سروش محلاتی تشریح کرد؛ تقابل عدالت خواهی علی(ع) با افراط گری های مریدان خود |
حجت الاسلام سروش محلاتی در اولین شب از لیالی قدر گفت: امیرالمومنین (ع) می خواست جامعه را از نقطه افراط به نقطه اعتدال برگرداند.
به گزارش جماران؛ حجت الاسلام والمسلمین سروش محلاتی که به مناسبت شب19 رمضان، شب ضربت خوردن امیرالمومنین، حضرت علی (ع) در دارالزهرای تهران سخنرانی می کرد، اظهار کرد: شب 19 رمضان مصادف با دو مناسبت است. امشب شب ارتباط با حق تعالی و شب ضربت خوردن مولایمان حضرت علی (ع) است.
وی بازخوانی ابعاد زندگی حضرت در ایام شهادت امیرالمؤمنین علیهالسلام و نزدیک شدن به سیره آن بزرگوار را مسوولیت مناسب این ایام دانست و افزود: امیرالمومنین را با دو ویژگی خاص می شناسیم. حضرت علی (ع) در بسیاری از جهات شخصیتی فوق العاده است. عبادت و زهد امیر المومنین بی نظیر است. اما مفهومی که در ذهن بیشتر مسلمانان و غیرمسلمانان با نام علیابن ابی طالب گره خورده است عدالت حضرت علی (ع) است و ایشان به عنوان سمبل عدالت برای بشریت شناخته میشود، در این جا باید تامل کرد که عدالت در منطق امام علی (ع)به چه معنی است؛ نقطه مقابل عدالت چیست؟ و اینکه در جامعه و دولت علوی ظرفیت برای عدالت تا چه حدی وجود داشته و آیا اصحاب آن حضرت توانسته اند در مسیر علی (ع) پا به پای آن حضرت حرکت کنند یا نه؟! و اینکه جدا شدن از عدالت علی (ع) چه آثاری برای آن حکومت به جا گذاشت. چرا این هدف مقدّس، در هنگام عینیّت یافتن، با سختی و موانع روبرو میشود؟ و چگونه عدالت قربانی میشود و عدالت مجسّم به شهادت می رسد؟
محلاتی با طرح برخی از تعاریف ارائه شده برای عدالت، در ادبیات اسلامی گفت: درباره ماهیت عدالت بحثهای زیادی وجود دارد، تعریف های فراوانی هم ارائه شده است؛ اما تعریفی که در فرهنگ اسلامی ریشه دارتر است و هم فلاسفه اسلامی، هم علمای اخلاق و هم فقها در آن تعریف از عدالت تفاهم دارند؛ مفهوم « العداله هی التوسط بین الافراط و التفریط» است؛ به این معنی که عدالت نقطه وسط و اعتدال بین دو طرف است. یک طرف افراط است و طرف دیگر تفریط است.
وی افزود: صدرالمتالهین شیرازی در مباحث نفس اسفار که از کمال نفس بحث می کند عدالت را به نقطه اعتدال که در برابر افراط و تفریط قرار دارد و حدّ وسط شناخته میشود، تفسیر می کند. (الاسفار الاربعه، ج9، ص90) همین تلقی در فقه هم مورد تأیید قرار گرفته است. فقها هنگام مطرح کردن مبحث امام جماعت، سخن از عدالت امام جماعت می گویند. در تعریف آنها عادل کسی است که دچار افراط و تفریط نیست. و گفته شده است که: «العداله هی التوسّط بین الافراط و التفریط»(ر.ک کشف الاثام، ج4، ص217) امام خمینی که در آثار مختلف خود این موضوع را دنبال کرده اند، به این نتیجه رسیدهاند که «عدالت عبارت است از حد وسط بین افراط و تفریط»(شرح حدیث جنود عقل و جهل، ص147) برای مطالعه بیشتر این موضوع توصیه می شود به کتاب شرح جنود عقل و جهل حضرت امام خمینی (س) مراجعه شود.
محلاتی ضمن تأکید بر این مسئله که تشخیص نقطه اعتدال آسان نیست، گفت: تندروی و کند روی هر دو در برابر عدالت قرار دارند؛ اما مشکل از آنجایی شروع می شود که شاخص عدالت کجاست. اما چه کسی است که خود را افراطی و دور از عدالت بداند. تندی و کندی با چه معیاری شناخته می شود. چه بسا تند ترین افراد و افراطی ترین گروه ها خود را در حد وسط عدالت معرفی می کنند و بالعکس. واقعیت این است که تشخیص "حد وسط" و "نقطه اعتدال" کار ساده و آسانی نیست و چه بسا افراطگرایان، تندترین رفتارهای خود را، مصداق عدالت بدانند و یا در داوری نسبت به رفتارهای عادلانه دیگران، به ایشان نسبت "کندروی" و تفریط و یا سازشکاری دهند و آن ها را به عنوان افراد تفریط گر و اهل سازش و غیرپایبند به اصول معرفی کنند.
محلاتی در ادامه یادآور شد: باور شیعیان به امامت امیرالمؤمنین (ع) و پیوند ناگسستنی وی با عدالت، شاخصی در اختیار آنان قرار میدهد که بر مبنای آن، تشخیص «افراط» و «تفریط» دشوار نخواهد بود و با توجه به سیره آن حضرت میتوان تحلیل کرد که: الف) در جامعه علوی، چه زمینههایی برای افراط گرایی وجود داشت؟ب) افراط گرایان در میان اصحاب حضرت، چگونه عمل میکردند؟ ج) افراط گرایان برای اقدامات تند و افراطی چه توجیهی داشتند؟د) افراط گرایان چه فرجامی برای دولت علوی رقم زدند؟ هـ) امیرالمؤمنین دربرابر افراطگرایان چه موضعی داشتند؟
وی افزود: واژه امام در زبان عربی به معنی ریسمان شاقول است. شاقول وسیله ای بسیار ساده است ولی تاثیر بسیار مهمی دارد. بنّا برای اینکه هنگام چیدن آجرها تشخیص دهد کدام یک از آجر ها کمی عقب تر یا جلوتر چیده شده اند، از این ریسمان استفاده می کند. طوری که به سینه آجری که جلو آمده می زند تا هم راستای ریسمان باشد و آجری که عقب کمی عقب تر قرار گرفته است را هم کمی جلوتر می آورد تا مماس با ریسمان شود. این ریسمان را عرب امام نامیده است. که اگر عصمت را در نظر بگیریم می شود امام را به عنوان یک معیار مطرح کرد. ولی منهای عصمت، ریسمان بودن و معیار بودن و شاخص بودن معنی و مفهوم پیدا نمی کند.
انقلاب، زمینه ساز افراط گری
حجت الاسلام و المسلمین محلاتی در بخشی از سخنان خود درباره اینکه راه افراط گرایان کجا از علی بن ابیطالب جدا می شود، اظهار داشت: ما باید افراط و تفریط را بر اساس حرکت امیر المومنین مشخص کنیم. علائم افراطی گری چیست و در کجاها ظهور و بروز پیدا می کند. کجا راه افراط گرایان از علی (ع) بن ابی طالب که معرفی کننده عدالت و اعتدال است، جدا می شود؟ جامعه جاهلی جامعه ای افراطی بود. اساسا فرهنگ جاهلیت، فرهنگ افراطگری بوده، اعراب که به عصّبیت شُهره بودند، هرگز با رسیدن به قدرت، حاضر به رعایت اعتدال نبودند و لذا اگر یک کشته میدادند، به قصاص قاتل رضایت نمی دادند و در جنایت بر عضو هم به مقابله به مثل حاضر نمیشدند و به کمتر از قتل رضایت نمیدادند و قرآن، آنان را از زیاده روی و اعتداء، بر حذر میداشت و حتی در جهاد هم بر ایشان هشدار میداد که زیاده روی نکنید: «و لاتعتدوا»(سوره بقره، آیه190) اعراب جاهلی در برابر یک مقتول گاه ده ها نفر را به قتل می رساندند. خداوند برای اینکه جلوی این کار گرفته شود، فرمود: النفس بالنفس. خداوند در ذیل آیه قصاص می فرماید: « وَلاَ تَقْتُلُواْ النَّفْسَ الَّتِی حَرَّمَ اللّهُ إِلاَّ بِالحَقِّ وَمَن قُتِلَ مَظْلُومًا فَقَدْ جَعَلْنَا لِوَلِیِّهِ سُلْطَانًا فَلاَ یُسْرِف فِّی الْقَتْلِ إِنَّهُ کَانَ مَنْصُورًا» «کسی را که خدا کشتنش را حرام کرده است مکشید مگر به حق و هر کس که به ستم کشته شود، به طلب کننده خون او قدرتی داده ایم ولی در انتقام از حد نگذرد، که او پیروزمند است.» در اینجا حدود را تعیین می کند و می گوید زیاده روی نکنید. هر کجا که حدود و مرزها مشخص شد، بلافاصله اخطار می دهد که تعدی از حدود ممنوع است. خط قرمزها باید به رسمیت شناخته شود.
وی جهاد را نمونه ای دیگری در این زمینه دانست و افزود: جهاد در اسلام وجود دارد. خداوند هم فرموده «وَقَاتِلُواْ فِی سَبِیلِ اللّهِ الَّذِینَ یُقَاتِلُونَکُمْ وَلاَ تَعْتَدُواْ إِنَّ اللّهَ لاَ یُحِبِّ الْمُعْتَدِینَ» این جا هم بلافاصله می فرماید: لا تَعْتَدُواْ که خداوند افراط گران را دوست نمی دارد. پیامبر اسلام با این قرآن در جهت مبارزه با افراط گری حرکت کرد. این فرهنگ اعتداء و تجاوز که با بعثت نبوی، کنترل گردید، پس از وفات حضرت بار دیگر سربرآورد و عناصر افراطی میداندار شدند. 25 سال بعداز رحلت پیامبر در پایان دوره عثمان و فراگیر شدن روحیه عصیان و اعتراض در میان مسلمانان، زمینههای جدیدی برای افراطگری فراهم آمد و این بار "شورش و انقلاب" بهانه تازهای به دست انقلابیون داد تا به این عنوان دست به رفتارهای خلاف قاعده زده و از مسیر اعتدال خارج شوند.مردم شورش و انقلاب کردند و خلیفه سوم به قتل رسید و علی (ع) قدرت را به دست گرفت و حکومت حضرت علی (ع) کمتر از 5 سال به طول انجامید و در نهایت امیر المومنین به شهادت رسید. از زمانی که این انقلاب بر علیه خلیفه سوم اوج می گیرد تا زمان شهادت علی (ع) مقطعی را شامل می شود که باید به سیره امیرالمومنین در این مقطع توجه شود. باید توجه شود که زمینه های افراط در کجا بود و چرا جامعه به افراطی گری مبتلا شد؟ زمینه افراطی گری در آن دوره به شرایط شورش و انقلاب علیه عثمان بر می گشت.
محلاتی در ادامه بررسی سیره امیرالمومنین علی (ع) در باب عدالت و اعتدال ادامه داد: امام علی (ع) وارث حکومتی برخاسته از انقلابی بود که توام با افراط گری و تندروی بود و امیرالمومنین می خواهد این جامعه را از نقطه افراط به نقطه اعتدال برگرداند. چرا این انقلاب توام با افراط بود؟ این انقلاب جبهه بزرگی از مردم و جریانات سیاسی را شامل می شد. در یک طرف، محمد ابن ابی بکر و عمار یاسر و مالک اشتر بود و طرف دیگر طلحه و زبیر و عایشه بود.
وی متذکر شد: باید دید؛ امیرالمومنین در این انقلاب علیه خلیفه سوم چه نقش و جایگاهی را داشت؟ مردم حرکتی اعتراضی داشتند و خانه خلیفه را مدتها محاصره کردند و وی را به قتل رساندند. امیرالمومنین در جایگاه رهبری این شورش نبود با اینکه به شدت به رفتار و سبک حکومت خلیفه اعتراض داشت و او را شایسته این منصب نمی دانست، اما نقش مستقیم و حضوری فعال در میان انقلابیون نداشت و شیوههای تند انقلابیون را تأیید نمیکرد. با اینکه عده ای از اصحاب حضرت بین انقلابیون بود اما خود ایشان هرگز. او نه تنها رهبری انقلاب را برعهده نگرفت، بلکه بارها برای مهار و کنترل انقلابیون اقدام کرد، ولی آنها به کمتر از "حذف" رضایت نمیدادند. این موضع حضرت دربرابر انقلابیون دو دلیل دارد. یکی اینکه حضرت علی (ع) می فرمود:آینده این زدن ها و کشتن ها چه خواهد شد؟ گیریم که این خلافت، خلافت جور است و باید ساقط شود، مشخص نیست که فردایش چه اتفاقی خواهد افتاد.
وی در ادامه روایت تاریخ انقلاب علیه عثمان گفت: وقتی که ششصد نفر از مصریان برای اعتراض به مدینه آمدند و با عثمان ملاقات کردند، خلیفه از حضرت خواست که وساطت کند تا آنان بازگردند، حضرت پذیرفت و از آنها خواست که آرام باشند. استدلال امام در این مرحله آن نبود که خلیفه بیگناه است واعتراض انقلابیون بیمورد است، بلکه امام می فرمود : این اعتراضات تند، شما را در مسیری قرار میدهد که آینده آن روشن نیست! در حالی که آنها گمان میکردند که با کنار گذاشتن خلیفه، همه چیز اصلاح خواهد شد، امام هشدار میدادکه عاقبت این کار معلوم نیست! یعنی امیدها و آرزوهای شما بیش از آن که بر شناخت واقعی اوضاع مبتنی باشد، از شور و احساسات ناشی میشود. شیخ مفید در کتاب جمل خود نقل می کند که حضرت علی (ع) به انقلابیون گفت: دست نگه دارید، آرام باشید و مهلت دهید و صبر کنید. نسبت به کاری که آینده آن را نمی توانید پیش بینی کنید، سرعت و عجله درست نیست. «یا هؤلاء تلبثوا و لاتسرعوا الی شیء لا تعرفون عاقبته، ولی آن جماعت انقلابی، همان شعار را تکرار میکردند که به غیر از کنارهگیری خلیفه، رضایت نمیدهیم: فقالوا هیهات، لا نقنع منه الّا بالاعتزال عن هذا الامر.»(مفید، الجمل، ص137) شیخ مفید در ادامه میگوید: وقتی در اثر فشار انقلابیون خلیفه به مسجد آمد و بر فراز منبر، اظهار ندامت و پشیمانی کرد، و قبول کرد به اصلاحات تن دهد امام علیهالسلام از آنان خواست که این عذرخواهی را بپذیرند و از شعار اسقاط خلیفه صرف نظر کنند: «اتقوا الله! مالکم و للرجل؟! اما رجع عمّا انکرتموه؟ اما تاب علی المنبر توبة جهر بها؟» ولی خلیفه با ادامه دادن روش خود، این حمایت حضرت را از دست داد.
محلاتی درباره دلایل وساطت امیر المؤمنین میان خلیفه و انقلابیون تصریح کرد: جالب است که امیر المومنین در اوج انقلاب علاوه بر این که بر مبنای عدالت، شیوه ناعادلانه خلیفه را تخطئه میکرد، بر اساس همین مبنا نیز شیوه افراط گرایانه انقلابیون را هم تخطئه میکرد. او از سویی مخاطرات انقلاب را به انقلابیون گوشزد میکرد و از سوی دیگر به شخص خلیفه نیز هشدار میداد که اگر به تغییر روش خود تن ندهد و کار به قتل خلیفه بیانجامد، مشکلات جدیدی بروز خواهد کرد و قتل و درگیری در میان مسلمانان پیوسته ادامه خواهد داشت، لذا خلیفه را به خدا قسم میداد که نگذارد کار به انجا بیانجامد. امام(ع) به جای آن که در ضمیر خود از حذف خلیفه شاد باشد چرا که امکان به قدرت رسیدن او را فراهم میکند، از چنین حادثهای بیمناک بود و عواقب آن را ناگوار میدانست. خطبه164نهج البلاغه، که گزارشی از وساطت حضرت بین انقلابیون و عثمان است به این جملات میرسد که «و انی أنشدکالله ان لاتکون امام هده الامه المقتول، فانه کان یقال یقتل فی هذه الامه امام یفتح علیها القتل و القتال الی یوم القیامه.» مام نه تنها کار آنها را از نظر "منطق عقل" و تدبیر و آینده نگری قابل نقد میدانست، بلکه اقدامات آنها را از نظر "منطق عدل" و دوری از تند روی و افراط گری نبز قابل قبول نمیدانست. لذا وقتی درباره قتل عثمان نظر میداد، هم عثمان را محکوم میکرد و هم شیوه انقلابیون را: «استأره فأساء الاثره و جزعتم فأسأتم الجزع». یعنی عثمان شیوه بدی در خود کامگی در پیش گرفت و شما هم شیوه بدی در اعتراض داشتید. (نهج البلاغه، خطبه30)
این استاد حوزه گفت: در این حرکت انقلابی از سردمداران و یکی از عناصر بسیار مؤثر عمار یاسر بود. بعد از پیروزی این انقلاب، امیرالمومنین حکومت را در دست گرفت و قصه صفین پیش آمد. روزی عمرو عاص نزد عمار یاسر آمد و نظر او را در مورد قتل عثمان جویا شد. عمار یاسر که خود روزی علم مخالفت را در مقابل خانه عثمان در دست داشت گفت: ما کار درستی کردیم و او مستحق قتل بود. اما با این کار ما راه هر جنایتی را برای شما باز کرد. مقصر این جنایت هایی را که امروزه اتفاق می افتد ما هستیم که این راه را باز کردیم. یعنی اینکه وقتی امیرالمومنین به ما گفتند عجله نکنید و آرام باشید و اینکه نمی دانید فردا ها چه خواهد شد، شور و عواطف انقلابی اجازه نمی داد که درست فکر کنند.
سخنران شب قدر دارالزهرای تهران ادامه داد: امیرالمومنین آمده بود که اوضاع آشفته آن دوران را جمع کند و با گرفتن امتیازاتی از خلیفه، به یک سری اصلاحاتی در آن سیستم برسد. هزار نفر از کوفه و 600 نفر از مصر آمدند و دور خانه عثمان را محاصره کردند. عثمان کسی را نزد امیرالمومنین فرستاد و از او طلب استمداد کرد. علی (ع) گفت: بیا و عذرخواهی کن و بگو که من روشم را عوض می کنم و فسق و فجورها وظلم ها دیگر تکرار نخواهد شد. عثمان آمد و در مسجد بر منبر نشست و توبه کرد. انقلابیون باور نکردند و گفتند خلیفه چون در موضع ضعف است اینچنین سخن می گوید. فردا که قدرت دوباره گرفت همان جور و ستم و فسق و فجور ادامه خواهد یافت. امیرالمومنین بر بالای منبر رفتند و فرمودند: از خدا بترسید و بگویید چه می خواهید. آیا از آنچه که شما نمی پسندیدید، دست برنداشته است و رسما عذرخواهی نکرد. انقلابیون رضایت ندادند. نتیجه این شد که امیرالمومنین کنار رفتند .
محلاتی ضمن اشاره به دیدار حضرت علی(ع) با عثمان درباره تندروی های انقلابیون گفت: در نهج البلاغه آمده است؛ یک بار حضرت علی (ع) با عثمان ملاقات می کنند و می فرمایند: پیغمبر اکرم می فرمایند: خلیفه ای به قتل می رسد و بعد از آن آشوب و گرفتاری و درگیری بین مسلمانان شروع می شود. من می ترسم آن خلیفه ای که پیغمبر وعده آن را داده است تو باشی. تورا به خدا دست از این کارها بردار. اَللَّهَ أَلاَّ تَکُونَ إِمَامَ هَذِهِ اَلْأُمَّةِ اَلْمَقْتُولَ فَإِنَّهُ کَانَ یُقَالُ یُقْتَلُ فِی هَذِهِ اَلْأُمَّةِ إِمَامٌ یَفْتَحُ عَلَیْهَا اَلْقَتْلَ وَ اَلْقِتَالَ إِلَى یَوْمِ اَلْقِیَامَةِ (خطبه 164 نهج البلاغه) این نقد حضرت اشاره به همان تندرویهایی است که انقلابیون آن روزها داشتند و شرح آن به تفضیل در تاریخ آمده است.
محلاتی درباره نخستین نقد تاریخ بر انقلابیون گفت: انقلابیون ـ و از آن جمله مالک اشتر که با هزار نفر از کوفه آمده بود ـ خانه عثمان را در محاصره خود درآوردند و اجازه ورود آب هم به خانه او نمیدادند. (الامامه والسیاسه، ج1، ص38) و در همین شرایط بود که امیرالمؤمنین برای رساندن آب به خلیفه اقدام کرد. (امالی شیخ طوسی، ج2، ص325)
سروش محلاتی درباره دومین نقد تاریخ بر انقلابیون گفت: آن ها به جای قتل بدون زجر، او را زیر لگدهای خود قرار داده و با ضربه به سر و فرو بردن نیزه بر بدن او، او را به قتل رساندند. در العقد الفرید، همسر خلیفه به نام نائله، گزارشی از مشاهدات خود از این وضع فجیع ارائه کرده است. (ج5، ص50) محمدبن ابی بکر و عمروبن حمق، از عناصر فعال در این ماجرا بودند. به نقل مسعودی، امیرالمؤمنین در این شرایط برخی از نزدیکان خود را برای جلوگیری از این اقدامات به خانه عثمان فرستاد. (مروج الذهب، ج2، ص353)
وی سومین نقد تاریخ بر انقلابیون را عدم اجازه تشییع جنازه خلیفه عنوان کرد و افزود: سه روز بدن او رها شده بود، و حتی دخترش حق نداشت که برای پدر گریه کند، از غسل و نماز بر بدن او نیز ممانعت کردند، و اجازه دفن او را در بقیع ندادند، و در خرابه مجاور آن که یهودیان دفن میشدند او را دفن کردند، این محل بعد ها در زمان زمامداری معاویه و در طرح توسعه بقیع به قبرستان بقیع متصل شد. نوشته اند که او را نه غسل دادند و نه بر جنازه اش نمازی خوانده شده است. (تاریخ طبری، ج4، ص412) امیرالمومنین نه تنها با این افراطی گری ها همراه نبود دائما سعی بر آن داشت که آنها را کنترل و منع کند تا این کارهای خلاف قاعده انجام نشود. (همان)
سروش محلاتی در ادامه تبیین سیره اعتدالی حضرت علی (ع) تصریح کرد: از حضرت پرسیدند که ماجرا انقلاب علیه عثمان چه بود؟ حضرت دو کلمه فرمودند که یک کلمه در مورد عثمان بود و کلمه دوم در مورد انقلابیون. در خطبه 30 نهج البلاغه آمده است؛ « اسْتَأْثَرَ فَأَسَاءَ الاْثَرَةَ وَجَزِعْتُمْ فَأَسَأْتُمُ الجَزَعَ وَللهِ حُکْمٌ وَاقِعٌ فی المُسْتَأْثِرِ وَالجَازعِ»« استبداد ورزید،چه بد استبدادى،و شما ناراحتشدید و از حد گذراندید و خداوند در این مورد حکمى دارد که درباره «مستبدان» و «افراط گران» جارى میشود (و هر کدام به واکنش اعمال نادرستخود گرفتار مىشوند)» هم عثمان استبدادی بدی داشت و هم انقلابیون روش افراطی را در مقابله با او انتخاب کردند.
نمودهای افراط گرایی
حجت الاسلام و المسلمین سروش محلاتی درباره باقی ماندن آثار افراطی گری در جامعه اسلامی پس از بیعت مسلمین با امیر المؤمنین گفت: پس از قتل خلیفه و بعد از آن که مسلمانان با امیرالمؤمنین بیعت کردند، جبهه انقلابیون دچار تشتت گردید، عدهای بر پیمان خود با حضرت استوار ماندند، و عدهای دیگر از حضرت فاصله گرفتند و یا به مقابله برخاستند. افراطیگری در میان گروه دوم و از آن جمله ناکثین و مارقین، ماجراهای مفصلی دارد که فراوان بازگو شده است و لذا بازخوانی پرونده تکفیریانی مانند خوارج که روزگاری "با" امیرالمؤمنین بودند، و روزگار دیگر "بر" حضرت خروج کردند، در این جا ضرورتی ندارد، ولی نباید فراموش کرد که آثار افراطیگری در میان اصحاب و یاران حضرت نیز، تا پایان دوره خلافت امام، حضور داشت، اعضای این جریان چون به پیشوای خودباور قلبی و اعتقاد راسخ داشتند، لذا تندرویهایشان به جدا شدن از حضرت، نیانجامید، ولی پیوسته در سخنان و رفتارهایشان، تندروی ظهور میکرد و امیرالمؤمنین در برابر خواستههایشان مقاومت میکرد. هرچند گاه فضاسازیهایشان، ابتکار عمل را از حضرت میگرفت، و امام را به اقدامات ناخواسته، وادار میکرد. از این رو ما در دوره حکومت امیرالمؤمنین، با دو جریان افراطی مواجهایم، جریانی که در برابر امام قرار دارد مانند تکفیری های آن دوران یا خوارج، و جریانی که در کنار و در حلقه اول یاران امام قرار دارد و نمیخواهد از دستور حضرت تخطّی کند. برای درک درست از افراطیگری در میان پیروان حضرت، باید عملکرد این گروه دوم، مورد تأمل قرار گیرد. عده ای از افراطی های انقلابی که حالا جزو پیروان حضرت علی (ع) هستند با همان منش تند دوباره ظهور پیدا کردند.
1ـ بیعت تحمیلی
به گزارش جماران، سخنران دارالزهرای تهران در نخستین شب قدر افزود: مالک اشتر علاوه بر این که برای گردن زدن امثال عبدالله بن عمر، توجیه سیاسی داشت، میتوانست توجیه فقهی نیز ارائه کند، همان توجیه که میگوید: بیعت با امام مسلمین و یا رأی دادن به او یک "تکلیف" است، و هرکس که از وظیفه خود امتناع میکند، میتوان او را با اعمال قدرت و فشار، به آن وادار کرد.(ر.ک: دراسات فی ولایة الفقیه، ج1، ص571)
وی با تأکید بر این که شاخص باید معصوم باشد؛ افزود: در اینجا شاخص نه عمار یاسر است و نه مالک اشتر. بلکه خود حضرت علی (ع) هستند که باید شاخص محسوب شوند. هر شخص غیر معصوم باید با شخص معصوم سنجیده شود و بس و غیر از این صحیح نیست. بیعت با امیرالمؤمنین، در فضایی کاملا آزاد انجام گرفت و هیچ تهدیدی وجود نداشت. از این رو برخی از مسلمانان به بهانههای واهی، از بیعت کردن امتناع کردند. در این شرایط، برخی از یاران حضرت، شیوه بیعت تحمیلی و رأی زوری را پیشنهاد میکردند. البته نیت و قصد آنان خیر بود و گمان میکردند که با زور و فشار میتوان جلوی مخالفتها را گرفته و جامعهای یکدست پدید آورد. اولین نمود این تندروی ها در پیروان حضرت علی (ع) تحمیل حکومت برای معدود افرادی بود که بیعت نمی کردند. علی (ع) در مقابل این تندروی ها مقاومت می کرد. رو مالک اشتر به این باور بود که با زور باید افرادی مانند عبدالله بن عمر را وادار به بیعت کرد و اگر تسلیم نشوند، باید گردنشان را زد! لذا درباره او به امام گفت: عبدالله احساس امنیت و آزادی میکند که حاضر به بیعت نیست و خود را از تازیانه و شمشیر شما در امان میبیند، اجازه دهید تا گردن او را بزنم! امام فرمود: من بعیت از روی اکراه نمیخواهم، او را آزاد بگذارید: «فقال الاشتر: إن هذا أمن من سوطک و سیفک فدعنی اضرب عنقه، فقال(ع): لست ارید ذلک منه علی کره، خلّو سبیله».
2ـ حبس متّهمان
محلاتی همچنین نمود دوم تندروی ها در زمان حکومت علی (ع) در بین پیروان آن حضرت، تلاش برای برخورد با افرادی دانست که تا آن لحظه مشکلی برای حکومت ایجاد نکرده بودند، ولی جزو موافقین حکومت هم نبودند. بعضی از پیروان حضرت فشار می آوردند که باید کار اینها را یکسره کنیم تا مشکلی ایجاد نکنند. امیرالمومنین فرمودند: اینها که فعلا کاری انجام نداده اند. آنها می گفتند ما اینها را می شناسیم این ها اگر آزاد باشند خطر ایجاد خواهند کرد. برخورد با کسانی که مورد سوءظن قرار میگیرند و اقدام به دستگیری و حبس آنان، در جهت جلوگیری از اقدامات تخریبیشان، یکی از خواستههای عناصر افراطی است و گاه افرادی که به عقل و تدبیر هم شناخته میشوند این گونه شیوهها را تجویز و توصیه میکنند. مثلا ابن عباس به امیرالمؤمنین پیشنهاد کرد که چون طلحه و زبیر در صددند که به مکه بروند و در آن جا زمینه شورش و عصیان را فراهم آوردند، آنها را زندانی کند و بدین وسیله جلوی فتنه آنها را بگیرد. ولی امیرالمؤمنین به چنین پیشنهادهایی تن نمیداد و آن را ظلم میشمرد و مجازات قبل از جرم را ناعادلانه میدانست: یابن عباس أتأمرونی بالظلم بدأ و بالسیئه قبل الحسنه و اعاقب علی الظنه و التهمه، کلا! (الجمل، مفید، ص167) حضرت فرمودند اینها که هنوز کاری نکرده اند. ما ظلم را شروع کنیم؟ اگر جنایتی انجام نداده اند و مرتکب خلافی نشده اند نمی توان آنها را محاکمه کرد. این ها همان خواسته های انقلابی بود که امیرالمومنین زیر بار آن نمی رفت.
3ـ برخورد با معتزلان و کناره گیران
حجت الاسلام سروش محلاتی با تشریح نمود سوم افراطی گری های اعوان و پیروان حضرت علی (ع) در زمان حکومت گفت: گروهی معتزله بودند. ضد انقلاب نبودند و طرفداری معاویه را هم نمی کردند. کاری به حکومت و دستگاه حکومتی نداشتند و به نوعی کناره گیری کرده بودند و سراغ زندگی شان رفته بودند. البته این گروه با معتزله کلامی ها متفاوتند. بعضی از همین انقلابی ها نسبت به آنها این عقیده را داشتند که چطور می شود از امکانات حکومت علی (ع) استفاده می کنید و تحت لوای حکومت او هستید و همکاری نمی کنید. این وظیفه شماست که از خلافت علی (ع) حمایت کنید در غیر این صورت جمع کنید و بروید. اما در حکومت علوی، کسانی که با حضرت بیعت نکرده بودند، از امنیت و آزادی برخوردار بودند و تا وقتی در برابر حکومت دست به قیام نمیزدند، کسی متعرض آنها نمیشد، ولی افراد تندرو اینگونه مماشات و سماحت را نمیپذیرفتند و خواهان برخورد انقلابی با این گروه بودند، مثلا محمدبن ابی بکر وقتی به عنوان استاندار مصر به آن جا رفت، در فاصله کمتر از یک ماه، متعزلین (کسانی که از بیعت کنارهگیری کرده بودند) را احضار کرده و اخطار نمود که یا تسلیم میشوید و ما را میپذیرید، و یا باید مصر را ترک کرده و از شهرهای ما بیرون روید، چون اینجا جای امت حزب الله است و ما این امکانات را خرج شماها نمی کنیم.: «اما ان تدخلوا فی طاعتنا اما ان تخرجوا من بلادنا.» و چون آنان مقاومت کردند، محمد بن ابی بکر، با عده ای از این بیچاره های ساکت هم درگیری خونین پیدا کرد؛ تنها به جرم این که ساکت بودند.این درحالی بود که استاندار قبل ـ قیس بن سعد ـ به آنها امنیت داده بود(شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید، ج6، ص73)
4ـ حذف عاقلان
وی نمود دیگری این تندروی ها را فشار برای خارج کردن افراد عاقل از سیستم و حکومت دانست و ادامه داد: اینکه چنین افراد معتدل را به شیوه های مختلف از اطراف امیرالمومنین پراکنده کنند. افراطیها برای آن که همه امور را به قبضه خود درآورند، چارهای جز "حذف" عناصر معتدل و با تدبیر ندارند، و برای این که در حذف موفق شوند بناچار ابتداء باید با القاء سوءظن و طرح تحلیلهای غیر واقعی آنان را در معرض اتهام قرار داده و جوّ روانی برعلیه آنان بوجود آورند. به نظر میرسد که یکی از عاقلترین و با تدبیرترین اصحاب امیرالمؤمنین ـ بلکه عاقلترین آنها ـ قیس بن سعد بن عباده است که همگان او را به این صفت معرفی کردهاند. و یکی از نمونه های دردآور این مساله قضیه اولین استاندار منتسب ازطرف حضرت علی (ع) برای مصر، قیس بن سعد بن عباده بود. همه مورخان از شیعه گرفته تا سنی، قیس را از نظر عقل و تدبیر شخصیتی ممتاز شمرده اند. او در ابتداء از طرف حضرت استاندار مصر شد، پس از چندی معاویه باب مکاتبه با او را گشود، و با این شیطنت معاویه، بخشی از عناصر ساده لوح یا تند رو در میان اصحاب امیرالمؤمنین تحت تأثیر قرار گرفته، و با دامن زدن به شایعات از حضرت خواستند که او را عزل کند، امام(ع) آن نسبتها به قیس را نمیپذیرفت و میفرمود "انی والله ما اصدّق بهذا علی قیس"، ولی عبدالله بن جعفر اصرار داشت که باید او را عزل کرد زیرا نباید روزه شکدار بگیریم: "دع مایریبک الی مالا یریبک" و البته عبدالله سعی میکرد که با عزل قیس، زمینه استاندار شدن برادرش محمدبن ابی بکر ـ که از مادر بایکدیگر مشترک بودندـ را فراهم کند. (الغارات، ج1، ص137)
محلاتی ادامه داد : در اوایل حکومت حضرت علی (ع) که قیس به مصر رفته بود، معاویه بن ابی سفیان، برای جذب او نامه هایی برایش نوشته و وعده هایی داده بود. قیس در مقابل این رفتار معاویه برای اینکه درگیری ایجاد نشود با ادبیات دیپلماتیک و مماشات برخورد کرده بود و با ادبیات سیاسی مبهم و تعبیرات دو پهلو، پاسخ معاویه را داد تا اهداف واقعی او آشکار شود، بعد از چندین دوره نامه نگاری بین او و معاویه، معاویه که از وی بسیار نگران بود به جنگ روانی روی آورد و اعلام کرد که قیس با من سازش کرده است و در این باره سند مجعولی را منتشر کرد. با شیطنیت معاویه نامه ای جعلی (ع) از زبان قیس خطاب به معاویه و با این عنوان که ما در مصر طرفدار تو و در مقابل علی (ع) بن ابی طالب هستیم منتشر شد. این سند جعلی (ع) تا کوفه و به دست اصحاب امیرالمومنین رسید. همان گروه های انقلابی با اعمال فشار بر حضرت علی (ع) خواستار برکناری او از مصر شدند. حضرت علی (ع) فرمودند که من به قیس اطمینان دارم و این سند ساختگی است و باید در این زمینه تحقیق کنیم. آنها پایشان را در یک کفش کردند که الا و بلا باید قیس را برکنار کنید. آنقدر بر حضرت امیرالمومنین فشار آوردند تا حضرت را مجبور به برکناری قیس کردند. به تعبیر آیهالله احمدی میانجی، اطرافیان ناآگاه و تند رو امام، امام را مجبور کردند که قیس را عزل کند: "الجئوه(ع) الی عزل قیس" (مکاتیب الائمه، ج1، ص512) و به تعبیر علامه مجلسی، این فشارها نمونهای از همان فشارهای خوارج بود که در صفین به قبول حکمیت انجامید و در حالی که حضرت نظر دیگری داشت، در شرایط اضطراری به خواسته ایشان تن داد. (بحارالانوار، ج33، ص540) در واقع علامه مجلسی بر این باور است که آن کاری را که خوارج در قضیه حکمیت کردند و به زور علی (ع) برای پذیرفتن حکمیت را تحت فشار قرار دادند، همان کار را برای غزل قیس انجام دادند و وقتی آثار منفی این تندرویها آشکار گردید، که محمدبن ابی بکرکه سابقه های تند و تیزی داشت به مصر رفت، و در اثر عدم تدبیر کافی و با شیطنت معاویه او نیز شهید شد. بعداز او مالک اشتر برای فرمانداری مصر برگزیده شد که او نیز شهید شد و بالاخره با شهادت او، بحران مصر بالا گرفت و در نهایت مصر سقوط کرد.سقوط مصر نتیجه فشاری بود که افراد افراطی بر امیرالمومنین وارد می کردند؛ در حالی که با مدیریت و تدبیر و سیاست شخصیتی مانند قیس جلوی این فاجعه را میتوانستند بگیرند. چه این که حضرت، پس از وی، نظر به استانداری هاشم بن عتبه داشت که مانع شدند و پس از شهادت محمد بن ابی بکر، امام تصریح کرد که اگر هاشم اعزام شده بود، عرصه به دست دشمنان نمیافتاد و فرصت سوزی نمیشد: «و قد اردت تولیه مصر هاشم بن عتبه و لو ولیته ایاها لما خلّی مهم العَرصه و لا انهزَهُمُ الفرصه». (نهج البلاغه، خطبه66)
5ـ تندروی در برخورد با دشمنان
حجت الاسلام و المسلمین سروش محلاتی درباره اقدامات افراط گرایانه برخی مسلمین و بی توجهی های آنان به توصیه های امیر المؤمنین اظهار داشت: در میان اصحاب امیرالمؤمنین بزرگانی بودند که از سرِ عشق به حضرت و به دلیل شدت عداوت نسبت به دشمنان وی، تقاضای برخوردهای تند با دشمنان را داشتند و چه بسا توصیههای حضرت به رفق و مدارا، برایشان غیر قابل تحمل بود، مثلا امیرالمؤمنین با پایان یافتن جنگ جمل، اعلام عفو عمومی کرد و از تعقیب سپاهیان دشمن تعرض به مجروحان آنها را منع نمود، ولی این شیوه برای عماریاسر، سنگین بود، و به فرموده امام سجاد، او مردی تند و تیز بود، و لذا توقعات دیگری داشت: «ان ابا الیقظان کان رجلا حادا«ً. ولی امیرالمؤمنین فرمود: آن گونه که پیامبر بعد از فتح مکه با مشرکان رفتار کرد، با سپاه بصره برخورد میکنم. (شیخ طوسی، تهذیب، ج6، ص155) همین خصلت روحی و سیاسی سبب آن میشد که گاه این گونه افراد به رفتارهایی دست بزنند که خواسته یا ناخواسته با شیوه و سبک امیرالمؤمنین ناسازگار باشد، چه این که در جریان جنگ جمل، چنین اتفاقی به دور از چشم حضرت توسط مالک اشتر افتاد. ماجرا این است که یک بار ابوحمزه ثمالی به امام سجاد گفت چرا امیرالمؤمنین در جنگ جمل و در برخورد با مسلمانان طاغی، رفتاری برخلاف رفتار بزرگوارانه پیامبر با مشرکان داشت؟ بعد از فتح مکه پیامبر عفو عمومی اعلام کرد. امام سجاد بسیار ناراحت شد و فرمود: حضرت علی(ع) همان سیره پیامبر را داشت، ولی جریان این است که وقتی مالک اشتر فرماندهی خط مقدم را برعهده داشت امام به او کتبا دستور داد که فراریان را تعقیب نکند و مجروحان را آزار ندهد، نامه به مالک رسید و او آن را جلوی زین اسب خود قرار داد و به جنگ ادامه داد و اصحاب جمل را از دم درو کرد و تا خانه هایشان تعقیب کرد، و پس از آن نامه را برداشت و خواند و مضمون آن را به سپاهیان خود اعلام نمود! (کافی، ج5، ص33) اگر بعضی از مسائل در جنگ جمل اتفاق افتاده است کار مالک اشتر است و این را به پای حضرت علی (ع) ننویس. اینها جزو اصحاب امیر المومنین بودند و حضرت بسیار سعی می کرد که آنها را کنترل کند. یک افراطی گری در جبهه مقابل و در خوارج بود و یک افراطی گری در یاران و اطرافیان حضرت امیر وجود داشته است. چنانچه امیرالمومنین در طول 5 سال حکومتش با این گروه ها درگیر است.
سروش محلاتی ادامه داد: نمونههای فوق به عنوان نمودهایی از تندروی و افراطگرایی، نشان میدهد که این گرایش ناشایسته اخلاقی وسیاسی را فقط در مخالفان نباید دید، و حتی کسانی که به رأس هرم قدرت در حکومت اسلامی نزدیک اند، از این آفت، مصونیت ندارند. از این رو باید بررسی کرد که ریشه این مشکل در کجاست؟ و چرا افراد شایسته نیز ممکن است به آن دچار شوند؟ و راه مقابله با این آسیب چیست؟ و چگونه میتوان جامعه اسلامی را در مسیر تعادل و به دور از افراط و تفریط، مدیریت کرد؟ امید است در فرصتهای دیگری به این موضوع برگردیم.
وی در پایان افزود: فاصله زیادی بین علاقمند، معتقد و فدایی حضرت علی (ع) با کسی که بتواند عدالت حضرت علی (ع) را داشته باشد و بتواند حد وسط را حفظ کرده و دچار افراطی گری نشود وجود دارد. یک افراطی گری امشب در مسجد کوفه موجب شکافته شدن فرق حضرت علی (ع) می شود. و بنا به گفته شیخ مفید، افراطی گری دیگر در کشتن ابن ملجم و سوزاندن او روی می دهد. این علی (ع) رغم سفارش حضرت علی (ع) برای قصاص یک ضربه در مقابل یک ضربه بوده است. خوشا به حال کسانی که پیرو واقعی حضرت علی (ع) هستند.
منبع: جماران
|
- دوستی با مردم دانا نکوست دشمن دانا ، به از نادان دوست
- مدارای اسلام با ادیان دیگر
- گفتوگوی عاشقانهی "خسرو و شیرین" به زبان آلمانی
- گفتگوی تمدنها ، صلح و امنیت جهانی
- لبنان نماینده تمدن های گوناگون
- برخورد تمدنها
- گفتگوي تمدن ها - انسان هاي روي زمين
- روز گفتگوی تمدن ها
- قانون در طب ابن سينا، ميراث فرهنگي و حاصل گفتگوي تمدنها
- زادروز تولد آلفرد نوبل : از اختراع ديناميت تا اهداي جايزه صلح
- گفتاری از آیت الله شهید، دکتر سید محمد حسینی بهشتی / حج مسخ شده
- فرزندان آدم و حوا چگونه ازدواج کردند
- پیشنهاد آمریکا برای بازگشایی سفارتخانه در ایران
- سلمان فارسی برگرفته از ویکیپدیا ، دانشنامهٔ آزاد
- خیابان کوروش در شهرهای اسرائیل
- اهداء دیپلم افتخار انجمن دوستی ملل یونان به یک گروه ایرانی
- مقایسه «روابط جنسی قبل از ازدواج» در میان پیروان ادیان بزرگ
- ره یافتی برای تحلیل تاریخی قیام ابا عبدالله الحسین (ع)؛ "فاجعه جهل مقدس" در عاشورا؛ گفتاری از دکتر مصطفی محقق داماد
- روشنفكري ديني در تحقق اهدافش موفق بود 'گفتگو با فاطمه صادقی
- در سی ساله انقلاب همیشه در برهه حساس بوديم! انقلاب کردیم تا بتوانیم اعتراض کنیم اما ميگويند انتقاد هم نكنيد
- گفت و گوی عصر ایران با دکتر مهدی گلشنی درباره "نسبت علم و دین" علم نمی تواند خدا را نفی کند
- قدرداني واتيکان از مواضع آيت ا... سيستاني
- نسل ما نسل کورش کبير است
- پیام صلح کریسمس در "سرزمین موعود" مراسم کریسمس در بیتلحم، زادگاه عیسی مسیح
- «میرجلالالدین کزازی» در جشن بزرگداشت شب چله : کریسمس از یلدای ایران اقتباس شده است
- معصومیت از دست رفته : لزوم همدلی جهانی در مورد حقوق کودکان
- وکلند و سیدنی آغازگر جشنهای سال ۲۰۱۳ میلادی : سال ۲۰۱۳ میلادی آغاز شد
- عملكردها در زمينه حقوق انسان نبايد به تضعيف دين بيانجامد
- سيماي پيامبر اسلام حضرت محمدابن عبدالله (ص) در قرآن کريم
- حجتالاسلام مقدم : انبيا براي احترام گذاشتن به حقوق انسانها آمدهاند
- پيامبر براي چه غمگين بود ؟
- صالحی: توهین به صحابه پیامبر (ص) و همسر ایشان [عایشه] کار دشمنان اسلام است
- یادداشتی از رسول جعفریان؛ برخورد امام رضا (ع) با ادعاهای هاله نوری غالیان
- بیا تا گل بر افشانیم و می در ساغر اندازیم ... فلک را سقف بشکافیم و طرحی نو در اندازیم
- شهر زیر زمینی «مطماطه» در تونس + تصاویر
- متن دستنویس سخنرانی «همینگوی» در مراسم نوبل ادبیات کشف شد
- پيام آيتالله هاشمي رفسنجاني به همايش بيداري قرآني
- آيتالله هاشمي رفسنجاني : استقلال و پیشرفت نیاز به همکاری احزاب، اقوام و مذاهب دارد
- حسين کرمي، جراح زبردست کليه، قاري ممتاز بين المللي و حافظ کل قرآن / قرآن نقاط تاريک زندگي ام را روشن کرده است
- امید بخشترین آیه قرآن کریم کدام است؟ «و لسوف یعطیک ربک فترضی»یعنی «و پروردگارت آنقدر به تو عطا خواهد کرد که راضی شوی»
- ازدواج فرزندان آدم و حوا چگونه صورت گرفته است ؟!
- این عالم که به پایی بود، با اعتدال در پای بود / نوروز؛ زمان بازگشت به خط اعتدال و آغاز حیات نو
- جایگاه زنان در نقاشی های صدر اسلام چگونه بود؟ از خنیاگری زنانه تا نماد بالندگی
- ارتباط مسئله شر و وجود خدا در مسحیت بر اساس دیدگاه افلاطون وآگوستین
- يكي از اهداف حضور من در بُعد سياست خارجي، كم كردن كينههاي مذهبي و تقويت وحدت بين شيعه و سني در جهان اسلام بود
- رابطه انسان و دين 1 حجتالله جودکی *
- «سفيد» مردی بر چهره «سیاه» دنیا : ميبخشم اما فراموش نميکنم / به بهانه 95 سالگي نلسون ماندلا
- اسلام در دنيای مدرن از نگاه آيتالله سيد مصطفي محقق داماد
- دين تعبدي/ حجتاله جودكي / از آنچه به آن آگاهى ندارى، پيروى مکن، چرا که گوش و چشم و دل، همه مسؤولند.
- مفهوم و گستره «اعتدال» در گفتمان ديني
- در نظر آقا نجفی قوچانی منصب و مقام ارزشی نداشت و هدف او فقط رضای خدا و خدمت به مردم بود.
- تدابیر امامصادق (ع) برای مقابله با فرقه های انحرافی و شیعیان غالی
- نقد شعار مرگ بر ضد ولایت فقیه .::نه خودش اصل دین و نه انکارش کفرآور و فسق است. کسانی که غیر از این را می گویند نیز اهل بدعت بوده و از باب نهی از منکر باید آنان را طرد کرد
- در مسير گفتوگوي تمدنها تا ائتلاف تمدنها در گفتوگو با تقي آزاد ارمکي / گفت و گوی تمدن ها ؛ گذر از تعارض به تعامل جهانی
- عضو هیات رئیسه مجلس ششم در گفتگو با "تدبیر و امید": گفتگوی تمدن ها جایگاه انقلاب را به حركت عقلاني و بشردوستانه تبديل كرد
- «اخلاق» را بر صدربنشانيم / مصطفي ملكيان
- امام؛ پیشوای سیاسی یا الگوی ایمانی ؟ و نقد آن توسط محمدعلی شاهآبادی / روزنامه بهار
- محمد تقی فاضل میبدی استاد برجسته حوزه و دانشگاه مفید قم / در حاشیه سخنان نادرست مصباح یزدی
- « انَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذهِب عَنکمُ الرِّجس اهل البَيتِ وَ يُطهِّرَکم تَطهيراً؛خداوند فقط مي خواهد پليدي و گناه را از شما اهل بيت دور کند و کاملاً شما را پاک کند.»
- نامه امام علی(ع) به مالک اشتر: ای مالک! اگر شب هنگام کسی را در حال گناه دیدی، فردا به آن چشم نگاهش مکن ، شاید سحر توبه کرده باشد و تو ندانی
- عللِ ماندگاری و جاودانگی قیام امام حسین(ع) / حسين(ع)؛ پرچمدار اصلاحطلبي و اصلاحگري
- مولانا عبدالحمید، امام جمعه اهل سنت زاهدان: قیام امام حسین، قیام در برابر ظلم و استبداد بود
- دکتر معصومه ابتکار: عاشورا،مصاف عاشقان آزاد نه مقلدان موظف
- مراسم ویژه دهه دوم محرم در بنیاد امید ایرانیان / عاشورا زمانی رخ داد که جامعه اسلامی از درون پوسیده شده بود
- درس های عاشورا برای انسان ایرانی
- امروز چراغی درخشان در جهان از تابیدن باز ایستاد؛ نلسون ماندلا، «نماد آزادیخواهی» در جهان در گذشت
- هاشمی رفسنجانی در دیدار با دانشجویان : اسلام دین گفتوگو و شنیدن نظرات مختلف است
- جماران در گفت و گو با علیرضا بهشتی حسینی استاد فلسفه سیاسی : قانون اساسی مشروعیتش را از مردم می گیرد نه ولی فقیه
- دکتر محمود سریع القلم استاد علوم سیاسی دانشگاه شهید بهشتی : تفكر دينی اصالتاً ضدپوپوليسم است
- جواد طباطبایی : فهم ما از فلسفه سياسی ابتدایی است
- ضياء موحد : وضعیت فلسفه تحلیلی در ایران
- جریان انحرافی در شیعه و غلو درباره امام حسین (ع)
- بیست و پنجم دسامبر سالروز تولد پیامبر صلح و دوستی، مهربانی و مودّت عیسی مسیح(ع) مبارک باد.
- محمد؛ رحمهللعالمین است و برترین بنده خدا / تو آفتاب روشن حقیقت بودی در شام تیره زندگی
- آیتالله غرویان در گفتگو با سلام نو: نباید کارهای حساس به جبهه پایداری سپرده شود/جبهه پایداری میخواست جلوی اندیشه مرا بگیرد
- یونسی: نباید کسی به دلیل اعتقاد به یک دین و مذهب احساس محرومیت کند / باید همه دنیا را به صلح و آشتی دعوت کنیم
- آیات یکم تا پنجم سوره بقره (۱) تفسیر آیت الله خامنه ای از تقوا و خصوصیات متقین
- آیت الله امامیکاشانی : رییسجمهور با منطق و استدلال با دنیا سخن میگوید
- آیت الله مصطفی محقق داماد: دین رحمانی را در انقلاب اسلامی نشان دهیم
- تکرار اظهارات جنجالی در مورد نظر امام (ره) درباره «جمهوریت» و «حکومت اسلامی» از سوی مصباح یزدی: امام (ره) چون درصدد نفی حکومت سلطنتی بودند، لفط جمهوری را به کار بردند/ امام براي اقناع طرفهاي مقابل، به رأي مردم استدلال ميكنند
- سیدحسین موسوی بلده: از فیس بوک در مسیر فعالیتهای قرآنی استفاده میکنم
- آیت الله غرویان: فعالان سیاسی در اظهارنظرها، شرایط زمان را در نظر داشته باشند
- قرائتی: هم آسمان و هم زمین را از دست دادهایم/ از دین، خنده را رها کرده و به گریه چسبیدهایم
- ویژگیهای حکومت اسلامی، حاکم اسلامی، حقوق شهروندان، رابطه دولت با شهروند و … از نگاه علی(ع)
- نوروز که هرساله توسط ميليونها انسان در سرتاسر دنيا جشن گرفته ميشود پيام آور احترام، درک متقابل و صلح براي همه مردان و زنان است.
- / محمدجواد حجتی کرمانی / «آشتی ملی» و تبار ایرانی عمامه و کراوات
- بازرگان و سه گانۀ ایران، دین و دموکراسی
- نخستین گفتگوی والرشتاین در ایران
- پیام صلح و دوستی ایران برای منطقه ملتهب و آشوبزده خاورمیانه
- مولوی عبدالحمید اسماعیلزهی، سرپرست شورای هماهنگی مدارس اهل سنت استان سیستان وبلوچستان:اصل این است که افراط گرایی با اسلام سازگار نیست و اسلام دینی وسیع و معتدل است.
- مقام معظم رهبری در دیدار جمعی از مداحان : در جلسات دینی به کینهورزیهای مذهبی دامن نزنید
- اعتدال و ميانهروي / منبع: روزنامه آرمان روابط عمومي
- سخنرانی منتشر نشده ای از شهید دکتر بهشتی در میان مردم قم/ مبادا بر خلاف دستور قرآن، مسلمان بودن و مسلمان زيستن را بر مردم تحميل كنيد
- سه مشخصه فرهنگ آلمانی/ روحیه تیمی، تمرکز مطلق روی هدف و کادرسازی
- علی(ع) در نهج البلاغه می فرماید: خداوند سبحان حقوق بندگانش را بر حقوق خود مقدم قرار داده است، پس هر کس که برای اداء حقوق بندگان خدا قیام کند، در حقیقت، این عمل، او را به ادای حقوق الهی می کشاند.
- عبدالعزیز آل شیخ رئیس هیئت علمای مسلمانان و مفتی اعظم پادشاهی عربستان سعودی نسبت به "آسان پنداشتن ارتکاب جنایت قتل" از سوی گروههای افراطی مدعی اسلام شدیدا هشدار داد.
- صبر و ملایمت طالقانی در برخورد با مخالفان ریشه در ایمان او به پیروزی و برتری اندیشههای اسلامی داشت.
- آیت الله وحید خراسانی: استفاده از آنتن ماهواره اشکالی ندارد
- خلاصه دعای عرفه ( با ترجمه دکتر علی شریعتی )...پروردگار من! من را از شر آنان كه در زمين ستم مي كنند در امان بدار!
- تقدیر مولوی عبدالحمید از ایجاد عیدگاه جدید برای اهل سنت در زاهدان
- در آستانه عید غدیر، بررسی شاخصه های حکومت امیر المومنین علیه السلام، گفتگو با حجت الاسلام و المسلمین محمد حسن موحدی ساوجی
- آزادي انديشه و بيان از منظر قرآن كريم/ موحدی ساوجی، عضو هیات علمی پژوهشی مرکز مطالعات قرآن دانشگاه مفید
- جاي خالي انديشههاي طالقاني/ استراتژي طالقاني براي رواج انديشههاي خالص ديني در جامعه، گفتوگو، مدارا و بحث بود
- برتری عدالت بر مصلحت در کلام علی (ع)، استاد مرتضی مطهری
- ريشه همگرایی توسعه یافتهها و واگرایی جهان سوميها در چيست؟
- بررسی علت فاجعهآفرینی دینداران در کربلا/ سروش محلاتی: بسیاری از فجایع، با انگیزه های دینی انجام میشود
- دسته بندی جامع از براهین باور به وجود خدا/ مصطفی ملکیان: ایمان به خداوند، در زمره عواطف است
- دیدگاه امام خمینی درباره تعرض به زنان بدحجاب: این گونه دخالت ها براى مسلمان ها «حرام» است
- نقش متفکران و علمای دین در پيدايش افراطيگري/ دکتر حسن اکبری بیرق
- پاسخ فاضل میبدی به رحيميان و آقاتهراني
- رییس مجمع تشخیص مصلحت نظام تصریح کرد که شیعه واقعی باید رعایت اخلاق اسلامی و احترام به همنوعان را از تعالیم ائمه (ع) بیاموزد.
- چرا جلوی رفتار خلافوحدت گرفته نمیشود؟ «اهانت به نمادهای برادران اهل سنت از جمله اتهام زنی به همسر پیامبر اسلام [عایشه] حرام است.
- اگر قرار است وحدتی پیدا شود جز در بستر اخلاق پیدا نمی شود و جز در بستر اخلاق نمی ماند
- درسهای حضرت محمدمصطفی(ص)؛ از مصلح تا حاکم/ میثم محمدی
- این مدعیان را با محمد (ص) چه کار؟ غلامعلی رجائی
- رئیسجمهور آمریکا: کشورش نه با اسلام بلکه با کسانی در جنگ است که اسلام را به انحراف کشانده اند/ مسئول خشونت و تروريسم نه اديان بلکه انسانها هستند.
- گفتمان امام موسی صدر؛ “برای انسان، گرد هم آمدهایم”
- آیا روشنفکری دینی همان روشنفکری دینداران است؟| یاسر میردامادی
- آنچه «روشنفکری دینی» نیست/ من چه غم دارم که ویرانی بود؟... زیر ویرانی گنچ سلطانی بود
- مولوی عبدالحمید، امام جمعه مسجد اهل سنت مکی زاهدان: شیعه و سنی به مشترکات، وحدت و اعتدال اتکا کنند
- سیدهادی خامنهای: عبدالعلی بازرگان جوابهای خوبی به اظهارات سروش داده است
- حکمت و حکومت؛امام علي (ع) وسياست ازمنظر نهج البلاغه* دکتر محمد جواد اطاعت
- ارائه اولین ارزیابی علمی از قیام بشر علیه خود/ دوازده دستاوردی که به پایان جهان میانجامد
- این لحظه دوباره در آینده ای نزدیک باز نخواهد گشت. معتقدم دو کشور دارای فرصت تاریخی برای حل مسالمت امیز مسئله هسته ای هستند فرصتی که نباید آن را از دست بدهیم.
- پیام تبریک یونسی بمناسبت تولد زرتشت: «زرتشت»اولین پیامآور یکتاپرستی، صلحطلبی، رعایت حقوقبشر، راستی و درستکاری در جهان بود.
- تحول معنی کلمه «عورت» در قرآن| ابوالفضل ارجمند
- تحول معنی کلمه «خاتم» در قرآن – ابوالفضل ارجمند
- فهم قرآن بدون شناخت فرهنگ عرب پیش از اسلام ممکن نیست| ابراهیم منهاج
- چگونگی سازگاری دین و عقل(1)/ منبع: مجله چشم انداز ایران شماره ۹۰ ویژه اسفند ۱۳۹۳ و فروردین ۱۳۹۴
- چگونگی سازگاری دین و عقل، پرسشی دیرین است که...(2)
- نزديكي آمریکا و کوبا پس از ۵۷ سال خصومت/ رائول کاسترو: باراک اوباما انسانی صادق است
- باید راه را دوباره تعریف کنیم| سید علیرضا بهشتی
- رضا صادقیان در یادداشتی در سایت انصاف نیوز: ایران و عربستان و واکنشهای عاطفی
- گزارشي از سفر سرمایهگذاران آمریکایی به تهران/ تكاپو براي روزهاي پس از پايان تحريمها
- ایران در «تعامل» يا «تقابل» با شرق و غرب؟ / عطا افشاریان
- مولوی اسحاق مدنی: اگر علی(ع) نبود، اسلام پیش نمیرفت
- نقش مثبت "فارسی ایر" و "انگلیسی ظریف" آنها یکدیگر را "جان" و "جواد" خطاب میکنند
- سیدحسن خمینی: بزرگترین دِین ما این است که نام امام را برای جامعه و نسل بعد، توام با آزادگی، رفاه و مشکل گشایی زنده نگه داریم.
- گزارش یک مناظره؛ از «علم و دین» تا «علمِ دینی»
- فراستخواه: مدرنیته به معنای افول دین نیست
- بیانات حضرت آیت الله خامنه ای در دیدار جمعى از معلمان و فرهنگیان سراسر کشور
- وحدت و اتحاد، الفت میان مسلمانان، دعوت مردم به خیر و امر به معروف و نهی از منکر، از جمله خواسته های قران از جوامع اسلامی است.
- آیت الله محمد علی ایازی: نشانی از اینکه پیامبر(ص) بخواهد فردی را به زور و با جنگ مومن کند نیست/ قرآن تنها اجازه جنگ با کفاری را می دهد که به جنگ روی آورده اند
- روایتی خواندی از بازدید مقام معظم رهبری از نمایشگاه کتاب
- حجت الاسلام سید حسن خمینی یادگار گرامی امام گفت: راه جلوگیری از تکرار اشتباهات نسل های قبل وجود اعتماد بین نسلی است.
- بامیان در افغانستان رسما پایتخت فرهنگی سازمان سارک شد
- گفتمان اصلاحات بر پایهٔ اعتقاد به کنش ارتباطی میان فرهنگها و دولت با مردم به ارادهٔ آزاد و آزادی خواهی ذاتی انسان میرسد
- ۳ نکته برای کمتر کردن درد و رنج های زندگی/ از استاد مصطفی ملکیان
- ۳ نکته برای کمتر کردن درد و رنج های زندگی/ از استاد مصطفی ملکیان
- رهبر معظم انقلاب اسلامی: پذیراى جوان ها باشید. با روى خوش هم پذیرا باشید؛ با سماحت، با مدارا.
- باراک حسین اوباما، رئیس جمهور آمریکا با صدور بیانیه ای حلول ماه مبارک رمضان را به مسلمانان تبریک گفت.
- مربی تیم آمریکا: مردم ایران عالی هستند/ بسیار مشتاقم باز به ایران بیایم
- دکتر شهریار عدل درگذشت: شهریار عدل به هزینه خود برای ثبت جهانی تخت جمشید، چغا زنبیل و میدان نقش جهان اصفهان وارد عمل شد
- ایرانیان همچنین بر اساس آموزه های الهی خود، ارزش های انسانی و انسانیت را نیز همواره در سرلوحه کاری خود قرار داده اند.
- در گفتگویی با رئیس حوزه علمیه کاشان: نظر آیت الله یثربی درباره حجاب اختیاری و حضور بانوان در ورزشگاه
- در گفتگویی با رئیس حوزه علمیه کاشان: نظر آیت الله یثربی درباره حجاب اختیاری و حضور بانوان در ورزشگاه
- رییس جمهور اتریش: مردم ایران و امریکا توافق را تایید خواهند کرد
- اوحدی در گفتوگو با ایلنا اعلام کرد: جزییات سفر زائران به حج تمتع 94/ امسال 60 درصد پروازها مستقیم به مدینه میرود
- واشنگتن پست: آنان مبناي اعتمادسازي را گذاشتند/ نام کري و ظريف در کتب تاريخي جهان ثبت خواهد شد
- روزنامه انگلیسی ساندی تایمز مدعی شد باراک اوباما قصد دارد در سال 2016 به تهران سفر کند
- آیت الله هاشمی: گره های بی ربط سیاست خارجی بعد از توافق باز خواهد شد
- ترجمه فارسی/ متن کامل برنامه جامع اقدام مشترک (برجام)
- کری نمی توانست کلمات را ادا کند اما در نهایت بغض خود را فرو خورد و گفت: «من به جنگ رفتم و برایم روشن شد که دیگر هیچ وقت نمیخواهم به آنجا بروم»
- اوباما: توافق با ایران فرصت تاریخی است/ دو راه بيشتر مقابل ما نبود؛ جنگ يا ديپلماسي
- وزیر خارجه بریتانیا اعلام كرد: سفارت انگليس در تهران بازگشایی ميشود
- فدریکا موگرینی رئیس سیاست خارجه اتحادیه اروپا در مصاحبه با روزنامه ال موندو خاطرنشان ساخت که در صورت عدم توافق هسته ای، حمله نظامی جایگزین آن بود.
- باراک اوباما و دیوید کامرون عید فطر را به مسلمانان جهان از جمله مسلمانان آمریکا تبریک گفتند.
- روحانی در تماس تلفنی نخست وزیر انگلستان: خواهان توسعه روابط بر مبنای منافع و احترام متقابلیم
- وزارت خارجه ايران منتشر كرد؛ متن کامل و ۵ ضمیمه برنامه جامع اقدام مشترک
- بازخوانی نامه تاریخی امام(ره) درباره موسیقی و شطرنج: با برداشت بعضی ها از اسلام مردم باید بروند در صحراها زندگی کنند
- ملکیان و پساروشنفکری دینی/ دکتر مصطفی ملکیان
- نقد حال تشیّع: امیدها و نومیدی ها/ سخنرانی دکتر سیدحسین مدرسی طباطبایی درمونتریال کانادا
- «ای خدا! تو خوب می دانی که ما برای قدرت طلبی، یا دنیا خواری قیام نکردیم، بلکه خواستیم احکام روشن دین تو را به کار بندیم، و کشور اسلامی را اصلاح کنیم،
- رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام » رابطه با آمریکا، مستلزم جبران گذشته و قدمهای جدید آمریکا به سوی ایران است
- رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام » رابطه با آمریکا، مستلزم جبران گذشته و قدمهای جدید آمریکا به سوی ایران است
- آیتالله خامنهای رهبر معظم انقلاب اسلامی در دیدار آقای هاینس فیشر رئیسجمهور اتریش: تاکنون صحبتهایی از طرف دولتهای اروپایی مطرح شده است، اما باید منتظر آثار عملی این اظهارات بود.
- روحانی دوم مهر به نیویورک میرود: امروز جهانیان آماده شنیدن پیام صلح آمیز مبتنی بر حقوق متقابل هستند.
- مباهله رسول اكرم (صلي الله عليه وآله) با مسيحيان نجران: . شما را دعوت میکنم که از ولایت بندگان خدا خارج شوید و در ولایت خداوند درآیید
- سروش محلاتی در پیش همایش بین المللی حقوق و حکومت دینی در اندیشه امام خمینی(س): عده ای از زمان تدوین قانون اساسی بنای تعارض با اندیشه امام را گذاشتند/ برخی حق تعیین سرنوشت از سوی مردم را به رسمیت نمی شناسند
- گزارش جماران از میزگرد «مبانی فقهی حق الناس بودن رأی مردم»؛ فخار طوسی: نظریه حق الناس بودن رأی مردم وجوه قابل تفسیری دارد/ قاضی زاده: شرط مشروعیت حکومت اقبال مردم به آن در قالب رأی است
- گزارش جماران از میزگرد «مبانی فقهی حق الناس بودن رأی مردم»؛ فخار طوسی: نظریه حق الناس بودن رأی مردم وجوه قابل تفسیری دارد/ قاضی زاده: شرط مشروعیت حکومت اقبال مردم به آن در قالب رأی است
- پژوهشی در موانع عملی وحدت| سیدمحمدعلی ایازی
- به بهانه اهدا جایزه صلح نوبل به تونس؛ جهان، صلح مردمی میخواهد
- رهبر معظم انقلاب در دیدار جمعی از دانشجویان و استعدادهای برتر: حضور انبوه نخبگان جوان و حرکت عظیم و پرشتاب علمی و فناوری که آغاز شده است، آینده ای روشن و همراه با پیشرفت و اقتدار و نفوذ روزافزون معنوی در منطقه و جهان خواهد بود
- بررسی آداب عزاداری در گفت و گوی جماران با حجت الاسلام والمسلمین غرویان؛ مردم در مجالس عزاداری که حرف های تفرقه انگیز گفته می شود، ننشینند/ جهانیان عزاداری ما را می بینند پس امام حسین(ع) را درست معرفی کنیم
- حجه الاسلام عبدالرحیم اباذری: اصول گرایی و اصلاح طلبی در نهضت حسینی
- آیتالله سید محمد علی ایازی استاد حوزه و دانشگاه و قرآن پژوه: این نیست که بگوییم اصل در اسلام جنگ است. اتفاقا اصل صلح و پیشگیری از خونریزی است. بدینجهت نه امام حسین(ع) هیچگاه میخواسته وارد جنگ شود و نه امام حسن(ع).
- سنت اسلام لیبرال به چه معناست؟ نگاهی به کتاب سنت اسلام نواندیش در ایران
- وزیر خارجه آمریکا از مسجد «سلطان» و قرآن تاریخی که در آن نگهداری می شود در «آستانه»، پایتخت قزاقستان بازدید کرد.
- مولوی عبدالحمید: مشترکات شیعه و سنی غیرقابل شمارش و اختلافات جزئی است/ به امام حسین(ع) اقتدا میکنیم و جلوی افراطگری ایستادهایم
- حجت الاسلام والمسلمین مسعود ادیب از مدرسین برجسته حوزه و دانشگاه و شرح و تفسیر سوره مبارکه عصر
- یونسی: کوروش به پیروان ادیان امنیت داد/ «ایران مهد همزیستی مسالمت آمیز ادیان»
- «و کذلِکَ جَعلناکُمْ اُمَّةً وَسَطاً»؛ «و این گونه شما را امت میانه قرار دادیم». (بقره: ۱۴)
- رئیس جمهوری: بله امکان پذیر هست که بین ایران و آمریکا یک رابطه غیرخصمانه و بدون تنشی برقرار شود/ کلید این کار در واشنگتن است و در تهران نیست. اگر این کلید در تهران بود من حتما از آن استفاده می کردم
- باراك اوباما با حضور درمسجدی در آمریکا، ضمن ابراز نگرانی از افزایش آزار مسلمانان، اسلام را حامل پیام صلح دانست و از رسانه های آمریکا خواست به جز انتشار حوادث مربوط به شمار اندکی از افراط گرایان منحرف، پیام صلحطلبانه اسلام و مسلمانان واقعی را به تصوی
- یک آموزگار فلسطینی به دلیل تلاش و فعالیت های آموزشی، جایزه نوبل بهترین آموزگار جهان را به دست آورد.
- دیپلماسی ایران در قبال آمریکا/ با امریکا چه کنیم؟/ «شاه کلید» یک رابطه خاص/ «سید حسین موسویان» استاد دانشگاه پرینستون امریکا
- ایران، کشوری هسته ای، اما متعهد به صلح جهانی/ پایان «جان سخت ترین بحران»/نقطه ای طلایی در تاریخ دیپلماسی جهان
- باراک اوباما، رئیس جمهوری ایالات متحده فرا رسیدن نوروز ۱۳۹۵ را تبریک گفت. او گفت امیدوار است دوستی بین مردم ایران و آمریکا به رشد خود ادامه دهد.
- دستیار ویژه رئیس جمهور در امور اقوام و اقلیتهای دینی و مذهبی به مناسبت سالروز تولد پیامبر بزرگ زرتشتیان پیامی صادر کرد.
- علی یونسی، دستیار ویژه رئیس جمهور در امور اقوام و اقلیتهای دینی و مذهبی به مناسبت سالروز تولد پیامبر بزرگ زرتشتیان پیامی صادر کرد.
- کنسرت موسیقی سنتی ایرانی همزمان با جشن باستانی نوروزی توسط گروه صبا در شهرهای مختلف یونان برگزار شده است.
- حجت الاسلام و المسلمین محمد حسن معزالدینی امام جمعه موقت یزد: ساختن جامعه، حلم، رحمت، عفو و سعه صدر میخواهد/ باید با توجه به مشترکات فراوان گرد هم بیاییم، هم خودمان حرف بزنیم و به دیگران اجازه دهیم حرف بزنند و آنچه میتواند موفقیت بیاورد، اعتدال است
- عضو هیات علمی دانشگاه فردوسی گفت: در گذشته برخی حتی با داشتن تلویزیون و رادیو مخالف بودند و آن را حرام تلقی میکردند ولی با آمدن جمهوری اسلامی برخی از این کجفهمیها از بین رفت.
- مولانا عبدالحمید روحانی، امام جمعه اهلسنت زاهدان: مردم ایران «دارای تمدن دیرینه هستند و هرگز در تردد حجاج بیتالله الحرام مزاحمت ایجاد نخواهند کرد».
- سید مصطفی محقق داماد در هفتمین اجلاس مجمع جهانی اسلام در یزد: ریشه اتفاقات و جنایتها در کج اندیشی های دینی و برداشتهای غلط از ظواهر دین است و جای انکار نیست.
- ایت الله امجد در مراسم احیای شب بیست و یکم ماه مبارک رمضان مطرح کرد: کسی می تواند امر به معروف و نهی از منکر کند که دو شرط "عقل" و " اعتدال" را داشته باشد/ اگر عدالت را در جامعه رعایت کنیم بسیاری از مشکلات حل می شود
- دومین جلسه از سلسله درسگفتارهای «حقوق شهروندی؛ جستاری در طریق پرچالش علوم انسانی»،امکان حقوق شهروندی در جامعه دینی
- نگاهی به آثار و فعالیت های ابوریحان بیرونی خالق نظریه های ماندگار
- سردار رحیم صفوی فرمانده پیشین سپاه و مشاور و دستیار ارشد رهبر انقلاب: «پیشنهاد من این است که ما باید روابط مان را با کشورهای عمان، کویت و قطر بیشتر کنیم و در رابطه با سعودی ها مدارا کنیم. ما به هیچ وجه نباید به سمت تنش با سعودی ها حرکت کنیم.»
- عاشورای حسین (ع) نماد چيست؟ فرهنگ حسینی؛ فرهنگی ضد افراط گرایی/ محمد توکلی
- روز کوروش کبیر، بزرگداشت یکتاپرستی، آزادمنشی، مدارا، صلحدوستی، خردورزی، مردمداری، کشورداری و انساندوستی، و میراث مشترک ایرانیان با هر دین و زبان و از هر قوم است.»
- برای صلح بين اسرائیل و فلسطین اوباما - کری در کسوت نلسون ماندلا؟ روزنامه بهار/ امید پورعزیز
- بازخوانی یک اندیشه/ هاشمی رفسنجانی: هیچ مشکلی با اقلیتهای مذهبی به ویژه مسیحیان ایران نداشتیم و نداریم
- نماینده زرتشتیان در مجلس شورای اسلامی: فرهنگ ایران در جهت احترام به انسانیت به گونهای است که همه ما در کنار هم زندگی میکنیم و برای پیشرفت کشورمان تلاش میکنیم.
- یونسی: توسعه کشور نیازمند مشارکت همه اقوام و اقلیتهای دینی و مذهبی است
- پنج نشانه چرخش عربستان/ به گزارش دنیای اقتصاد، نشانههایی از نرمش ریاض در قبال تهران در حال هویدا شدن است.
- در گفتوگو با جاوید قربان اوغلی مطرح شد: روایتی از تجریه آشتی ملی در آفریقای جنوبی
- کاروان سرزمین برادری در پایان این سفر، که نشان دهنده وحدت میان شیعه و سنی است، به اقامه نماز جمعه در کنار مردم و روحانیون اهل سنت خواف پرداختند.