بنياد مدارا و تدبير مردم ایران (متد ما) | مفهوم و گستره «اعتدال» در گفتمان ديني

آخرین مطالب

عنوان رساله دکترای مدیریت دولتی، مدیریت منابع انسانی "طراحی الگوی شایسته سالاری مدیران در شهرداری مشهد به روش تحلیل تم"/theme analysis method/ دانشجوی محقق: حمیدرضا موحدی زاده

نمادهای مدارا و تدبیر

تحولات و چشم انداز سال 1402 را در ایران و جهان چگونه ارزیابی می کنید ؟

1- راهکار رشد تولید و کنترل تورم، اصلاح بنیادین ساختارها و نظام تصمیم گیری و صلح عادلانه با همسایگان و جهان است.

2- برگزاری رفراندوم یکی از ظرفیت های قانون اساسی و راه حل بی بدین بازگشت امید و اعتماد به مردم ایران است.

3- حذف نیروهای متخصص و کارآمد از نظام مدیریتی کشور باعث فلج شدن سیستم اقتصادی و سیاسی کشور می شود.

4- فساد سیستماتیک عامل فقر عمومی بوده و بی عدالتی در برخورد با نسل جوان و معترضان به وضع نامطلوب موجود، تغییر بنیادین را در جامعه و حکومت الزام آور می کند.

مفهوم و گستره «اعتدال» در گفتمان ديني

گروه: گفتگو و تعامل تمدن ها و ادیان
تاریخ درج: 1392/5/27
نویسنده: مدیر سایت
تعداد بازدید: 0

اين روزها به تبع شعاري که دولت يازدهم براي خود برگزيده است، واژه «اعتدال» وارد گفتمان و ادبيات سياسي رايج شده و استفاده از آن در اظهارنظرها وفوري نسبي يافته است. اما نکته اي که کمتر به آن توجه شده و به ديگر سخن مغفول واقع شده است، مفهوم «اعتدال» و احيانا برخي مصاديق آن در منظومه معارف ديني است. به راستي آموزه هاي ديني چه تعريفي از اعتدال ارائه مي کنند و چه حدود و ثغوري براي آن برمي شمارند. نوشتاري که در پي مي آيد فارغ از جنبه هاي سياسي-شعاري، درصدد بررسي و دستيابي به تعريف مفهوم اعتدال در آيات شريفه قرآن کريم و روايات اهل بيت عليهم السلام است تا شاخص هاي اسلامي اين مفهوم ديرپا بيش از پيش عيان شود.

امت وسط

اسلام، نظام عالم را که نظام احسن است به عنوان نظامي داراي اعتدال معرفي مي فرمايد و انسان را در تمام عرصه هاي مختلف و ابعاد زندگي به تعادل و اعتدال دعوت مي کند و او را از افراط و تفريط باز مي دارد و به همان راه مياني که خط مستقيم نظام خلقت و هدايت تکويني و تشريعي است، فرا مي خواند. در قرآن کريم نيز «اعتدال» به معناي راه ميانه و وسط است و خداوند در آيه اي از آيات خود چنين مي فرمايد:«و کذلک جعلناکم امةً وسطاً لتکونوا شهداء علي الناس؛ همان گونه که قبله شما يک قبله ميانه بين شرق و غرب است شما را نيز امت ميانه اي قرار داديم(در حد اعتدال بين تندروي و کندروي) تا براي مردم گواه و الگو باشيد.» همچنين قرآن کريم در دهمين و آخرين نصيحت لقمان به فرزندش چنين بيان مي کند:«واقصد في مشيک و اغضض من صوتک انّ انکرالاصوات لصوت الحمير؛ پسرم! در مشي خود، اعتدال را رعايت کن از صداي خود بکاه (و هرگز فرياد مزن) که زشت ترين صداها صداي خران است.» همچنين مي توان به انتخاب حد ميانه و وسط در يک مسئله جزئي فقهي اشاره کرد؛ مانند آن جا که قرآن مي فرمايد: «ولا تجهر بصلاتک و لا تخافت بها و ابتغ بين ذلک سبيلاً ؛ نماز را نه زياد بلند بخوان و نه زياد آهسته بخوان و در بين آن دو، راهي ميانه برگزين.»

يا درباره انفاق مي فرمايد:«والذين اذا انفقوا لم يسرفو و لم يقترو و کان بين ذلک قواماً؛ بندگان شايسته خدا کساني هستند که چون انفاق کنند نه به اسراف و زياده روي مي پردازند و نه سخت گيري مي کنند بلکه بين اين دو حالت قرار دارند.» همچنين قرآن کريم مي فرمايد:«و لا تجعل يدک مغلولة الي عنقک و لاتبسطها کل البسط فتقعد ملوماً محسوراً؛ دست را بر گردنت مبند (يعني بخيل نباش) و بيش از حد نيز دست خود را مگشاي.»

اعتدال در سيره معصومان(ع)

«اعتدال» در سيره رسول گرامي اسلام(ص) و اهل بيت(ع) نيز در همه شئون کاملا حکمفرما بود و آن بزرگواران هيچ گاه از مسير اعتدال خارج نشدند. سيره رسول خدا(ص) سيره اي معتدل بود، چنان که حضرت علي(ع) درباره پيامبر اکرم(ص) فرموده است:«سيرته القصد؛ رسول خدا(ص) سيره و رفتارش ميانه و معتدل بود.»به طور کلي، قلمروي اعتدال و ميانه روي در اسلام گسترده و وسيع است و از کوچک ترين مسئله تا بزرگ ترين و مبنايي ترين مسائل زندگي فردي و اجتماعي انسان را در برمي گيرد.

اعتدال در عبادت

با اين که عبادت از شريف ترين مسائل در زندگي انسان به حساب مي آيد و فلسفه آفرينش انسان عبادت عنوان شده است، با اين وجود اعتدال و ميانه روي در آن نيز امري مهم تلقي شده است.چنان که رسول خدا(ص) مي فرمايد: اين دين محکم و متين است. پس با ملايمت در آن درآييد و عبادت خدا را به بندگان خدا با کراهت تحميل نکنيد تا مانند سوار درمانده اي باشيد که نه مسافت پيموده و نه مرکبي به جا گذاشته است. آنان که اندازه نمي شناسند و در هر امري زياده روي يا کوتاهي مي کنند به مقصد نمي رسند. حضرت امام رضا عليه السلام هم در اين زمينه مي فرمايند: بدن انسان مانند زمين پاکيزه اي است که براي آباد کردن آن اگر اعتدال رعايت شود و آب به مقدار لازم به آن داده شود، نه آن اندازه که زمين زير آب غرق شود و نه آن اندازه کم باشد که تشنه بماند، چنان زميني آباد مي شود و محصول فراواني مي دهد ولي اگر از رسيدگي صحيح غفلت شود آن زمين فاسد و تباه مي شود. بدن انسان نيز چنين است با توجه و مراقبت در خوردني ها و نوشيدني ها، بدن سلامت و صحت مي يابد و نعمت و عافيت را به دست مي آورد.

اعتدال در نظام حقوقي

در نظام اسلامي اعتدال در همه شئون زندگي فردي و اجتماعي و سياسي و اقتصادي ساري و جاري است. همچنان که در نظام حقوقي و اخلاقي اسلام حق دفاع يک امر قطعي است اما از زياده روي و تجاوز از حد اعتدال منع شده است. قرآن کريم در اين زمينه مي فرمايد:«...فمن اعتدي عليکم فاعتدوا عليه بمثل ما اعتدي عليکم و اتقوا... ...؛ آن کس که به شما تجاوز کرد به همان اندازه به او پاسخ دهيد و تقوا پيشه کنيد و بدانيد خداوند با تقوا پيشگان است.» و همچنين در آيه اي ديگر مي فرمايد:«و من قتل مظلوماً فقد جعلنا لوليّه سلطاناً فلا يسرف في القتل...؛ آن کس که از روي عمد و بي گناه کشته شود ما به ولي او حق قصاص داده ايم، پس او نبايد در کشتن زياده روي کند.»

اعتدال در مناسبات اجتماعي

اعتدال در مناسبات اجتماعي هم از ديدگاه اسلام مورد تاکيد قرار گرفته است. اميرمومنان علي عليه السلام مي فرمايند: با دوست خود در حد اعتدال دوستي کن چرا که ممکن است روزي دشمن تو شود و در دشمني نيز معتدل باش که ممکن است روزي دوست تو شود. يعني نه در دوستي بايد شيوه افراط در پيش گرفته شود و نه در دشمني و در هر حال بايد به شيوه اعتدال توجه داشت. در اسلام اصل انتقاد سازنده يکي از بهترين روش هاي اصلاحي جامعه به شمار مي رود و از نظر اسلام يکي از حقوق برادري تلقي مي شود ولي همين انتقاد سازنده اگر از حد اعتدال خارج و به سرزنش و توهين و هتک حرمت منجر شود تاثير خودش را از دست خواهد داد. امير مومنان علي عليه السلام در اين باره مي فرمايند: «زياده روي در ملامت و سرزنش آتش لجاجت را شعله ور مي کند.» گاهي نيز انتقادهاي منفي و عيب جويي هاي زياد موجب بر هم خوردن نظم عمومي و زوال مصالح اجتماعي مي شود. در مقابل، اگر احترام به ديگران هم از حد معمول و متعارف خارج شود و به افراط گرايد، سر از چاپلوسي و ذلت نفس درمي آورد و اگر به مردم بي توجهي و جانب تفريط گرفته شود، به تکبر و خودخواهي مي انجامد.

آثار خروج از اعتدال

بي ترديد يکي از آثار مخرب و زيانبار خروج از مسير اعتدال، انحراف از راه مستقيم و خط مياني است. امير مومنان علي عليه السلام مي فرمايد: کسي که ميانه روي را ترک کند از راه حق منحرف شده است و در جاي ديگر انحراف به چپ و راست (افراط و تفريط) را منشاء گمراهي دانسته و در عوض جاده حق را راه مستقيم معرفي فرموده است. دومين اثر زيانبار خروج از مسير اعتدال حسرت و پشيماني است. اميرمومنان علي(ع) در اين باره مي فرمايد: زنهار، از کوتاهي کردن، زيرا کوتاهي حسرت به بار مي آورد، زماني که ديگر حسرت سودي ندارد. قرآن مجيد از اين حسرت چنين خبر مي دهد: «روز قيامت گفته مي شود افسوس بر ما از افراط و کوتاهي هايي که در اطاعت فرمان خدا کرديم.» همچنين حضرت امام علي(ع) مي فرمايند: تندروي بي جا نوعي ديوانگي است زيرا صاحبش پشيمان مي شود و اگر پشيمان نشود، معلوم مي شود که جنون او ريشه دار است. (نهج البلاغه فيض الاسلام کلمات قصار ۲۴۷) همچنين از عواقب تعادل نداشتن، مورد سرزنش قرار گرفتن است؛ حضرت علي عليه السلام در اين باره مي فرمايند: از کوتاهي کردن بپرهيزيد که مورد سرزنش قرار خواهيد گرفت. به طور کلي اعتدال و ميانه روي مشي و روشي است که معقول بودن آن مورد پسند همه عقلاي عالم با هر فکر و انديشه و مرام و گرايشي است.

ممکن است افرادي عملا خود دچار افراط و تفريط باشند اما وقتي در حضور همين افراد سخن از اعتدال به ميان مي آيد آن را به عنوان امري پسنديده مورد ستايش قرار مي دهند و اين خود نشان دهنده مطلوبيت آن است. غربي ها که يد طولايي در بهره گيري از واژه ها و عناوين مختلف دارند و واژه هايي مانند دموکراسي، حقوق بشر و... را تحريف و به نفع سياست هاي مستکبرانه خود مصادره مي کنند، ملاک اعتدال يا معتدل بودن اشخاص و گروه ها و کشورهاي مختلف را در نسبتي مي دانند که آن ها با غربيان و قدرت هاي جهاني برقرار مي کنند. به اين معني که اگر کسي بي چون و چرا در برابر سلطه آن ها تسليم شود فردي کاملا معتدل، متعادل و معقول و منطقي است و اگر کسي با آن ها مخالفت کند، فردي نامعقول و غيرمعتدل و افراطي و تندرو است و اين نکات خلاصه اي از روحيه استکباري آن هاست که اعتدال را اين چنين به نفع خود معنا مي کنند.

مفهوم و گستره «اعتدال» در گفتمان ديني

خراسان - مورخ یکشنبه 1392/05/27 شماره انتشار 18479
نويسنده: محمدرضا تقوايي

culture@khorasannews.com

http://www.modarair.com/news/گفتگو/«اعتدال».html

مطالب مرتبط:

نام شما:
ایمیل مقصد:

نام شما:
ایمیل مقصد: