ميراث فرهنگي و حاصل گفتگوي تمدنها
- زادروز تولد آلفرد نوبل : از اختراع ديناميت تا اهداي جايزه صلح
- گفتاری از آیت الله شهید، دکتر سید محمد حسینی بهشتی / حج مسخ شده
- فرزندان آدم و حوا چگونه ازدواج کردند
- پیشنهاد آمریکا برای بازگشایی سفارتخانه در ایران
- سلمان فارسی برگرفته از ویکیپدیا ، دانشنامهٔ آزاد
- خیابان کوروش در شهرهای اسرائیل
- اهداء دیپلم افتخار انجمن دوستی ملل یونان به یک گروه ایرانی
- مقایسه «روابط جنسی قبل از ازدواج» در میان پیروان ادیان بزرگ
- ره یافتی برای تحلیل تاریخی قیام ابا عبدالله الحسین (ع)؛ "فاجعه جهل مقدس" در عاشورا؛ گفتاری از دکتر مصطفی محقق داماد
- روشنفكري ديني در تحقق اهدافش موفق بود 'گفتگو با فاطمه صادقی
- در سی ساله انقلاب همیشه در برهه حساس بوديم! انقلاب کردیم تا بتوانیم اعتراض کنیم اما ميگويند انتقاد هم نكنيد
- گفت و گوی عصر ایران با دکتر مهدی گلشنی درباره "نسبت علم و دین" علم نمی تواند خدا را نفی کند
- قدرداني واتيکان از مواضع آيت ا... سيستاني
- نسل ما نسل کورش کبير است
- پیام صلح کریسمس در "سرزمین موعود" مراسم کریسمس در بیتلحم، زادگاه عیسی مسیح
- «میرجلالالدین کزازی» در جشن بزرگداشت شب چله : کریسمس از یلدای ایران اقتباس شده است
- معصومیت از دست رفته : لزوم همدلی جهانی در مورد حقوق کودکان
- وکلند و سیدنی آغازگر جشنهای سال ۲۰۱۳ میلادی : سال ۲۰۱۳ میلادی آغاز شد
- عملكردها در زمينه حقوق انسان نبايد به تضعيف دين بيانجامد
- سيماي پيامبر اسلام حضرت محمدابن عبدالله (ص) در قرآن کريم
- حجتالاسلام مقدم : انبيا براي احترام گذاشتن به حقوق انسانها آمدهاند
- پيامبر براي چه غمگين بود ؟
- صالحی: توهین به صحابه پیامبر (ص) و همسر ایشان [عایشه] کار دشمنان اسلام است
- یادداشتی از رسول جعفریان؛ برخورد امام رضا (ع) با ادعاهای هاله نوری غالیان
- بیا تا گل بر افشانیم و می در ساغر اندازیم ... فلک را سقف بشکافیم و طرحی نو در اندازیم
- شهر زیر زمینی «مطماطه» در تونس + تصاویر
- متن دستنویس سخنرانی «همینگوی» در مراسم نوبل ادبیات کشف شد
- پيام آيتالله هاشمي رفسنجاني به همايش بيداري قرآني
- آيتالله هاشمي رفسنجاني : استقلال و پیشرفت نیاز به همکاری احزاب، اقوام و مذاهب دارد
- حسين کرمي، جراح زبردست کليه، قاري ممتاز بين المللي و حافظ کل قرآن / قرآن نقاط تاريک زندگي ام را روشن کرده است
- امید بخشترین آیه قرآن کریم کدام است؟ «و لسوف یعطیک ربک فترضی»یعنی «و پروردگارت آنقدر به تو عطا خواهد کرد که راضی شوی»
- ازدواج فرزندان آدم و حوا چگونه صورت گرفته است ؟!
- این عالم که به پایی بود، با اعتدال در پای بود / نوروز؛ زمان بازگشت به خط اعتدال و آغاز حیات نو
- جایگاه زنان در نقاشی های صدر اسلام چگونه بود؟ از خنیاگری زنانه تا نماد بالندگی
- يكي از اهداف حضور من در بُعد سياست خارجي، كم كردن كينههاي مذهبي و تقويت وحدت بين شيعه و سني در جهان اسلام بود
- رابطه انسان و دين 1 حجتالله جودکی *
- «سفيد» مردی بر چهره «سیاه» دنیا : ميبخشم اما فراموش نميکنم / به بهانه 95 سالگي نلسون ماندلا
- اسلام در دنيای مدرن از نگاه آيتالله سيد مصطفي محقق داماد
- دين تعبدي/ حجتاله جودكي / از آنچه به آن آگاهى ندارى، پيروى مکن، چرا که گوش و چشم و دل، همه مسؤولند.
- مفهوم و گستره «اعتدال» در گفتمان ديني
- در نظر آقا نجفی قوچانی منصب و مقام ارزشی نداشت و هدف او فقط رضای خدا و خدمت به مردم بود.
- تدابیر امامصادق (ع) برای مقابله با فرقه های انحرافی و شیعیان غالی
- نقد شعار مرگ بر ضد ولایت فقیه .::نه خودش اصل دین و نه انکارش کفرآور و فسق است. کسانی که غیر از این را می گویند نیز اهل بدعت بوده و از باب نهی از منکر باید آنان را طرد کرد
- در مسير گفتوگوي تمدنها تا ائتلاف تمدنها در گفتوگو با تقي آزاد ارمکي / گفت و گوی تمدن ها ؛ گذر از تعارض به تعامل جهانی
- عضو هیات رئیسه مجلس ششم در گفتگو با "تدبیر و امید": گفتگوی تمدن ها جایگاه انقلاب را به حركت عقلاني و بشردوستانه تبديل كرد
- «اخلاق» را بر صدربنشانيم / مصطفي ملكيان
- امام؛ پیشوای سیاسی یا الگوی ایمانی ؟ و نقد آن توسط محمدعلی شاهآبادی / روزنامه بهار
- محمد تقی فاضل میبدی استاد برجسته حوزه و دانشگاه مفید قم / در حاشیه سخنان نادرست مصباح یزدی
- « انَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذهِب عَنکمُ الرِّجس اهل البَيتِ وَ يُطهِّرَکم تَطهيراً؛خداوند فقط مي خواهد پليدي و گناه را از شما اهل بيت دور کند و کاملاً شما را پاک کند.»
- نامه امام علی(ع) به مالک اشتر: ای مالک! اگر شب هنگام کسی را در حال گناه دیدی، فردا به آن چشم نگاهش مکن ، شاید سحر توبه کرده باشد و تو ندانی
- عللِ ماندگاری و جاودانگی قیام امام حسین(ع) / حسين(ع)؛ پرچمدار اصلاحطلبي و اصلاحگري
- مولانا عبدالحمید، امام جمعه اهل سنت زاهدان: قیام امام حسین، قیام در برابر ظلم و استبداد بود
- دکتر معصومه ابتکار: عاشورا،مصاف عاشقان آزاد نه مقلدان موظف
- مراسم ویژه دهه دوم محرم در بنیاد امید ایرانیان / عاشورا زمانی رخ داد که جامعه اسلامی از درون پوسیده شده بود
- درس های عاشورا برای انسان ایرانی
- امروز چراغی درخشان در جهان از تابیدن باز ایستاد؛ نلسون ماندلا، «نماد آزادیخواهی» در جهان در گذشت
- هاشمی رفسنجانی در دیدار با دانشجویان : اسلام دین گفتوگو و شنیدن نظرات مختلف است
- جماران در گفت و گو با علیرضا بهشتی حسینی استاد فلسفه سیاسی : قانون اساسی مشروعیتش را از مردم می گیرد نه ولی فقیه
- دکتر محمود سریع القلم استاد علوم سیاسی دانشگاه شهید بهشتی : تفكر دينی اصالتاً ضدپوپوليسم است
- جواد طباطبایی : فهم ما از فلسفه سياسی ابتدایی است
- ضياء موحد : وضعیت فلسفه تحلیلی در ایران
- جریان انحرافی در شیعه و غلو درباره امام حسین (ع)
- بیست و پنجم دسامبر سالروز تولد پیامبر صلح و دوستی، مهربانی و مودّت عیسی مسیح(ع) مبارک باد.
- محمد؛ رحمهللعالمین است و برترین بنده خدا / تو آفتاب روشن حقیقت بودی در شام تیره زندگی
- آیتالله غرویان در گفتگو با سلام نو: نباید کارهای حساس به جبهه پایداری سپرده شود/جبهه پایداری میخواست جلوی اندیشه مرا بگیرد
- یونسی: نباید کسی به دلیل اعتقاد به یک دین و مذهب احساس محرومیت کند / باید همه دنیا را به صلح و آشتی دعوت کنیم
- آیات یکم تا پنجم سوره بقره (۱) تفسیر آیت الله خامنه ای از تقوا و خصوصیات متقین
- آیت الله امامیکاشانی : رییسجمهور با منطق و استدلال با دنیا سخن میگوید
- آیت الله مصطفی محقق داماد: دین رحمانی را در انقلاب اسلامی نشان دهیم
- تکرار اظهارات جنجالی در مورد نظر امام (ره) درباره «جمهوریت» و «حکومت اسلامی» از سوی مصباح یزدی: امام (ره) چون درصدد نفی حکومت سلطنتی بودند، لفط جمهوری را به کار بردند/ امام براي اقناع طرفهاي مقابل، به رأي مردم استدلال ميكنند
- سیدحسین موسوی بلده: از فیس بوک در مسیر فعالیتهای قرآنی استفاده میکنم
- آیت الله غرویان: فعالان سیاسی در اظهارنظرها، شرایط زمان را در نظر داشته باشند
- قرائتی: هم آسمان و هم زمین را از دست دادهایم/ از دین، خنده را رها کرده و به گریه چسبیدهایم
- ویژگیهای حکومت اسلامی، حاکم اسلامی، حقوق شهروندان، رابطه دولت با شهروند و … از نگاه علی(ع)
- نوروز که هرساله توسط ميليونها انسان در سرتاسر دنيا جشن گرفته ميشود پيام آور احترام، درک متقابل و صلح براي همه مردان و زنان است.
- / محمدجواد حجتی کرمانی / «آشتی ملی» و تبار ایرانی عمامه و کراوات
- بازرگان و سه گانۀ ایران، دین و دموکراسی
- نخستین گفتگوی والرشتاین در ایران
- پیام صلح و دوستی ایران برای منطقه ملتهب و آشوبزده خاورمیانه
- مولوی عبدالحمید اسماعیلزهی، سرپرست شورای هماهنگی مدارس اهل سنت استان سیستان وبلوچستان:اصل این است که افراط گرایی با اسلام سازگار نیست و اسلام دینی وسیع و معتدل است.
- مقام معظم رهبری در دیدار جمعی از مداحان : در جلسات دینی به کینهورزیهای مذهبی دامن نزنید
- اعتدال و ميانهروي / منبع: روزنامه آرمان روابط عمومي
- سخنرانی منتشر نشده ای از شهید دکتر بهشتی در میان مردم قم/ مبادا بر خلاف دستور قرآن، مسلمان بودن و مسلمان زيستن را بر مردم تحميل كنيد
- سروش محلاتی تشریح کرد؛ تقابل عدالت خواهی علی(ع) با افراط گری های مریدان خود
- سه مشخصه فرهنگ آلمانی/ روحیه تیمی، تمرکز مطلق روی هدف و کادرسازی
- علی(ع) در نهج البلاغه می فرماید: خداوند سبحان حقوق بندگانش را بر حقوق خود مقدم قرار داده است، پس هر کس که برای اداء حقوق بندگان خدا قیام کند، در حقیقت، این عمل، او را به ادای حقوق الهی می کشاند.
- عبدالعزیز آل شیخ رئیس هیئت علمای مسلمانان و مفتی اعظم پادشاهی عربستان سعودی نسبت به "آسان پنداشتن ارتکاب جنایت قتل" از سوی گروههای افراطی مدعی اسلام شدیدا هشدار داد.
- صبر و ملایمت طالقانی در برخورد با مخالفان ریشه در ایمان او به پیروزی و برتری اندیشههای اسلامی داشت.
- آیت الله وحید خراسانی: استفاده از آنتن ماهواره اشکالی ندارد
- خلاصه دعای عرفه ( با ترجمه دکتر علی شریعتی )...پروردگار من! من را از شر آنان كه در زمين ستم مي كنند در امان بدار!
- تقدیر مولوی عبدالحمید از ایجاد عیدگاه جدید برای اهل سنت در زاهدان
- در آستانه عید غدیر، بررسی شاخصه های حکومت امیر المومنین علیه السلام، گفتگو با حجت الاسلام و المسلمین محمد حسن موحدی ساوجی
- آزادي انديشه و بيان از منظر قرآن كريم/ موحدی ساوجی، عضو هیات علمی پژوهشی مرکز مطالعات قرآن دانشگاه مفید
- جاي خالي انديشههاي طالقاني/ استراتژي طالقاني براي رواج انديشههاي خالص ديني در جامعه، گفتوگو، مدارا و بحث بود
- برتری عدالت بر مصلحت در کلام علی (ع)، استاد مرتضی مطهری
- ريشه همگرایی توسعه یافتهها و واگرایی جهان سوميها در چيست؟
- بررسی علت فاجعهآفرینی دینداران در کربلا/ سروش محلاتی: بسیاری از فجایع، با انگیزه های دینی انجام میشود
- دسته بندی جامع از براهین باور به وجود خدا/ مصطفی ملکیان: ایمان به خداوند، در زمره عواطف است
- دیدگاه امام خمینی درباره تعرض به زنان بدحجاب: این گونه دخالت ها براى مسلمان ها «حرام» است
- نقش متفکران و علمای دین در پيدايش افراطيگري/ دکتر حسن اکبری بیرق
- پاسخ فاضل میبدی به رحيميان و آقاتهراني
- رییس مجمع تشخیص مصلحت نظام تصریح کرد که شیعه واقعی باید رعایت اخلاق اسلامی و احترام به همنوعان را از تعالیم ائمه (ع) بیاموزد.
- چرا جلوی رفتار خلافوحدت گرفته نمیشود؟ «اهانت به نمادهای برادران اهل سنت از جمله اتهام زنی به همسر پیامبر اسلام [عایشه] حرام است.
- اگر قرار است وحدتی پیدا شود جز در بستر اخلاق پیدا نمی شود و جز در بستر اخلاق نمی ماند
- درسهای حضرت محمدمصطفی(ص)؛ از مصلح تا حاکم/ میثم محمدی
- این مدعیان را با محمد (ص) چه کار؟ غلامعلی رجائی
- رئیسجمهور آمریکا: کشورش نه با اسلام بلکه با کسانی در جنگ است که اسلام را به انحراف کشانده اند/ مسئول خشونت و تروريسم نه اديان بلکه انسانها هستند.
- گفتمان امام موسی صدر؛ “برای انسان، گرد هم آمدهایم”
- آیا روشنفکری دینی همان روشنفکری دینداران است؟| یاسر میردامادی
- آنچه «روشنفکری دینی» نیست/ من چه غم دارم که ویرانی بود؟... زیر ویرانی گنچ سلطانی بود
- مولوی عبدالحمید، امام جمعه مسجد اهل سنت مکی زاهدان: شیعه و سنی به مشترکات، وحدت و اعتدال اتکا کنند
- سیدهادی خامنهای: عبدالعلی بازرگان جوابهای خوبی به اظهارات سروش داده است
- حکمت و حکومت؛امام علي (ع) وسياست ازمنظر نهج البلاغه* دکتر محمد جواد اطاعت
- ارائه اولین ارزیابی علمی از قیام بشر علیه خود/ دوازده دستاوردی که به پایان جهان میانجامد
- این لحظه دوباره در آینده ای نزدیک باز نخواهد گشت. معتقدم دو کشور دارای فرصت تاریخی برای حل مسالمت امیز مسئله هسته ای هستند فرصتی که نباید آن را از دست بدهیم.
- پیام تبریک یونسی بمناسبت تولد زرتشت: «زرتشت»اولین پیامآور یکتاپرستی، صلحطلبی، رعایت حقوقبشر، راستی و درستکاری در جهان بود.
- تحول معنی کلمه «عورت» در قرآن| ابوالفضل ارجمند
- تحول معنی کلمه «خاتم» در قرآن – ابوالفضل ارجمند
- فهم قرآن بدون شناخت فرهنگ عرب پیش از اسلام ممکن نیست| ابراهیم منهاج
- چگونگی سازگاری دین و عقل(1)/ منبع: مجله چشم انداز ایران شماره ۹۰ ویژه اسفند ۱۳۹۳ و فروردین ۱۳۹۴
- چگونگی سازگاری دین و عقل، پرسشی دیرین است که...(2)
- نزديكي آمریکا و کوبا پس از ۵۷ سال خصومت/ رائول کاسترو: باراک اوباما انسانی صادق است
- باید راه را دوباره تعریف کنیم| سید علیرضا بهشتی
- رضا صادقیان در یادداشتی در سایت انصاف نیوز: ایران و عربستان و واکنشهای عاطفی
- گزارشي از سفر سرمایهگذاران آمریکایی به تهران/ تكاپو براي روزهاي پس از پايان تحريمها
- ایران در «تعامل» يا «تقابل» با شرق و غرب؟ / عطا افشاریان
- مولوی اسحاق مدنی: اگر علی(ع) نبود، اسلام پیش نمیرفت
- نقش مثبت "فارسی ایر" و "انگلیسی ظریف" آنها یکدیگر را "جان" و "جواد" خطاب میکنند
- سیدحسن خمینی: بزرگترین دِین ما این است که نام امام را برای جامعه و نسل بعد، توام با آزادگی، رفاه و مشکل گشایی زنده نگه داریم.
- گزارش یک مناظره؛ از «علم و دین» تا «علمِ دینی»
- فراستخواه: مدرنیته به معنای افول دین نیست
- بیانات حضرت آیت الله خامنه ای در دیدار جمعى از معلمان و فرهنگیان سراسر کشور
- وحدت و اتحاد، الفت میان مسلمانان، دعوت مردم به خیر و امر به معروف و نهی از منکر، از جمله خواسته های قران از جوامع اسلامی است.
- آیت الله محمد علی ایازی: نشانی از اینکه پیامبر(ص) بخواهد فردی را به زور و با جنگ مومن کند نیست/ قرآن تنها اجازه جنگ با کفاری را می دهد که به جنگ روی آورده اند
- روایتی خواندی از بازدید مقام معظم رهبری از نمایشگاه کتاب
- حجت الاسلام سید حسن خمینی یادگار گرامی امام گفت: راه جلوگیری از تکرار اشتباهات نسل های قبل وجود اعتماد بین نسلی است.
- بامیان در افغانستان رسما پایتخت فرهنگی سازمان سارک شد
- گفتمان اصلاحات بر پایهٔ اعتقاد به کنش ارتباطی میان فرهنگها و دولت با مردم به ارادهٔ آزاد و آزادی خواهی ذاتی انسان میرسد
- ۳ نکته برای کمتر کردن درد و رنج های زندگی/ از استاد مصطفی ملکیان
- ۳ نکته برای کمتر کردن درد و رنج های زندگی/ از استاد مصطفی ملکیان
- رهبر معظم انقلاب اسلامی: پذیراى جوان ها باشید. با روى خوش هم پذیرا باشید؛ با سماحت، با مدارا.
- باراک حسین اوباما، رئیس جمهور آمریکا با صدور بیانیه ای حلول ماه مبارک رمضان را به مسلمانان تبریک گفت.
- مربی تیم آمریکا: مردم ایران عالی هستند/ بسیار مشتاقم باز به ایران بیایم
- دکتر شهریار عدل درگذشت: شهریار عدل به هزینه خود برای ثبت جهانی تخت جمشید، چغا زنبیل و میدان نقش جهان اصفهان وارد عمل شد
- ایرانیان همچنین بر اساس آموزه های الهی خود، ارزش های انسانی و انسانیت را نیز همواره در سرلوحه کاری خود قرار داده اند.
- در گفتگویی با رئیس حوزه علمیه کاشان: نظر آیت الله یثربی درباره حجاب اختیاری و حضور بانوان در ورزشگاه
- در گفتگویی با رئیس حوزه علمیه کاشان: نظر آیت الله یثربی درباره حجاب اختیاری و حضور بانوان در ورزشگاه
- رییس جمهور اتریش: مردم ایران و امریکا توافق را تایید خواهند کرد
- اوحدی در گفتوگو با ایلنا اعلام کرد: جزییات سفر زائران به حج تمتع 94/ امسال 60 درصد پروازها مستقیم به مدینه میرود
- واشنگتن پست: آنان مبناي اعتمادسازي را گذاشتند/ نام کري و ظريف در کتب تاريخي جهان ثبت خواهد شد
- روزنامه انگلیسی ساندی تایمز مدعی شد باراک اوباما قصد دارد در سال 2016 به تهران سفر کند
- آیت الله هاشمی: گره های بی ربط سیاست خارجی بعد از توافق باز خواهد شد
- ترجمه فارسی/ متن کامل برنامه جامع اقدام مشترک (برجام)
- کری نمی توانست کلمات را ادا کند اما در نهایت بغض خود را فرو خورد و گفت: «من به جنگ رفتم و برایم روشن شد که دیگر هیچ وقت نمیخواهم به آنجا بروم»
- اوباما: توافق با ایران فرصت تاریخی است/ دو راه بيشتر مقابل ما نبود؛ جنگ يا ديپلماسي
- وزیر خارجه بریتانیا اعلام كرد: سفارت انگليس در تهران بازگشایی ميشود
- فدریکا موگرینی رئیس سیاست خارجه اتحادیه اروپا در مصاحبه با روزنامه ال موندو خاطرنشان ساخت که در صورت عدم توافق هسته ای، حمله نظامی جایگزین آن بود.
- باراک اوباما و دیوید کامرون عید فطر را به مسلمانان جهان از جمله مسلمانان آمریکا تبریک گفتند.
- روحانی در تماس تلفنی نخست وزیر انگلستان: خواهان توسعه روابط بر مبنای منافع و احترام متقابلیم
- وزارت خارجه ايران منتشر كرد؛ متن کامل و ۵ ضمیمه برنامه جامع اقدام مشترک
- بازخوانی نامه تاریخی امام(ره) درباره موسیقی و شطرنج: با برداشت بعضی ها از اسلام مردم باید بروند در صحراها زندگی کنند
- ملکیان و پساروشنفکری دینی/ دکتر مصطفی ملکیان
- نقد حال تشیّع: امیدها و نومیدی ها/ سخنرانی دکتر سیدحسین مدرسی طباطبایی درمونتریال کانادا
- «ای خدا! تو خوب می دانی که ما برای قدرت طلبی، یا دنیا خواری قیام نکردیم، بلکه خواستیم احکام روشن دین تو را به کار بندیم، و کشور اسلامی را اصلاح کنیم،
- رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام » رابطه با آمریکا، مستلزم جبران گذشته و قدمهای جدید آمریکا به سوی ایران است
- رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام » رابطه با آمریکا، مستلزم جبران گذشته و قدمهای جدید آمریکا به سوی ایران است
- آیتالله خامنهای رهبر معظم انقلاب اسلامی در دیدار آقای هاینس فیشر رئیسجمهور اتریش: تاکنون صحبتهایی از طرف دولتهای اروپایی مطرح شده است، اما باید منتظر آثار عملی این اظهارات بود.
- روحانی دوم مهر به نیویورک میرود: امروز جهانیان آماده شنیدن پیام صلح آمیز مبتنی بر حقوق متقابل هستند.
- مباهله رسول اكرم (صلي الله عليه وآله) با مسيحيان نجران: . شما را دعوت میکنم که از ولایت بندگان خدا خارج شوید و در ولایت خداوند درآیید
- سروش محلاتی در پیش همایش بین المللی حقوق و حکومت دینی در اندیشه امام خمینی(س): عده ای از زمان تدوین قانون اساسی بنای تعارض با اندیشه امام را گذاشتند/ برخی حق تعیین سرنوشت از سوی مردم را به رسمیت نمی شناسند
- گزارش جماران از میزگرد «مبانی فقهی حق الناس بودن رأی مردم»؛ فخار طوسی: نظریه حق الناس بودن رأی مردم وجوه قابل تفسیری دارد/ قاضی زاده: شرط مشروعیت حکومت اقبال مردم به آن در قالب رأی است
- گزارش جماران از میزگرد «مبانی فقهی حق الناس بودن رأی مردم»؛ فخار طوسی: نظریه حق الناس بودن رأی مردم وجوه قابل تفسیری دارد/ قاضی زاده: شرط مشروعیت حکومت اقبال مردم به آن در قالب رأی است
- پژوهشی در موانع عملی وحدت| سیدمحمدعلی ایازی
- به بهانه اهدا جایزه صلح نوبل به تونس؛ جهان، صلح مردمی میخواهد
- رهبر معظم انقلاب در دیدار جمعی از دانشجویان و استعدادهای برتر: حضور انبوه نخبگان جوان و حرکت عظیم و پرشتاب علمی و فناوری که آغاز شده است، آینده ای روشن و همراه با پیشرفت و اقتدار و نفوذ روزافزون معنوی در منطقه و جهان خواهد بود
- بررسی آداب عزاداری در گفت و گوی جماران با حجت الاسلام والمسلمین غرویان؛ مردم در مجالس عزاداری که حرف های تفرقه انگیز گفته می شود، ننشینند/ جهانیان عزاداری ما را می بینند پس امام حسین(ع) را درست معرفی کنیم
- حجه الاسلام عبدالرحیم اباذری: اصول گرایی و اصلاح طلبی در نهضت حسینی
- آیتالله سید محمد علی ایازی استاد حوزه و دانشگاه و قرآن پژوه: این نیست که بگوییم اصل در اسلام جنگ است. اتفاقا اصل صلح و پیشگیری از خونریزی است. بدینجهت نه امام حسین(ع) هیچگاه میخواسته وارد جنگ شود و نه امام حسن(ع).
- سنت اسلام لیبرال به چه معناست؟ نگاهی به کتاب سنت اسلام نواندیش در ایران
- وزیر خارجه آمریکا از مسجد «سلطان» و قرآن تاریخی که در آن نگهداری می شود در «آستانه»، پایتخت قزاقستان بازدید کرد.
- مولوی عبدالحمید: مشترکات شیعه و سنی غیرقابل شمارش و اختلافات جزئی است/ به امام حسین(ع) اقتدا میکنیم و جلوی افراطگری ایستادهایم
- حجت الاسلام والمسلمین مسعود ادیب از مدرسین برجسته حوزه و دانشگاه و شرح و تفسیر سوره مبارکه عصر
- یونسی: کوروش به پیروان ادیان امنیت داد/ «ایران مهد همزیستی مسالمت آمیز ادیان»
- «و کذلِکَ جَعلناکُمْ اُمَّةً وَسَطاً»؛ «و این گونه شما را امت میانه قرار دادیم». (بقره: ۱۴)
- رئیس جمهوری: بله امکان پذیر هست که بین ایران و آمریکا یک رابطه غیرخصمانه و بدون تنشی برقرار شود/ کلید این کار در واشنگتن است و در تهران نیست. اگر این کلید در تهران بود من حتما از آن استفاده می کردم
- باراك اوباما با حضور درمسجدی در آمریکا، ضمن ابراز نگرانی از افزایش آزار مسلمانان، اسلام را حامل پیام صلح دانست و از رسانه های آمریکا خواست به جز انتشار حوادث مربوط به شمار اندکی از افراط گرایان منحرف، پیام صلحطلبانه اسلام و مسلمانان واقعی را به تصوی
- یک آموزگار فلسطینی به دلیل تلاش و فعالیت های آموزشی، جایزه نوبل بهترین آموزگار جهان را به دست آورد.
- دیپلماسی ایران در قبال آمریکا/ با امریکا چه کنیم؟/ «شاه کلید» یک رابطه خاص/ «سید حسین موسویان» استاد دانشگاه پرینستون امریکا
- ایران، کشوری هسته ای، اما متعهد به صلح جهانی/ پایان «جان سخت ترین بحران»/نقطه ای طلایی در تاریخ دیپلماسی جهان
- باراک اوباما، رئیس جمهوری ایالات متحده فرا رسیدن نوروز ۱۳۹۵ را تبریک گفت. او گفت امیدوار است دوستی بین مردم ایران و آمریکا به رشد خود ادامه دهد.
- دستیار ویژه رئیس جمهور در امور اقوام و اقلیتهای دینی و مذهبی به مناسبت سالروز تولد پیامبر بزرگ زرتشتیان پیامی صادر کرد.
- علی یونسی، دستیار ویژه رئیس جمهور در امور اقوام و اقلیتهای دینی و مذهبی به مناسبت سالروز تولد پیامبر بزرگ زرتشتیان پیامی صادر کرد.
- کنسرت موسیقی سنتی ایرانی همزمان با جشن باستانی نوروزی توسط گروه صبا در شهرهای مختلف یونان برگزار شده است.
- حجت الاسلام و المسلمین محمد حسن معزالدینی امام جمعه موقت یزد: ساختن جامعه، حلم، رحمت، عفو و سعه صدر میخواهد/ باید با توجه به مشترکات فراوان گرد هم بیاییم، هم خودمان حرف بزنیم و به دیگران اجازه دهیم حرف بزنند و آنچه میتواند موفقیت بیاورد، اعتدال است
- عضو هیات علمی دانشگاه فردوسی گفت: در گذشته برخی حتی با داشتن تلویزیون و رادیو مخالف بودند و آن را حرام تلقی میکردند ولی با آمدن جمهوری اسلامی برخی از این کجفهمیها از بین رفت.
- مولانا عبدالحمید روحانی، امام جمعه اهلسنت زاهدان: مردم ایران «دارای تمدن دیرینه هستند و هرگز در تردد حجاج بیتالله الحرام مزاحمت ایجاد نخواهند کرد».
- سید مصطفی محقق داماد در هفتمین اجلاس مجمع جهانی اسلام در یزد: ریشه اتفاقات و جنایتها در کج اندیشی های دینی و برداشتهای غلط از ظواهر دین است و جای انکار نیست.
- ایت الله امجد در مراسم احیای شب بیست و یکم ماه مبارک رمضان مطرح کرد: کسی می تواند امر به معروف و نهی از منکر کند که دو شرط "عقل" و " اعتدال" را داشته باشد/ اگر عدالت را در جامعه رعایت کنیم بسیاری از مشکلات حل می شود
- دومین جلسه از سلسله درسگفتارهای «حقوق شهروندی؛ جستاری در طریق پرچالش علوم انسانی»،امکان حقوق شهروندی در جامعه دینی
- نگاهی به آثار و فعالیت های ابوریحان بیرونی خالق نظریه های ماندگار
- سردار رحیم صفوی فرمانده پیشین سپاه و مشاور و دستیار ارشد رهبر انقلاب: «پیشنهاد من این است که ما باید روابط مان را با کشورهای عمان، کویت و قطر بیشتر کنیم و در رابطه با سعودی ها مدارا کنیم. ما به هیچ وجه نباید به سمت تنش با سعودی ها حرکت کنیم.»
- عاشورای حسین (ع) نماد چيست؟ فرهنگ حسینی؛ فرهنگی ضد افراط گرایی/ محمد توکلی
- روز کوروش کبیر، بزرگداشت یکتاپرستی، آزادمنشی، مدارا، صلحدوستی، خردورزی، مردمداری، کشورداری و انساندوستی، و میراث مشترک ایرانیان با هر دین و زبان و از هر قوم است.»
- برای صلح بين اسرائیل و فلسطین اوباما - کری در کسوت نلسون ماندلا؟ روزنامه بهار/ امید پورعزیز
- بازخوانی یک اندیشه/ هاشمی رفسنجانی: هیچ مشکلی با اقلیتهای مذهبی به ویژه مسیحیان ایران نداشتیم و نداریم
- نماینده زرتشتیان در مجلس شورای اسلامی: فرهنگ ایران در جهت احترام به انسانیت به گونهای است که همه ما در کنار هم زندگی میکنیم و برای پیشرفت کشورمان تلاش میکنیم.
- یونسی: توسعه کشور نیازمند مشارکت همه اقوام و اقلیتهای دینی و مذهبی است
- پنج نشانه چرخش عربستان/ به گزارش دنیای اقتصاد، نشانههایی از نرمش ریاض در قبال تهران در حال هویدا شدن است.
- در گفتوگو با جاوید قربان اوغلی مطرح شد: روایتی از تجریه آشتی ملی در آفریقای جنوبی
- کاروان سرزمین برادری در پایان این سفر، که نشان دهنده وحدت میان شیعه و سنی است، به اقامه نماز جمعه در کنار مردم و روحانیون اهل سنت خواف پرداختند.