باید راه را دوباره تعریف کنیم| سید علیرضا بهشتی |
بوی باران| چکیده : آفت «پیرسالاری» و سنگینی سایه ی پدرخواندهها بر تشکل دانشجویی معمولا امکان پذیر نیست/ برادران و خواهران اهل سنت دانشجو را هم به عضویت انجمنها بپذیریم. آنها هم جزء جامعه ما هستند و ما مشترکاتمان با آنها خیلی زیادتر از اختلاف نظرهایی است که داریم/ ما میتوانیم خودمان را با ملاکها و معیارهایی که به نظر خودمان یک انسان مسلمان بایستی براساس آن زندگی بکند وفق بدهیم، ولی قرار نیست یک خط کش برداریم دائم همدیگر را اندازه بگیریم ببینیم که به اندازه ی کافی مسلمان هستیم یا نه. اینکار، کار خداست؛ حتی کار پیامبر هم نیست/ به همان دلیل که ترکیب یک تشکل دانشجویی موفق باید تنوع و تعدد را نشان بدهد، لازم است فضای ارتباطی و گفت و گوی مناسب را فراهم بکند. اگر قرار باشد نتوانیم در دانشگاه تمرین گفت و گو و مفاهمه کنیم، پس کجا قرار است این کار را بکنیم؟… سید علیرضا حسینی بهشتی:
بسم الله الرحمن الرحیم. الحمدالله ربالعالمین. بسیار خوشحالم که در خدمت شما دوستان عزیز هستم. دیدار با شما دو خاطره را برای من زنده می کند: یکی مربوط به دوره ی دانشجویی خود من میشود. در اوایل دهه ی شصت که دانشجوی دوره ی کارشناسی دانشکده ی روابط بین الملل بودم، به دلایلی که بعدا توضیح خواهم داد، می خواستیم تشکل دانشجویی داشته باشیم و تشکلی به نام «مجمع اسلامی دانشجویان» به وجود آمد. بنده هم در حد خودم کمک می کردم. از جمله، مقدمات یک نشریه ی علمی با همکاری اساتید و دانشجویان فراهم شد. همچنین، با کمک یکی از صندوق های قرض الحسنه، وام های دانشجویی داده می شد. با همه ی فراز و نشیب ها و با همه ی موانعی که ایجاد شد، آن دوران برای من از جمله شیرین ترین دورانی بوده که تجربه کردم.
خاطره ی دیگر بر می گردد به قبل از آن، یعنی در دورانی که به عنوان یک نوجوان، شاهد برگزاری جلسات انجمن های اسلامی دانشجویان در اروپا بودم، و همچنین نشست های اتحادیه ی انجمن های اسلامی دانشجویان. یادآوری آن دوران برای خود من مالامال از خاطرات خوب و درس های مختلفی است که فکر کردم که بحث را از همین جا شروع کنیم تا بدانید سابقهی تلاش هایی که دارید فقط منحصر به انجمن اسلامی دانشجویان دانشگاه تهران نمی شود. شهید بهشتی که نقش عمده ای در تأسیس و گسترش این اتحادیه داشت، درباره ی فعالیت های دانشجویی و تشکل های دانشجویی نکات مهمی را در کتاب اتحادیه ی انجمن های اسلامی دانشجویان در اروپا مطرح کرده که به دوستانی که علاقمندند به کار تشکیلاتی و می خواهند در این زمینه اطلاع کسب بکنند، توصیه ی اکید دارم به آن مراجعه بکنند. مطالبی را از این کتاب انتخاب کرده ام که طی عرایضم برای شما خواهم خواند.
وقتی سخن از تشکل دانشجویی است، سؤال اول این است که تشکل دانشجویی چیست. وقتی می گوییم «تشکل دانشجویی»، یعنی یک سازمان است و بنابراین خیلی با کار هیئتی و مدیریت تیمچهای جور در نمیآید؛ باید یک کار متشکل و سازمانیافته باشد. وقتی می گوییم «دانشجویی»، صفتی را برای آن مطرح می کنیم که در وهله ی اول بنظر می آید که شاید نقطه ی ضعفی برای این نوع از تشکل ها باشد، چون عضویت آن را به دوره ی دانشجویی محدود می کنیم. این بدین معناست که عضویت دائم در تشکل های دانشجویی موجود نیست. ابتدا که نگاه می کنیم میگوییم این نقطه ی ضعفی است و به دلیل این که تداوم و استمرار در فعالیت ها را دچار مشکل می کند، مانعی به حساب می آید. ولی می خواهم عرض کنم که این صفت و این عضویت موقت و غیردائم، ای بسا توانمندی ها و ظرفیت هایی را در تشکل های دانشجویی به وجود می آورد که در احزاب سیاسی معمولا از آنها خبری نیست و آن عبارت است از این که تشکل دانشجویی امکان «نو شوندگی» بیشتری دارد. این امکان نوشوندگی، در مقایسه ی با احزاب سیاسی، زمینه را برای ادارهی دموکراتیک این گونه تشکل ها بیشتر فراهم می کند. به تعبیر دیگر، آفت «پیرسالاری» و سنگینی سایه ی پدرخواندهها بر تشکل دانشجویی معمولا امکان پذیر نیست. اگر در عمل خلاف آن را مشاهده کنیم، باید درباره ی این که آن تشکل، تشکلی دانشجویی است، شک و تردید کنیم. دلیل این که ما تشکلی به نام «مجمع اسلامی دانشجویان» داشتیم، همین بود. در آن موقع دفتر تحکیم سلطه ی کاملی بر دانشگاه ها داشت و بخش مهمی از تصمیمات دفتر تحکیم خارج از انجمن ها گرفته میشد. البته فعالیت دفتر تحکیم خیلی فراز و نشیب داشت و بعد ها هم خیلی مشکلات برایش بوجود آوردند و من نمی خواهم همه ی فعالیت های آن را زیر سؤال ببرم. ندیده ام تاریخچهی کاملی از آن در جایی نوشته شده باشد، اگر هست معرفی کنید تا من هم مطالعه کنم. زمانی که نسل ما تحصیل می کرد، یعنی در اوایل دهه ی شصت، مشکل این بود که عملا نوعی دیکتاتوری بر اداره ی آن حاکم بود. و به همین دلیل در دانشکده ی ما، تصمیم گرفته شد تشکل دانشجویی مان به نام مجمع باشد، چون اگر انجمن اسلامی تاسیس می کردیم بلافاصله باید تابع دفتر تحکیم می شدیم.
از این بحث می خواهم به این نکته برسم که تشکل دانشجویی، یک حزب سیاسی نیست، بلکه یک نهاد مدنی است با ویژگی های خود. باید این ویژگی ها شناسایی بشود؛ ویژگی هایی که محدودیت هایی را برایش بوجود می آورد، اما ظرفیت های خاصی را هم بوجود می آورد. همه ی این ها باید دقیقا مورد توجه قرار بگیرد تا ماموریت کاری انجمن اسلامی به عنوان یک تشکل دانشجویی مشخص بشود. به همین دلیل که یک حزب سیاسی نیست، ضرورت دارد انجمن اسلامی دانشجویی مستقل باشد؛ مستقل از هر لحاظ. گام اول در حفظ استقلال، استقلال مالی است. خواهید گفت با حق عضویت معلوم نیست بشود کار بزرگی کرد، بخصوص که این روزها فعالیت فرهنگی هزینه هایش خیلی بالا است. ولی انجمن های اسلامی بایستی در مورد گرفتن کمک مالی از جاهای دیگر، دقت نظر لازم را داشته باشند. پول بی توقع و بی منت را می شود قبول کرد: بی منت از این لحاظ که فرد کمک کننده، آن را وظیفه ی خود بداند، بی توقع از این لحاظ که انتظار نداشته باشد که شما از این به بعد زیر نظر یا هماهنگ با نظرات او فعالیت کنید.
شهید بهشتی بر این مسئله خیلی تاکید داشت. دلیل عمده اش هم شاید این بود که در زندگی شخصی و در زندگی اجتماعی تجربه کرده بود که استقلال مالی چقدر ارزشمند است. شهید بهشتی در طول عمرش، از دوران طلبگی تا بعد از آن، نه شهریه دریافت کرد و نه از وجوهات شرعیه استفاده کرد. برای تأمین زندگی اش، دبیر زبان انگلیسی شد تا حتی از تدریس تعلیمات دینی هم ارتزاق نکند. آن روزها در قم یک طلبه ای بود خوش پوش که زبان انگلیسی هم درس می داد و برای این که لهجه ی انگلیسی مناسبی پیدا کند، در تهران استادی پیدا کرده بود که پیش او بتواند به لحاظ تلفظ و لهجه، خود را ارتقا بدهد. بعدها این دقت و پشتکار باعث شد زبان های دیگر مثل زبان آلمانی را راحت تر یاد گیرد. در فعالیت های اجتماعی هم بر استقلال مالی تاکید داشت. می دانید که بعدها مرحوم بهشتی کارمند آموزش و پرورش شد و بعد از انقلاب هم ایشان از دادگستری حقوق نمی گرفت و با همان حقوق بازنشستگی آموزش و پرورش زندگی میکرد. این دانشکده علوم اجتماعی در همسایگی دانشگاه تربیت مدرس قرار دارد که مدتی مدیر گروه علوم سیاسی آن بودم. برایم جالب بود که متوجه شدم آقای مهندس موسوی هم که عضو گروه ما بود، همین رویه را داشت. چون من کارهای اداری را هم باید پیگیری می کردم، در جریان کارهای استخدامی ایشان قرار گرفتم، وگرنه ایشان هیچ وقت اهل زهدفروشی نبود. می دانید که پیش از انقلاب، استخدام دانشگاه ملی (شهید بهشتی) بود. قبل از انقلاب به عنوان استادیار آنجا استخدام شده بود و بعدا به اصرار آقای دکتر احمد احمدی، به تربیت مدرس منتقل شد. در سال ۱۳۵۵ برای دکتری به آمریکا رفته بود تا علوم سیاسی بخواند، ولی ناتمام مانده بود و به خاطر حضور فعال تر در مبارزات و بعدا انقلاب، به ایران برگشته بود. آقای مهندس موسوی در طول همه ی این سال ها هیچوقت نه از نخست وزیری حقوق گرفت و نه از جای دیگر. همان حقوق دانشگاه را می گرفت که الان هم متاسفانه قطع کرده اند و مسئله ی بازنشستگی ایشان را هم حل نکرده اند که امیدوارم حل بشود.
به هرحال، استقلال مالی مسئله ی بسیار مهمی است. انجمن باید تصمیم بگیرد کجا حاضر است فعالیت هایش را کمی محدود تر بکند ولی استقلال خود را حفظ بکند. به دنبال استقلال مالی، استقلال سیاسی، اجتماعی و فرهنگی هم پیش می آید. واقعا این یک مسئله است که نظام های ظلم و جور، معمولا در کنار استفاده از زور، برای تحکیم سیطره ی خود از ابزار زر هم استفاده می کنند. در قرآن کریم می بینید در سوره ی زخرف درباره ی فرعون می گوید: «فَاسْتَخَفَّ قَوْمَهُ فَأَطَاعُوهُ»، یعنی مردم خودش را خفیف و نیازمند می کرد و مردم هم اطاعت می کردند، چون ناچار بودند. می دانید فرعون ادعای خدایی نداشت. می گفت من «رب» هستم. رب یعنی روزی دهنده، یعنی پروردگار؛ کسی که رزق و روزی می دهد. وگرنه ادعای خدای آفریدگار جهان بودن نداشت. می گفت من ربم، من شمارا زنده میکنم، من شما را می میرانم، من شمارا بزرگ می کنم، من پدر همه ی شما هستم و همه ی شما به من نیازمندید. پس مسئله ی استقلال یکی از پایه ی مهم فعالیت های تشکل های دانشجویی است، اگر بخواهند تشکل دانشجویی باقی بمانند. گاه اتحادیه ی انجمن های اسلامی دانشجویان در اروپا از شهید بهشتی و مرکز اسلامی هامبورگ انتظار دریافت کمک مالی داشت، اما همان طور که در همین کتاب هم میبینید، شهید بهشتی اصرار دارد که به مسئله استقلال مالی توجه بشود.
مسئله ی بعدی این است که وقتی میگوییم «انجمن اسلامی دانشجویان»، یعنی تشکلی است در محیط دانشگاه. دانشگاه، به خصوص با گسترش آن در سراسر کشور، به یک معنا نمونه ای از جامعه و آیینه ی آن است. خود این می تواند برای ما نشانهای از یک واقعیت باشد و آن این که اگر قرار باشد که تشکل دانشجویی، دانشجویان را نمایندگی بکند و دانشجویان هم جامعه را نمایندگی بکنند، ما باید یک پدیده را به عنوان یک واقعیت انکار ناپذیر قبول کنیم و آن این است که در جامعه مان تنوّع و تعدّد سبک های زندگی یا الگوهای زیستی داریم. ما باید واقعیت تعدّد و تنوّع را بپذیریم؛ واقعیتی که از ابتدای تاریخ بشر هم بوده، چه خوشمان بیاید چه خوشمان نیاید. بنابر اعتقادات دینی مان اعتقاد داریم که خداوند تعمد داشته که چنین تنوّع و تعدّدی وجود داشته باشد، “انّا خلقناکم شعوباً و قبائل لتعارفوا…”. این بحثهایی است که پست مدرنها خیلی خوب راجع به آن بحث کرده اند و دوستان اطلاع دارید. دستگاه آفرینش میخواهد که شما گروههای مختلفی باشید تا مفهوم «دیگری» وجود داشته باشد، تا من در آیینه ی دیگری بتوانم خودم را بشناسم. انجمن اسلامی هم باید تا آنجایی که با هویتش در تعارض نباشد، آئینه ی این تعدد و تنوع باشد. بنابراین، به نظرم میآید که شاید یکی از گامهای خوبی که نمیدانم اینجا برداشته شده یا برداشته نشده (ولی میدانم در خیلی از جاها این گام برداشته نشده) این است. چون وقتی میگوییم انجمن اسلامی دانشجویان یعنی ما آیین اسلام را به عنوان یک الگوی زیستی انتخاب کرده ایم، برادران و خواهران اهل سنت دانشجو را هم به عضویت انجمنها بپذیریم. فکر میکنم این هم یک گام مؤثر در جهت نزدیک تر شدن به مأموریتی است که برای این تشکل تعریف شده. آنها هم جزء جامعه ما هستند و ما مشترکاتمان با آنها خیلی زیادتر از اختلاف نظرهایی است که داریم. وقتی باورهایمان را کنار هم بچینیم، میبینیم اشتراکاتمان به مراتب بیشتر از اختلافاتی است که با برادران و خواهران اهل سنتمان داریم.
همچنین درباره ی قرائتهای مختلفی که از اسلام وجود دارد و موجودیت شان انکارناپذیر است. چه ما بخواهیم چه نخواهیم، معنقدان به اسلام فقه بنیاد، اسلام اخلاق بنیاد، اسلام عرفان بنیاد، همه مسلمانند. بنابر تعلیمات دینی مان، نمیتوانیم بگوییم که شما مسلمان نیستید. قرار نیست که ما ملاک و معیار تعیین این باشیم که چه کسی مسلمان است و چه کسی مسلمان نیست. ما میتوانیم خودمان را با ملاکها و معیارهایی که به نظر خودمان یک انسان مسلمان بایستی براساس آن زندگی بکند وفق بدهیم، ولی قرار نیست یک خط کش برداریم دائم همدیگر را اندازه بگیریم ببینیم که به اندازه ی کافی مسلمان هستیم یا نه. اینکار، کار خداست؛ حتی کار پیامبر هم نیست. خداوند در روز داوری این کار را خواهد کرد. ما کار خدا را نکنیم. ما اینجا انسانیم و روی زمین زندگی میکنیم.
به همان دلیل که ترکیب یک تشکل دانشجویی موفق باید تنوع و تعدد را نشان بدهد، لازم است فضای ارتباطی و گفت و گوی مناسب را فراهم بکند. اگر قرار باشد نتوانیم در دانشگاه تمرین گفت و گو و مفاهمه کنیم، پس کجا قرار است این کار را بکنیم؟ آن موقعها که من در دانشگاه تدریس می کردم از طرف برخی افراد این ایراد گرفته میشد که سر کلاس تو، بحثهای مختلفی میشود و هرکس آزادانه نظر میدهد. من در جواب می پرسیدم پس قرار است پس کجا بنشینیم و آزادانه صحبت و بحث کنیم؟ در قهوه خانه یا در تاکسی؟ دانشگاه جای همین گفت و گوهاست و باید بتوانیم آزادانه با هم صحبت بکنیم. بنابراین طبیعی است که تشکیل جلساتی با فضای گفتگوی آزاد مانند این جلسه و بلکه بسیار بیشتر از این، جزء وظایف انجمنهای اسلامی باشد.
در کنار این مسئله، به نظر میآید که باید برخی از چیزهایی که به عنوان ویژگی های جامعه ی مطلوب خودمان در نظر داریم، اینجا تمرین کنیم. مهمترین آنها شاید پایبندی به شایسته سالاری باشد. بعدا بخشهایی از سخنان شهید بهشتی را برای شما میخوانم تا ببینید این دغدغه همیشه وجود داشته است. کسانی را برای مسئولیت های مطرح در انجمنها انتخاب کنیم که حد نصابی از کارنامه ی سالم خودشان را نشان داده باشند. کسانی باشند که زندگی اجتماعی برایشان مهم است و نمیخواهند اینجا را نردبان رسیدن به جاهای دیگر قرار بدهند. فکر میکنند در کنار درس و مشق، لازم است بخشی از زندگی خودشان را وقف امور اجتماعی بکنند و این را در عمل نشان داده باشند، صداقت داشته باشند، عدالت داشته باشند، کار جمعی را تمرین کرده باشند.
عنصر مرتبط با شایسته سالاری، اداره ی دموکراتیک به معنای چرخش مناصب تصمیم گیری است. یکی از مشکلات در احزاب سیاسی ایران این است که برخی چهرهها همیشه یا دبیرکل اند یا عضو شورای مرکزی و یا چهرههای تعیین کننده هستند. ممکن است فردی که در یک زمانی مناسب فعالیتی بوده، اما با تغییر شرایط فقط به عنوان یک مشاور خوب بتواند کمک کند،نه به عنوان یک رهبر و مدیر خوب. به اضافه اینکه اساساً استمرار بیش از حد تصرف مسئولیتها به وسیله ی افراد میتواند در فعالیتهایی که علی القاعده بایستی پویایی شان را همیشه حفظ بکنند باعث رکود و سکون بشود.
حالا نقش این تشکل با این مشخصات، در جامعه چیست؟ قرار است که در جامعه چه کار بکند؟ پرداختن به این سؤال برای ما مهم است. به نظرم میرسد که ما به عنوان یک قشر پیشرو در جامعه، وظایف اجتماعی را داریم که این وظایف اجتماعی نه از منظر برج عاج نشینی، بلکه از منظر کسانیکه دغدغه دارند و در درون جامعه زندگی میکنند، تعریف میشود. مهمترین آنها دیده بانی است. انجمنهای اسلامی مثل هر تشکل دانشجویی دیگر و شاید بیشتر، وظیفه ی دیده بانی جامعه و وضعیت محیطی که در آن زندگی میکنند را برعهده دارند. این جامعه میتواند شامل دانشگاه، مردم، حکومت وحتی وضعیت بین المللی و منطقهای که در آن قرار دارد باشد. دانشجوی بیتفاوت، مطلوب نظامهای دیکتاتوری است. بارها عرض کرده ام که عمل به اصل عالی، مهم و مؤثر امر به معروف و نهی از منکر معنی اش همین است. معنی اش تجسس و دخالت در احوال اشخاص نیست. مفهومی که ما در ذهنمان داریم برابر است با خوار و خفیف کردن یک اصل عالی. متأسفانه امر به معروف و نهی از منکر را ما تا این درجه تقلیل داده ایم. من بارها عرض کردم اگر امر به معروف و نهی از منکر این چیزی باشد که میان ما فهمیده میشود، باید درستی قیام امام حسین(ع) را زیر سؤال ببریم. امام (ع) در بیان هدف خود می گوید من برای امر به معروف و نهی از منکر قیام کردم. آیا معنی اش این است که مثلاً برای مدل نامتعارف موی من و شما جان خود و خاندان پیامبر (ع) به خطر می اندازد؟ آیا امام حسین(ع) دغدغه اش این بود که چرا عدهای که – همیشه در جامعۀ اسلامی بوده اند- مثلاً مشروب میخورند یا کار خلاف عفت انجام میدهند؟ یا اینکه نه، یک دغدغۀ بزرگتر دارد. میبیند حکومت حاضر از انقلابی که نیای او بنیان گذاشته و جامعه ی جدیدی که قرار بوده جای رشد انسانها باشد، و از دینی که قرار بوده به ما انسانها الگوی زیستی ارائه بکند، صرفا مناسک و ظواهری باقی گذاشته است. احساس خطر میکند اساساً از این دین دیگر چیزی باقی نمانده و باید کاری کرد. قیام سیدالشهدا (ع) برای امر به معروف و نهی از منکر نمیتواند چیزی باشد که ما اکنون تصور می کنیم. دیده بانی وضعیت دانشگاه هم قطعاً یکی از کارهایی است که انجمنها باید در رابطه با آن فعالیت بکنند.شما جزء دانشجویان رشتههای علوم انسانی هستید. علوم انسانی در این کشور مظلوم است و هرکسی خود را شایسته می داند تا متولی آن بشود. نظر بدهبد و بحث کنید که آیا این برنامهها را قبول دارید؟ این دروس جدید را قبول دارید؟ کدامش خوب است؟ کدامش عیب دارد؟ اگر شما نکنید، چه کسی قرار است این بحث ها را بکند؟ قرار نیست کسی از بیرون بیاید و این ها را برای شما ارزیابی بکند.
مسئله ی دیگری که به بحث ما مرتبط است، ضرورت تقویت روحیه ی جمعی است. در حال حاضر در جامعه مان با دو آفت بزرگ رو به رو هستیم. من کاری ندارم که این دو پدیده برنامه ریزی شده، عوامل استکبار این کار را کرده اند یا عوامل استبداد به آن دامن می زنند. به آنها به عنوان دو پدیده نگاه میکنم:
پدیده ی اول، روند رو به افزایش انفراد اعضای جامعه است. روز به روز پیوندهای اجتماعی در میان ما سستتر میشود. به زبان خودمانی، روز به روز خودخواه تر و خودمحورتر میشویم. فقط تلاش می کنیم گلیم خود و خانواده مان را از آب بیرون بکشیم. وقتی هم گفته می شود وظیفه ی اجتماعی داریم، میگوییم چه وظیفه ی اجتماعی؟ مگر گذاشتند ما کاری بکنیم؟ هربار بیایم کاری بکنیم، نمی گذارند. فکر میکنیم با این پاسخ، کار خودمان را راحت کرده ایم. پدیده ی دوم، پدیده ای است که من عنوانش را گذاشته ام فرایند ابتذال فرهنگی. فرهنگ جامعه، و حتی فرهنگ و ادبیات رسمی، روز به روز مبتذل تر می شود. برای نمونه، برنامه ی خبری بیستوسی را یکی از نتایج این پدیده می دانم؛ یک خبررسانی مبتذل شده. در حوزه ی تبلیغات مذهبی هم همین طور است. می بینیم مناسک مذهبی که قرار است برای ما انسان ها عامل رشد و حرکت باشد، ابزاری می شود برای خمودگی. صورت ظاهر و مناسک باقی می ماند و روح آن از بین میرود.
انجمن ها در برابر هر دوی این پدیده ها وظیفه دارند فعالیت کنند. همه ی این ها به معنای آن است که اگرچه انجمن ها فعالیت های سیاسی هم دارند، همه ی فعالیت های آنها فعالیت سیاسی صرف نیست، بلکه فعالیت هایی است که اصالتا اجتماعی است. فعالیت های سیاسی آن ها از جنس فعالیت های سیاست ورزی جامعه محور است نه فعالیت سیاسی حکومت محور. شما دوستان چون دانشجوی علوم اجتماعی هستید بسیار خوب درک می کنید منظورم چیست. کسانی که به این نوع سیاست ورزی معتقدند، در فعالیت سیاسی هم خواست و مطالبه های شهروندان برایشان مهم تر است، فعالیت هایشان شهروندمحور است. کاری که انجمن های اسلامی می کنند این است که خواست ها و مطالبات اجتماعی را به مرحله ی تبیین می کشند و در مرحله ی تبیین این خواسته ها را به مطالبات قابل پیگیری که در عرصه ی سیاسی بتوان دنبال کرد، تبدیل می کنند. یک مثال عرض کنم. ما با پدیده ای روبه رو هستیم به نام فساد اقتصادی. متاسفانه این روز ها فسادهای بزرگ اقتصادی دیگر موردی و اتفاقی نیست، بلکه ساختاری و به صورت قاعده شده است؛ فسادی که دامن همه را گرفته است، تمام فعالیت های اقتصادی را زمین گیر کرده است و پویایی این جامعه را مضمحل می کند. این یک پدیده است. زمانی است که مانند حرف هایی که در تاکسی یا مترو مطرح می شود، صرفا خبرهای جدید موثق و یا غیر موثق مطرح می کنیم و به این بسنده می کنیم. اما دانشجو به عنوان قشر فرهیخته جامعه باید این بحث ها را به مرحله ی تحلیل برساند، بعد از مرحله ی تحلیل باید بتواند به تعلیل و تبیین برساند و این ها را به عنوان مطالبه ی اجتماعی مطرح کند. اگر بتواند راه حل هم ارائه دهد که خیلی عالی می شود، یعنی صرفا نقد نمی کند بلکه راه حل هم ارائه می دهد. این کار شدنی است و در سایر جوامع این کار انجام شده است. به هر حال اگر از شما بپرسند که یکی از مطالباتی که شما به عنوان دانشجو با آن روبه رو هستید چیست می توانید به عنوان نمونه بگویید در جامعه ی ما نظام دانشگاهی دارد به سمتی می رود که برای تحصیل باید پول پرداخت کرد. ببینیم در کشورهای دیگر هم همین اتفاق افتاده است؟ آیا شرایط جدید اقتصادی ضرورتا به این وضعیت منتهی می شود یا راه حل هایی پیدا کرده اند؟ باید دید کدام یک از این راه حل ها خوب است و کدام راه حل مناسب نیست. آیا این مطابق منافع ملی است که قشر متوسط به پایین جامعه عملا را از تحصیل محروم کنیم؟ این در بلندمدت و نگاه کلان به نفع کشور و جامعه است؟ این مسائل قابل بررسی است. در سطح تشکل های دانشجویی، می رویم سراغ تبیین این مسئله تا بفهمیم ریشه ی این کار کجاست و پیامد های آن چیست؟ بعد می توانیم در پاسخ، آن را به عنوان مطالبه مطرح کنیم. این مطالبه می تواند در انتخابات ها و برنامه های مطرح شده توسط کاندیدا های مجلس و ریاست جمهوری به مطالبات قابل پیگیری تبدیل شود، به شرطی که از صورت کلی گویی خارج شود و به گونه ای صورت بندی شود که قابلیت پیگیری داشته باشد.
اکنون به خواندن بخش هایی از کتاب اتحادیه ی انجمن های اسلامی دانشجویان می پردازم. بحثهای آن در سال های ۱۳۴۴ تا ۱۳۴۹ شمسی صورت گرفته است. شهید بهشتی در این کتاب مجموعه ای از دگم های تشکیلاتی را مطرح می کند، یعنی اصولی که نمی توان آن ها را زیر پا گذاشت. مثلا ویژگی های افراد مسئول که من برخی از آن ها را مطرح کرده ام و برخی نیز در این کتاب بحث شده است. بعد می گوید:
«دگم دوم آزادی از انتقاد از رهبران است. آزادی انقاد از رهبران در اسلام دگم است. هیچ حکومتی تحت هیچ شرایطی فوق العاده و غیر عادی و به طور کلی تحت هیچ شرایطی حق ندارد که آزادی انتقاد از رهبران را از مردم بگیرد» [در تشکل ها، سازمان ها و تشکل های دانشجویی هم همین است.] حیف که نمی توانم خیلی با اصطلاحات فقهی حرف بزنم والا می گفتم چون چیزی هایی هست که فقها می گویند به عنوان اولی واجب است ولی به عنوان ثانوی حرام می شود، بعضی چیزها هست که عنوان ثانوی بر نمیدارد، این ها عنوان ثانوی بر نمیدارند. یعنی بر طبق آنچه ما از اسلام میشناسیم هیچ حکومتی تحت هیچ شرایطی حق ندارد آزادی انتقاد از رهبران را از دست مردم بگیرد. این در اسلام دگم است. رفقا این مهم است. ما در شرایط فوق العاده هستیم، با دشمنان مختلف روبه رو هستیم، حکومت نظامی اعلام می کنیم… این در اسلام نیست برای آنکه می دانید علی با دشمنان گوناگون رو به رو بود، در حال جنگ با معاویه نیز بود، هیچ حکومت نظامی اعلام نکرد. نه تنها حکومت نظامی اعلام نمی کرد حتی برای خودش حرس و پاسبان هم نگذاشته بود. آزاد در میان مردم می آمد و صریحا می گفت آن روزی فساد در جامعه رخنه می کند و زمامداران به صورت بت در می آیند که رابطه ی مستقیم میان مردم با زمامداران به کلی بریده شود.»
سخن دیگری که شهید بهشتی به عنوان دگم سوم از آن یاد می کند مسئولیت طبقه آگاه تر است:
«دگم سوم به صورت یک شعار نوشته می شود، اما من به صورت دگم مطرح می کنم ای کاش متمم این شعار نیز نوشته شود مسئولیت طبقه آگاه تر من نه از کلمه ی روشنفکر ها خوشم می آید نه از کلمه روحانیین. به جای کلمه روحانیین کلمه علمای اسلام را بکار می برم اما این طبقه آگاه تر مخصوص علمای اسلامی نیست. طبقه آگاه تر نباید حتما عمامه به سر یا عالم اسلامی باشند. طبقه آگاه تر یعنی علما، این علما نه فقط عمامه به سر ها هستند، شما هم هستید. خداوند از دانشمندان پیمان گرفته است که در برابر سیری بی اندازه ی ظالم و گرسنگی بی اندازه مظلوم آرام نگیرند شما هم همینطور.»
وظیفه و نقش انجمن های اسلامی چیست؟ امروزه دلیل بوجود آمدن این سوال آن است که فکر می کنیم حالا که در جامعه نهاد های مختلفی وجود دارند و در حال فعالیت هستند، دیگر نقش ما چیست؟ در ایام دهه ی فجر امسال در جمعی بودیم و خیلی از دوستان جوانتر یا حتی مسنتر این مسئله را مطرح می کردند که اگر ناکارآمدی هایی که امروزه وجود دارد به دلیل وقوع انقلاب است، انقلاب اساسا درست نبود. نوبت به من که رسید گفتم این عادت ما ایرانیان است که از زیر بار مسئولیت شانه خالی می کنیم. گفتم ببخشید دوستان! شما زمانی که فرزندی پیدا می کنید، زمانی که به دنیا می آید، می گویید من وظیفه ی خود را انجام دادم و کناره می گیرید؟ یعنی بعد از بوجود آمدن آن جسم، شما کاری با آن ندارید؟ مراقب آن نیستید؟ مراقب دوست و دشمن آن نیستید؟ سعی در ایجاد بستر آرامش برای او نمی کنید؟ پس چرا اگر معتقد هستیم انقلاب به بن بست خورده است و در برخی از زمینه ها دچار زوال و انحطاط شده است، نمی پذیریم که ما وظیفه ی خودمان را در مراقبت از آن درست انجام نداده ایم؟ فکر کرده ایم که انقلاب ما نیاز به دیدهبانی و نظارت ندارد؟
من فکر میکنم که اگر یک تشکل دانشجویی دنبال پیدا کردن کاری برای خودش باشد اشتباه می کند؛ وظائف آن همین حالا هم خیلی زیاد است و باید تقسیم کار کند تا از پس آن بر بیاید. دانشجو به دلایل مختلف از اقشار بالقوه پیشروی جامعه است و صفاتی دارد که سایر اقشار پیشرو ندارند. من دوران دانشجویی خودم را که به یاد می آورم، می بینم ما آدم های یک لاقبایی بودیم. زنجیر هایی که ما را سنگین کنند نداشتیم، سبک بار بودیم. برای همین هم شجاعت و حس نوآوری داشتیم و چون تازه زندگی جمعی را تجربه میکردیم، قدر دوستی یکدیگر را می دانستیم. حساسیت نسبت به آنچه پیرامونمان می گذشت در ما حضوری همیشگی داشت. من خودم هنوز هم بعضی وقت ها سعی می کنم فرزندانم را، تا حدی که می توانم، با مسائل و چهره ی زشت محیط و محرومیت های دردناک جامعه آشنا کنم. من وقتی می بینم کسی دارد توی زباله ها دنبال چیزی میگردد، مخصوصا ماشین را جایی دور نگه می دارم تا همه به این صحنه های دردناک نگاه کنیم. مهم این است که این گونه حساسیت ها را درخودمان تقویت کنیم. هنوز هم اقشار محروم در این جامعه زیاد هستند و روز به روز هم متاسفانه بیش تر میشوند. باید سعی کنیم به اندازه ای که می توانیم دست دیگران را بگیریم. بلافاصله نگویید که این دست گرفتن ها پول می خواهد. همه چیز پول نمی خواهد. این تشکلی که درست شده و من مدتی است دورادور با فعالیت هایش آشنا هستم، جمعیت امام علی، از جای خیلی خوبی شروع کرده اند، خیلی هم موفق بوده اند و رو به گسترش هستند. وقتی دیگران ببینند شما صادقانه کار میکنید مطمئن باشید می آیند کمک می کنند. ولی همیشه هم برای کمک به دیگران پول لازم نیست. اگر بتوانیم به یک خانواده ای که مثلا بچه های آن نیاز درسی دارد کمک کنیم که دیگر پول نمی خواهد. هفته ای یکی دو ساعت می توانیم برویم مثلا با آنها ریاضی کار کنیم. خیلی از پدر مادرها پول ندارند فرزندشان را در مدرسه ی خیلی خوبی ثبت نام کنند. پول هم ندارند معلم خصوصی بگیرند. ولی این فرزند حق دارد به آموزش عالی راه پیدا کند. ما می توانیم کمکش کنیم. شاید نتوانیم روند پولی شدن دانشگاه ها را بهم بزنیم، اما می توانیم نقد کنیم و مانع این بشویم که به راحتی اتفاق بیفتد. به این می گویند مقاومت مدنی که در سراسر دنیا رایج است و در بسیاری از موارد موفق هم می شود. اگر همین قدر هم وسع مان میرسد، اشکالی ندارد که «لایکلف الله نفسا الا وسعها». هیچ کس بیشتر از وسع ما از ما تکلیف نمی خواهد. نمی دانم صحبت هایی که کردم چقدر به درد شما بخورد، ولی این ها درددل ها و دغدغه هایی بودکه مدت ها در ذهن من بود و خواستم به نسل جوان تر از خودم منتقل کرده باشم.
پرسش و پاسخ
- از شجاعت سخن گفتید. شجاعت نیازمند امید است. امید است که شجاعت را می سازد. چیزی که امروز خیلی به آن نیازمندیم و آن را نمی بینیم، فضای امیدواری به آینده است که در جامعه ی ما و به خصوص در میان دانشجویان ما وجود ندارد. مقداری از ان هم عادی است و مقتضیات زمان ماست. خیلی چیزها نسبت به گذشته عوض شده است. آن دوران ویژگی های خاص خودش را داشت. حکومت، حکومت سلطنتی بود و مشخص بود که برای چه چیزی مبارزه می شد. هنوز دوران ایدئولوژی ها بود. الآن بقول معروف دوران ایدئولوژی ها به پایان رسیده. خیلی از دانشجوها برای خودشان جا پای محکمی نمی یابند. دست یافتن به حقیقت، آرمانی شده که کسی دنبالش نمی رود. شاید این مقتضیات زمان ماست که آن امیدواری از بین رفته است. حالا چطوری باید از عهده این وضع دانشگاه بر بیاییم.
دکتر بهشتی: می دانید این که گفتید پایان ایدئولوژی ها را فرانسیس فوکویاما مطرح کرد، ولی کتابی که اخیرا از ایشان منتشر شده را مطالعه و ملاحظه کنید که بسیاری از بحث های خود را مورد تجدید نظر قرار داده است. اولا هیچ جامعه ای بدون آرمان و نگاه به شرایط مطلوب به حرکت در نمی آید. بالاخره شما هم آینده ی مطلوب و یک الگوی مطلوبی پیش نظرتان هست. شاید مشکل ما این است که به چیزهایی امید میبندیم که نباید ببندیم. نکته دیگر این که تحولات اجتماعی خیلی بطئی اند. ولی بطئی بودن به این معنی نیست که سریع هم از بین هم می روند. اتفاقا وقتی بطئی هستند ماندگارتر اند. مشکل ما ایرانی ها این است که تاریخ نمی دانیم و تاریخ نمی خوانیم. تاریخ، تجربیات ملل دیگر است. در متون دینی ما، چه در قرآن، چه در نهج البلاغه و چه در گفتار ائمه ی ما، تاریخ برای عبرت گرفتن است. برای من خیلی جالب است که نه تنها تاریخ خیلی قدیم را نمی دانیم که تاریخ معاصر خودمان را هم مطالعه نمی کنیم. در ملل دیگر می بینید که جنبش های اجتماعی و حرکت های اجتماعی گام به گام پیش می رود. مهم این است که در راه باشیم، مهم این نیست که چه زمانی می رسیم. در برخی زمینه ها ممکن است اهداف خیلی سهل الوصول باشد و در بعضی زمینه ها ممکن است این طور نباشد.
اخیرا کتابی منتشر شده که من توصیه می کنم همه ی دوستان بخوانند. خیلی کتاب جذاب و در خور تاملی است. نشر مرکز منتشر کرده است با عنوان «شبکه های خشم و امید» اثر مانوئل کاستلز و آقای قلی پور ترجمه کرده است. از جمله مطالبی که در این کتاب برایم جالب بود (شاید چون مشابهت داشت با وضعیت ما) جنبش معروف به جنبش قابلمه ها در ایسلند است. خیلی قابل مطالعه است. مشاهده می شود که چطور می توان با برنامه ریزی درست و البته تحمل سختی ها و مشکلات با پدیده ای که ما هم امروز با آن به سختی دست به گریبان هستیم یعنی مسئله ی فساد مالی و اقتصادی، مقابله کرد. کتاب بسیار خواندنی است و به ما نشان می دهد که جنبش های اجتماعی جنبش هایی نیستند که خیلی راحت به نتیجه برسند. مگر تحولات اجتماعی در کشورهای دیگر خیلی سریع و آسان به نتیجه رسیده است؟ اصلا مهم نیست که ما نتیجه ی فعالیت هامان را خودمان هم می بینیم یا نه، مهم این است که خود مبارزه برای اصلاح، یک شیوه ی زندگی است. خود این فی نفسه در راه بودن است.
یکی دوسال پیش مطلبی را دیدم که عنوان کرده بود چرا شهرداری ها دخل و خرجشان را در سایت شورای شهر نمی گذارند. شهرداری ها که بودجه محرمانه ندارند.آیا نمی شود این را به عنوان یک مطالبه مطرح کرد؟ نمی شود روی این کار کرد؟ خیلی جاهای دیگر دنیا این کار را کرده اند. از جمله ایسلند این کار را کرد و دخل و خرج ها و حتی تمام مصوبات دولت و این که چطور تقسیم بودجه می شود و کجا دارد خرج می شود را در اینترنت گذاشتند و همه ی شهروندان می توانند دیدهبانی کنند. آیا نمی شود این تحولات را ایجاد کرد؟ از تجربیات دیگران استفاده کنیم و راه هایی پیدا کنیم که عملا بتونیم موثر واقع بشویم. چیزهایی هست که جزء منافع ملی ماست. اگر جزء منافع ملی ماست، طبعا جزو احکام امضایی اسلام هم می شود. چرا در این جهت ها حرکت نمی کنیم؟ تحولات البته زمان می برد، این را باید مدنظر داشته باشیم. اگر جلسه ی امروز جای دیگری جز دانشکده ی علوم اجتماعی بود، علل پیش آمدن این سوال ها قابل درک تر و قابل فهم تر می شد. جامعه از شما دوستان که حداقل چهارسال با تحولات اجتماعی با نگاه علمی مواجه هستید انتظار دارد که راهکارها را نشان بدهید. مهم این است که در راه باشیم و بی راهه نرویم. روزمرگی در سیاست و فعالیت های اجتماعی یک آفت است. برنامه داشته باشید. بالاخره معلوم باشد به سمت کجا داریم حرکت می کنیم. اگر زمانی بفهمیم که دائما در یک سیکل بسته حرکت کرده ایم، آن وقت باید احساس خطر بکنیم. معلوم می شود که در راه نیستیم. معلوم است که داریم با آزمون و خطا حرکت می کنیم.
به این هم فکر نکنید که تعدادمان کم است یا زیاد. اتفاقا جنبش ها و حرکت های بزرگ ابتدا با تعداد افراد کمی شروع شده اند. ما به عنوان مسلمانان اعتقاد داریم که از ما حرکت، از خدا برکت. «الذین جاهدوا فینا لنهدینهم سبلنا». این را لازم نیست فقط به عنوانی که در قرآن می خوانیم، اعتقاد داشته باشیم. به تاریخ که مراجعه کنید، می بینید که عملا این اتفاق افتاده است. این ها قوانین و سنن حاکم بر عالم است. این ها قانونمندی های تاریخ است. اینطور هم نیست که فقط برای مسلمان ها باشد. من فکر میکنم اتفاقا وظیفه شما دوستان سنگین تر است، چون توانایی و ابزارش را در اختیار دارید. شما باید برای ما روشن کنید که چرا تحولات اجتماعی زمان و هزینه بردار است.
- آقای دکتر! در فعالیتهای جنبش دانشجویی دو نگاه وجود دارد. یکی اینکه اصطلاحا می گویند انقلابی عمل کردن و صراحت داشتن؛ یک نگاه دیگر این که باسیاست پیش برود. خواستم ببینم که نظر شما چیست؟ باید بیشتر در فاز سیاست مدارانه کار کنیم یا با صراحت پیش برویم؟
دکتر بهشتی: اینها واقعاً مرز مشخصی ندارد. با درایت، برنامه ریزی و واقع بینانه حرکت کردن با صراحت و شجاعت منافاتی ندارد.
- آقای دکتر ببخشید. من با توجه به اینکه سوالم در همین رابطه است، این را هم عنوان بکنم که یک جمع بندیای بشود. چیزی که دیده میشود و در فضا احساس میشود، تنگ ترشدن حلقهی قدرت است در تاریخ انقلاب و متناسب با همان، در فضاها و تشکلهای دانشجویی، بسته شدن تشکل ها، با تنگ ترشدن ابزار قدرت. حالا اگر بخواهم کمیروشن تر بیان کنم، ازاول انقلاب تا الان دیده شده که به سرعت و اتفاقاً بر خلاف آن چیزی که تاریخ همیشه روایت کرده است، این بار سرعت سیر تاریخیمان در حال بالا رفتن است؛ تا آنجا که عدهای از دوستان متفکرمان و به اصطلاح اندیشمند فضای سیاسی معتقدند که حتی مردم دارند از حلقه قدرت خارج میشوند. یعنی این حلقه دارد این قدر تنگ میشود. نه تنها احزاب مختلف سیاسی، نه تنها جریانهای مختلف فکری بلکه از یک جایی مردم هم دارند احساس میکنند که از حلقه خارج میشوند. سوال من به صورت روشن این میشود که آیا هنوز امیدی به روحیه ی اصلاح و اصلاحگری و تن دادن به سازوکارهای کلی برای اصلاح پاسخگو هست؟ یک اتفاقی افتاده است که ما حس میکنیم محافظه کاری این قدر حلقه اش دارد تنگ میشود که دیگر با اصلاح گری و گرفتن رضایت و این چنین فضاهایی محقق نمیشود. چگونه میتوان این حلقه را بازتر کرد و اگر اصلاح پاسخ نمیدهد، صورت مسئله چه چیزی میتواند باشد؟
دکتر بهشتی: عرض کردم که از جمله خواندن کتاب هایی مانند کتاب شبکه های خشم و امید یک مقدار به فهم وضعیت جدیدی که در آن هستیم به ما کمک میکند. مهم این است که ابتدا تحلیل ما نسبت به موقعیت کنونی روشن شود. ما در چه جامعهای زندگی میکنیم و نوع روابط قدرت نسبت به دههی۶۰، ۷۰، یا ۸۰ و یا قبل از آن چه تغییری کرده است؟
من یک مثال عرض کنم. بخشی از این پدیدهای که میبینیم پیامد انقلاب ارتباطاتی است. بخشی از آن مربوط به جهانی شدن است وتحولات دیگر، مانند تحولات نسلی که به وجود آمده است. در اثر این تحولات، نوع روابط قدرت تفاوت کرده است. چند سال قبل یک تشکیلاتی داشتیم به نام گفتمان جهانی مسلمانان که همایشی هم با کمک دوستان برگزار شد و این بحث ها را میکردند که جهانی شدن یک پدیده است و هرچه پیش میرویم هویتهای ملی و قدرتهای ملی کمرنگ میشوند و هویتها و قدرتهای فروملی و فراملی، قدرت شان بیشتر میشود. آن موقع بیش تر این ها را به عنوان مباحث نظری میخواندند و به نظرشان جالب بود، ولی بعد دیدیم که چه اتفاقاتی افتاد. از فضاهایی که امروز در جامعه به وجود آماده، همه تعجب میکنند؛ اعم از خود مردم، فعالان، سیاستمداران و حاکمان. فضاهایی که میبینیم که دیگر با آن صورت بندیها و تحلیلهای سابق که از قدرت داشتیم قابل فهم نیست. مثال هایی عرض میکنم بدون این که بخواهم ارزش گذاری کنم. به عنوان پدیدهی اجتماعینگاه میکنم، بدون اینکه بگویم خوب است یا بد. شما مسئله ی حجاب را نگاه کنید. حکومت عملا شکست خورده است. حکومت آنچه که میتوانست در زمینه ی حجاب انجام داد؛ اعم از فعالیت فرهنگی، تنبیه و تشویق، ولی این پدیده دارد در مسیر خودش پیش میرود. مساله ی ماهواره و اینترنت را نگاه کنید. مقابله ی با آن عملا به شکست انجامید. یعنی حکومت توان مداخله در این زمینه را در خودش نمیبیند. در مورد مسئله ی تنظیم جمعیت هم همین طور. حتی تصور میکردند که در روستاها جمعیت در حال افزایش است، اما آمار که منتشر شد، شوکه شدند و دیدند این گونه نیست. مسایل کوچک دیگری هم هست که به هر حال قابل بررسی است. مثلا شما ثبت نام برای یارانهها را ببینید. همه فکر میکردند که عده ی زیادی ثبت نام نمیکنند. ولی بعدا معلوم شد که اگر ثبت نام بیشتر نشد، کم تر هم نشد. معلوم میشود فضاهایی تحت تاثیر تحولات اخیر به وجود آماده است که دولتها نمیتوانند در آن به عنوان فعال مایشاء عمل کنند. این گونه نیست که بگوییم که من به عنوان حاکم و برنامه ریز میگویم که اینطور بشود یا میخواهم اینطور بشود و بعد بشود. معمولا هم آن حاکم یا برنامه ریز یا دولت یا حکومت متوجه نیست که مشکل چیست. فکر میکند که پول کافی هزینه نشده است. می اندیشد که در اجرا مشکل داشته است. البته ممکن است اشکالات و نواقصی هم در اجرا باشد، اما اصل قضیه این است که صورت مسئله را درست نفهمیده است. چندی پیش مطلبی از شهید بهشتی منتشر شد با عنوان «عصیان علیه نظام قالبی»، با این مضمون که انسان موجودی نیست که شما بخواهید آن را در قالب های از پیش تعیین شده تربیت کنید و رشد دهید. انسان اصلا چنین موجودی نیست، چون حق این نیست. انسان موجودی نیست که بتوانیم بگوییم تو این گونه باش. اگر این طور بود که اصلا نیازی به پیامبران نبود. از همان ابتدا خداوند عالم انسانها را به یک شکل معینی میآفرید، بعد هم مینشست و تماشا میکرد! برنامه ریز ما این را نمیفهمد. این است که میبینید همه دچار غافلگیری های پیاپی هستند. فعالان سیاسی را که نگاه میکنید، میبینید همه در فضای مه آلود حرکت میکنند. اتفاقا شما دوستانی که در علوم اجتماعی کار میکنید باید این ها را تجزیه و تحلیل کنید و باز کنید و صورت مسئله را نشان دهید. صورت مسئله مانند ده سال پیش و بیست سال پیش نیست. صورت مسئله تغییر کرده است. اول باید بفهمیم با چه پدیده ای رو به رو هستیم. اینجا دیگر مسئله محافظه کاری و تند رفتن و کند رفتن مطرح نیست، زیرا ما هنوز در گامهای اول آن ماندهایم. این گامهای اول را باید درست برداریم. یک نکته را هم بدانیم که کسی خارج از جامعه ی ما دلش برای ما نسوخته و قرار نیست بیاید و برای ما کاری کند، نه اینجا و نه هیچ جای دیگر. باید این را از ذهنمان بیرون کنیم.
من درباره ی اصلاح و انقلاب هم اعتقادی دارم و پایش ایستاده ام و آن این که اصلاح و انقلاب را نه دو گزینهی متفاوت از هم، بلکه دو مرحله از یک گزینه می دانم. به تاریخ انقلاب خودمان که مراجعه کنیم می بینیم زمانی نظام شاهنشاهی تمام راههای اصلاح را مسدود کرد و نگذاشت فعالیت سیاسی بشود. بعد به مبارزه ی مسلحانه روی آورده شد. مبارزه ی مسلحانه که سرکوب شد، به حرکت های فرهنگی روی آورده شد. در سال های آخر قبل از انقلاب، در هر وزارتخانه، نهادی به نام اداره ملی و میهنی درست شد که تحت کنترل ساواک بود و همه چیز را کنترل میکرد. اما وقتی که همه ی راه های اصلاح به بن بست برسد، دیگر چه بخواهید و چه نخواهید انقلاب می شود. بعد از انقلاب، بعد از این که مانع برداشته شد، باز هم حرکت در همان مسیر اصلاح ادامه می یابد. تداوم به معنای پیمودن همان راه است. یکی از آرزوهایم این است که دههی فجر هر سال، دههی بررسی کارنامهی سال گذشتهی کشور، نظام، جامعه و مردم باشد. بررسی کنیم که کدام مسیر را درست و کدام مسیر را غلط آمده ایم. اگر دهههای فجر، برای ما دههی ارزیابی میشد، مسلما الان وضعیت ما متفاوت میبود. در عرصه ی عمل بستگی به شرایط و مقتضیات دارد؛ برخی مواقع صراحت دردی را دوا نمیکند. برخی مواقع هم باید صریح بود. اما این به معنی بی عملی نیست. به قول شخصی میگفت برخی فکر میکنند جنبش عدم خشونت یعنی جنبش عدم تحرک! این گونه نیست. جنبش عدم خشونت یعنی این که شما خشونت ورزی نمیکنید، نه اینکه هیچ حرکتی نکنید. آن که دیگر جنبش نیست. باید به این نکات توجه کنیم و فکر میکنم که باید علت وضعیت یاًس و ناامیدی ای را که احساس میکنیم، پیدا کنیم.
برای ما الگوهایی در تاریخ بودند، و این الگوها قابل تامل اند. پیامبر اسلام به عنوان یک اصلاحگر، به عنوان یک مصلح، سیزده سال فعالیت می کند، چند نفر با پیامبر به مدینه مهاجرت می کنند؟ بنا به برخی روایت ها به بیست نفر نمی رسد. سیزده سال زحمت کشیده و حدود بیست تا سی نفر توانسته همراه کند، خیلی هاشان هم همراه های نصفه نیمه اند. منتظرند بهانه ای بیابند تا برگردند به راه قبلی. حرکت های اجتماعی اینگونه است.
|
- دوستی با مردم دانا نکوست دشمن دانا ، به از نادان دوست
- مدارای اسلام با ادیان دیگر
- گفتوگوی عاشقانهی "خسرو و شیرین" به زبان آلمانی
- گفتگوی تمدنها ، صلح و امنیت جهانی
- لبنان نماینده تمدن های گوناگون
- برخورد تمدنها
- گفتگوي تمدن ها - انسان هاي روي زمين
- روز گفتگوی تمدن ها
- قانون در طب ابن سينا، ميراث فرهنگي و حاصل گفتگوي تمدنها
- زادروز تولد آلفرد نوبل : از اختراع ديناميت تا اهداي جايزه صلح
- گفتاری از آیت الله شهید، دکتر سید محمد حسینی بهشتی / حج مسخ شده
- فرزندان آدم و حوا چگونه ازدواج کردند
- پیشنهاد آمریکا برای بازگشایی سفارتخانه در ایران
- سلمان فارسی برگرفته از ویکیپدیا ، دانشنامهٔ آزاد
- خیابان کوروش در شهرهای اسرائیل
- اهداء دیپلم افتخار انجمن دوستی ملل یونان به یک گروه ایرانی
- مقایسه «روابط جنسی قبل از ازدواج» در میان پیروان ادیان بزرگ
- ره یافتی برای تحلیل تاریخی قیام ابا عبدالله الحسین (ع)؛ "فاجعه جهل مقدس" در عاشورا؛ گفتاری از دکتر مصطفی محقق داماد
- روشنفكري ديني در تحقق اهدافش موفق بود 'گفتگو با فاطمه صادقی
- در سی ساله انقلاب همیشه در برهه حساس بوديم! انقلاب کردیم تا بتوانیم اعتراض کنیم اما ميگويند انتقاد هم نكنيد
- گفت و گوی عصر ایران با دکتر مهدی گلشنی درباره "نسبت علم و دین" علم نمی تواند خدا را نفی کند
- قدرداني واتيکان از مواضع آيت ا... سيستاني
- نسل ما نسل کورش کبير است
- پیام صلح کریسمس در "سرزمین موعود" مراسم کریسمس در بیتلحم، زادگاه عیسی مسیح
- «میرجلالالدین کزازی» در جشن بزرگداشت شب چله : کریسمس از یلدای ایران اقتباس شده است
- معصومیت از دست رفته : لزوم همدلی جهانی در مورد حقوق کودکان
- وکلند و سیدنی آغازگر جشنهای سال ۲۰۱۳ میلادی : سال ۲۰۱۳ میلادی آغاز شد
- عملكردها در زمينه حقوق انسان نبايد به تضعيف دين بيانجامد
- سيماي پيامبر اسلام حضرت محمدابن عبدالله (ص) در قرآن کريم
- حجتالاسلام مقدم : انبيا براي احترام گذاشتن به حقوق انسانها آمدهاند
- پيامبر براي چه غمگين بود ؟
- صالحی: توهین به صحابه پیامبر (ص) و همسر ایشان [عایشه] کار دشمنان اسلام است
- یادداشتی از رسول جعفریان؛ برخورد امام رضا (ع) با ادعاهای هاله نوری غالیان
- بیا تا گل بر افشانیم و می در ساغر اندازیم ... فلک را سقف بشکافیم و طرحی نو در اندازیم
- شهر زیر زمینی «مطماطه» در تونس + تصاویر
- متن دستنویس سخنرانی «همینگوی» در مراسم نوبل ادبیات کشف شد
- پيام آيتالله هاشمي رفسنجاني به همايش بيداري قرآني
- آيتالله هاشمي رفسنجاني : استقلال و پیشرفت نیاز به همکاری احزاب، اقوام و مذاهب دارد
- حسين کرمي، جراح زبردست کليه، قاري ممتاز بين المللي و حافظ کل قرآن / قرآن نقاط تاريک زندگي ام را روشن کرده است
- امید بخشترین آیه قرآن کریم کدام است؟ «و لسوف یعطیک ربک فترضی»یعنی «و پروردگارت آنقدر به تو عطا خواهد کرد که راضی شوی»
- ازدواج فرزندان آدم و حوا چگونه صورت گرفته است ؟!
- این عالم که به پایی بود، با اعتدال در پای بود / نوروز؛ زمان بازگشت به خط اعتدال و آغاز حیات نو
- جایگاه زنان در نقاشی های صدر اسلام چگونه بود؟ از خنیاگری زنانه تا نماد بالندگی
- ارتباط مسئله شر و وجود خدا در مسحیت بر اساس دیدگاه افلاطون وآگوستین
- يكي از اهداف حضور من در بُعد سياست خارجي، كم كردن كينههاي مذهبي و تقويت وحدت بين شيعه و سني در جهان اسلام بود
- رابطه انسان و دين 1 حجتالله جودکی *
- «سفيد» مردی بر چهره «سیاه» دنیا : ميبخشم اما فراموش نميکنم / به بهانه 95 سالگي نلسون ماندلا
- اسلام در دنيای مدرن از نگاه آيتالله سيد مصطفي محقق داماد
- دين تعبدي/ حجتاله جودكي / از آنچه به آن آگاهى ندارى، پيروى مکن، چرا که گوش و چشم و دل، همه مسؤولند.
- مفهوم و گستره «اعتدال» در گفتمان ديني
- در نظر آقا نجفی قوچانی منصب و مقام ارزشی نداشت و هدف او فقط رضای خدا و خدمت به مردم بود.
- تدابیر امامصادق (ع) برای مقابله با فرقه های انحرافی و شیعیان غالی
- نقد شعار مرگ بر ضد ولایت فقیه .::نه خودش اصل دین و نه انکارش کفرآور و فسق است. کسانی که غیر از این را می گویند نیز اهل بدعت بوده و از باب نهی از منکر باید آنان را طرد کرد
- در مسير گفتوگوي تمدنها تا ائتلاف تمدنها در گفتوگو با تقي آزاد ارمکي / گفت و گوی تمدن ها ؛ گذر از تعارض به تعامل جهانی
- عضو هیات رئیسه مجلس ششم در گفتگو با "تدبیر و امید": گفتگوی تمدن ها جایگاه انقلاب را به حركت عقلاني و بشردوستانه تبديل كرد
- «اخلاق» را بر صدربنشانيم / مصطفي ملكيان
- امام؛ پیشوای سیاسی یا الگوی ایمانی ؟ و نقد آن توسط محمدعلی شاهآبادی / روزنامه بهار
- محمد تقی فاضل میبدی استاد برجسته حوزه و دانشگاه مفید قم / در حاشیه سخنان نادرست مصباح یزدی
- « انَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذهِب عَنکمُ الرِّجس اهل البَيتِ وَ يُطهِّرَکم تَطهيراً؛خداوند فقط مي خواهد پليدي و گناه را از شما اهل بيت دور کند و کاملاً شما را پاک کند.»
- نامه امام علی(ع) به مالک اشتر: ای مالک! اگر شب هنگام کسی را در حال گناه دیدی، فردا به آن چشم نگاهش مکن ، شاید سحر توبه کرده باشد و تو ندانی
- عللِ ماندگاری و جاودانگی قیام امام حسین(ع) / حسين(ع)؛ پرچمدار اصلاحطلبي و اصلاحگري
- مولانا عبدالحمید، امام جمعه اهل سنت زاهدان: قیام امام حسین، قیام در برابر ظلم و استبداد بود
- دکتر معصومه ابتکار: عاشورا،مصاف عاشقان آزاد نه مقلدان موظف
- مراسم ویژه دهه دوم محرم در بنیاد امید ایرانیان / عاشورا زمانی رخ داد که جامعه اسلامی از درون پوسیده شده بود
- درس های عاشورا برای انسان ایرانی
- امروز چراغی درخشان در جهان از تابیدن باز ایستاد؛ نلسون ماندلا، «نماد آزادیخواهی» در جهان در گذشت
- هاشمی رفسنجانی در دیدار با دانشجویان : اسلام دین گفتوگو و شنیدن نظرات مختلف است
- جماران در گفت و گو با علیرضا بهشتی حسینی استاد فلسفه سیاسی : قانون اساسی مشروعیتش را از مردم می گیرد نه ولی فقیه
- دکتر محمود سریع القلم استاد علوم سیاسی دانشگاه شهید بهشتی : تفكر دينی اصالتاً ضدپوپوليسم است
- جواد طباطبایی : فهم ما از فلسفه سياسی ابتدایی است
- ضياء موحد : وضعیت فلسفه تحلیلی در ایران
- جریان انحرافی در شیعه و غلو درباره امام حسین (ع)
- بیست و پنجم دسامبر سالروز تولد پیامبر صلح و دوستی، مهربانی و مودّت عیسی مسیح(ع) مبارک باد.
- محمد؛ رحمهللعالمین است و برترین بنده خدا / تو آفتاب روشن حقیقت بودی در شام تیره زندگی
- آیتالله غرویان در گفتگو با سلام نو: نباید کارهای حساس به جبهه پایداری سپرده شود/جبهه پایداری میخواست جلوی اندیشه مرا بگیرد
- یونسی: نباید کسی به دلیل اعتقاد به یک دین و مذهب احساس محرومیت کند / باید همه دنیا را به صلح و آشتی دعوت کنیم
- آیات یکم تا پنجم سوره بقره (۱) تفسیر آیت الله خامنه ای از تقوا و خصوصیات متقین
- آیت الله امامیکاشانی : رییسجمهور با منطق و استدلال با دنیا سخن میگوید
- آیت الله مصطفی محقق داماد: دین رحمانی را در انقلاب اسلامی نشان دهیم
- تکرار اظهارات جنجالی در مورد نظر امام (ره) درباره «جمهوریت» و «حکومت اسلامی» از سوی مصباح یزدی: امام (ره) چون درصدد نفی حکومت سلطنتی بودند، لفط جمهوری را به کار بردند/ امام براي اقناع طرفهاي مقابل، به رأي مردم استدلال ميكنند
- سیدحسین موسوی بلده: از فیس بوک در مسیر فعالیتهای قرآنی استفاده میکنم
- آیت الله غرویان: فعالان سیاسی در اظهارنظرها، شرایط زمان را در نظر داشته باشند
- قرائتی: هم آسمان و هم زمین را از دست دادهایم/ از دین، خنده را رها کرده و به گریه چسبیدهایم
- ویژگیهای حکومت اسلامی، حاکم اسلامی، حقوق شهروندان، رابطه دولت با شهروند و … از نگاه علی(ع)
- نوروز که هرساله توسط ميليونها انسان در سرتاسر دنيا جشن گرفته ميشود پيام آور احترام، درک متقابل و صلح براي همه مردان و زنان است.
- / محمدجواد حجتی کرمانی / «آشتی ملی» و تبار ایرانی عمامه و کراوات
- بازرگان و سه گانۀ ایران، دین و دموکراسی
- نخستین گفتگوی والرشتاین در ایران
- پیام صلح و دوستی ایران برای منطقه ملتهب و آشوبزده خاورمیانه
- مولوی عبدالحمید اسماعیلزهی، سرپرست شورای هماهنگی مدارس اهل سنت استان سیستان وبلوچستان:اصل این است که افراط گرایی با اسلام سازگار نیست و اسلام دینی وسیع و معتدل است.
- مقام معظم رهبری در دیدار جمعی از مداحان : در جلسات دینی به کینهورزیهای مذهبی دامن نزنید
- اعتدال و ميانهروي / منبع: روزنامه آرمان روابط عمومي
- سخنرانی منتشر نشده ای از شهید دکتر بهشتی در میان مردم قم/ مبادا بر خلاف دستور قرآن، مسلمان بودن و مسلمان زيستن را بر مردم تحميل كنيد
- سروش محلاتی تشریح کرد؛ تقابل عدالت خواهی علی(ع) با افراط گری های مریدان خود
- سه مشخصه فرهنگ آلمانی/ روحیه تیمی، تمرکز مطلق روی هدف و کادرسازی
- علی(ع) در نهج البلاغه می فرماید: خداوند سبحان حقوق بندگانش را بر حقوق خود مقدم قرار داده است، پس هر کس که برای اداء حقوق بندگان خدا قیام کند، در حقیقت، این عمل، او را به ادای حقوق الهی می کشاند.
- عبدالعزیز آل شیخ رئیس هیئت علمای مسلمانان و مفتی اعظم پادشاهی عربستان سعودی نسبت به "آسان پنداشتن ارتکاب جنایت قتل" از سوی گروههای افراطی مدعی اسلام شدیدا هشدار داد.
- صبر و ملایمت طالقانی در برخورد با مخالفان ریشه در ایمان او به پیروزی و برتری اندیشههای اسلامی داشت.
- آیت الله وحید خراسانی: استفاده از آنتن ماهواره اشکالی ندارد
- خلاصه دعای عرفه ( با ترجمه دکتر علی شریعتی )...پروردگار من! من را از شر آنان كه در زمين ستم مي كنند در امان بدار!
- تقدیر مولوی عبدالحمید از ایجاد عیدگاه جدید برای اهل سنت در زاهدان
- در آستانه عید غدیر، بررسی شاخصه های حکومت امیر المومنین علیه السلام، گفتگو با حجت الاسلام و المسلمین محمد حسن موحدی ساوجی
- آزادي انديشه و بيان از منظر قرآن كريم/ موحدی ساوجی، عضو هیات علمی پژوهشی مرکز مطالعات قرآن دانشگاه مفید
- جاي خالي انديشههاي طالقاني/ استراتژي طالقاني براي رواج انديشههاي خالص ديني در جامعه، گفتوگو، مدارا و بحث بود
- برتری عدالت بر مصلحت در کلام علی (ع)، استاد مرتضی مطهری
- ريشه همگرایی توسعه یافتهها و واگرایی جهان سوميها در چيست؟
- بررسی علت فاجعهآفرینی دینداران در کربلا/ سروش محلاتی: بسیاری از فجایع، با انگیزه های دینی انجام میشود
- دسته بندی جامع از براهین باور به وجود خدا/ مصطفی ملکیان: ایمان به خداوند، در زمره عواطف است
- دیدگاه امام خمینی درباره تعرض به زنان بدحجاب: این گونه دخالت ها براى مسلمان ها «حرام» است
- نقش متفکران و علمای دین در پيدايش افراطيگري/ دکتر حسن اکبری بیرق
- پاسخ فاضل میبدی به رحيميان و آقاتهراني
- رییس مجمع تشخیص مصلحت نظام تصریح کرد که شیعه واقعی باید رعایت اخلاق اسلامی و احترام به همنوعان را از تعالیم ائمه (ع) بیاموزد.
- چرا جلوی رفتار خلافوحدت گرفته نمیشود؟ «اهانت به نمادهای برادران اهل سنت از جمله اتهام زنی به همسر پیامبر اسلام [عایشه] حرام است.
- اگر قرار است وحدتی پیدا شود جز در بستر اخلاق پیدا نمی شود و جز در بستر اخلاق نمی ماند
- درسهای حضرت محمدمصطفی(ص)؛ از مصلح تا حاکم/ میثم محمدی
- این مدعیان را با محمد (ص) چه کار؟ غلامعلی رجائی
- رئیسجمهور آمریکا: کشورش نه با اسلام بلکه با کسانی در جنگ است که اسلام را به انحراف کشانده اند/ مسئول خشونت و تروريسم نه اديان بلکه انسانها هستند.
- گفتمان امام موسی صدر؛ “برای انسان، گرد هم آمدهایم”
- آیا روشنفکری دینی همان روشنفکری دینداران است؟| یاسر میردامادی
- آنچه «روشنفکری دینی» نیست/ من چه غم دارم که ویرانی بود؟... زیر ویرانی گنچ سلطانی بود
- مولوی عبدالحمید، امام جمعه مسجد اهل سنت مکی زاهدان: شیعه و سنی به مشترکات، وحدت و اعتدال اتکا کنند
- سیدهادی خامنهای: عبدالعلی بازرگان جوابهای خوبی به اظهارات سروش داده است
- حکمت و حکومت؛امام علي (ع) وسياست ازمنظر نهج البلاغه* دکتر محمد جواد اطاعت
- ارائه اولین ارزیابی علمی از قیام بشر علیه خود/ دوازده دستاوردی که به پایان جهان میانجامد
- این لحظه دوباره در آینده ای نزدیک باز نخواهد گشت. معتقدم دو کشور دارای فرصت تاریخی برای حل مسالمت امیز مسئله هسته ای هستند فرصتی که نباید آن را از دست بدهیم.
- پیام تبریک یونسی بمناسبت تولد زرتشت: «زرتشت»اولین پیامآور یکتاپرستی، صلحطلبی، رعایت حقوقبشر، راستی و درستکاری در جهان بود.
- تحول معنی کلمه «عورت» در قرآن| ابوالفضل ارجمند
- تحول معنی کلمه «خاتم» در قرآن – ابوالفضل ارجمند
- فهم قرآن بدون شناخت فرهنگ عرب پیش از اسلام ممکن نیست| ابراهیم منهاج
- چگونگی سازگاری دین و عقل(1)/ منبع: مجله چشم انداز ایران شماره ۹۰ ویژه اسفند ۱۳۹۳ و فروردین ۱۳۹۴
- چگونگی سازگاری دین و عقل، پرسشی دیرین است که...(2)
- نزديكي آمریکا و کوبا پس از ۵۷ سال خصومت/ رائول کاسترو: باراک اوباما انسانی صادق است
- رضا صادقیان در یادداشتی در سایت انصاف نیوز: ایران و عربستان و واکنشهای عاطفی
- گزارشي از سفر سرمایهگذاران آمریکایی به تهران/ تكاپو براي روزهاي پس از پايان تحريمها
- ایران در «تعامل» يا «تقابل» با شرق و غرب؟ / عطا افشاریان
- مولوی اسحاق مدنی: اگر علی(ع) نبود، اسلام پیش نمیرفت
- نقش مثبت "فارسی ایر" و "انگلیسی ظریف" آنها یکدیگر را "جان" و "جواد" خطاب میکنند
- سیدحسن خمینی: بزرگترین دِین ما این است که نام امام را برای جامعه و نسل بعد، توام با آزادگی، رفاه و مشکل گشایی زنده نگه داریم.
- گزارش یک مناظره؛ از «علم و دین» تا «علمِ دینی»
- فراستخواه: مدرنیته به معنای افول دین نیست
- بیانات حضرت آیت الله خامنه ای در دیدار جمعى از معلمان و فرهنگیان سراسر کشور
- وحدت و اتحاد، الفت میان مسلمانان، دعوت مردم به خیر و امر به معروف و نهی از منکر، از جمله خواسته های قران از جوامع اسلامی است.
- آیت الله محمد علی ایازی: نشانی از اینکه پیامبر(ص) بخواهد فردی را به زور و با جنگ مومن کند نیست/ قرآن تنها اجازه جنگ با کفاری را می دهد که به جنگ روی آورده اند
- روایتی خواندی از بازدید مقام معظم رهبری از نمایشگاه کتاب
- حجت الاسلام سید حسن خمینی یادگار گرامی امام گفت: راه جلوگیری از تکرار اشتباهات نسل های قبل وجود اعتماد بین نسلی است.
- بامیان در افغانستان رسما پایتخت فرهنگی سازمان سارک شد
- گفتمان اصلاحات بر پایهٔ اعتقاد به کنش ارتباطی میان فرهنگها و دولت با مردم به ارادهٔ آزاد و آزادی خواهی ذاتی انسان میرسد
- ۳ نکته برای کمتر کردن درد و رنج های زندگی/ از استاد مصطفی ملکیان
- ۳ نکته برای کمتر کردن درد و رنج های زندگی/ از استاد مصطفی ملکیان
- رهبر معظم انقلاب اسلامی: پذیراى جوان ها باشید. با روى خوش هم پذیرا باشید؛ با سماحت، با مدارا.
- باراک حسین اوباما، رئیس جمهور آمریکا با صدور بیانیه ای حلول ماه مبارک رمضان را به مسلمانان تبریک گفت.
- مربی تیم آمریکا: مردم ایران عالی هستند/ بسیار مشتاقم باز به ایران بیایم
- دکتر شهریار عدل درگذشت: شهریار عدل به هزینه خود برای ثبت جهانی تخت جمشید، چغا زنبیل و میدان نقش جهان اصفهان وارد عمل شد
- ایرانیان همچنین بر اساس آموزه های الهی خود، ارزش های انسانی و انسانیت را نیز همواره در سرلوحه کاری خود قرار داده اند.
- در گفتگویی با رئیس حوزه علمیه کاشان: نظر آیت الله یثربی درباره حجاب اختیاری و حضور بانوان در ورزشگاه
- در گفتگویی با رئیس حوزه علمیه کاشان: نظر آیت الله یثربی درباره حجاب اختیاری و حضور بانوان در ورزشگاه
- رییس جمهور اتریش: مردم ایران و امریکا توافق را تایید خواهند کرد
- اوحدی در گفتوگو با ایلنا اعلام کرد: جزییات سفر زائران به حج تمتع 94/ امسال 60 درصد پروازها مستقیم به مدینه میرود
- واشنگتن پست: آنان مبناي اعتمادسازي را گذاشتند/ نام کري و ظريف در کتب تاريخي جهان ثبت خواهد شد
- روزنامه انگلیسی ساندی تایمز مدعی شد باراک اوباما قصد دارد در سال 2016 به تهران سفر کند
- آیت الله هاشمی: گره های بی ربط سیاست خارجی بعد از توافق باز خواهد شد
- ترجمه فارسی/ متن کامل برنامه جامع اقدام مشترک (برجام)
- کری نمی توانست کلمات را ادا کند اما در نهایت بغض خود را فرو خورد و گفت: «من به جنگ رفتم و برایم روشن شد که دیگر هیچ وقت نمیخواهم به آنجا بروم»
- اوباما: توافق با ایران فرصت تاریخی است/ دو راه بيشتر مقابل ما نبود؛ جنگ يا ديپلماسي
- وزیر خارجه بریتانیا اعلام كرد: سفارت انگليس در تهران بازگشایی ميشود
- فدریکا موگرینی رئیس سیاست خارجه اتحادیه اروپا در مصاحبه با روزنامه ال موندو خاطرنشان ساخت که در صورت عدم توافق هسته ای، حمله نظامی جایگزین آن بود.
- باراک اوباما و دیوید کامرون عید فطر را به مسلمانان جهان از جمله مسلمانان آمریکا تبریک گفتند.
- روحانی در تماس تلفنی نخست وزیر انگلستان: خواهان توسعه روابط بر مبنای منافع و احترام متقابلیم
- وزارت خارجه ايران منتشر كرد؛ متن کامل و ۵ ضمیمه برنامه جامع اقدام مشترک
- بازخوانی نامه تاریخی امام(ره) درباره موسیقی و شطرنج: با برداشت بعضی ها از اسلام مردم باید بروند در صحراها زندگی کنند
- ملکیان و پساروشنفکری دینی/ دکتر مصطفی ملکیان
- نقد حال تشیّع: امیدها و نومیدی ها/ سخنرانی دکتر سیدحسین مدرسی طباطبایی درمونتریال کانادا
- «ای خدا! تو خوب می دانی که ما برای قدرت طلبی، یا دنیا خواری قیام نکردیم، بلکه خواستیم احکام روشن دین تو را به کار بندیم، و کشور اسلامی را اصلاح کنیم،
- رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام » رابطه با آمریکا، مستلزم جبران گذشته و قدمهای جدید آمریکا به سوی ایران است
- رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام » رابطه با آمریکا، مستلزم جبران گذشته و قدمهای جدید آمریکا به سوی ایران است
- آیتالله خامنهای رهبر معظم انقلاب اسلامی در دیدار آقای هاینس فیشر رئیسجمهور اتریش: تاکنون صحبتهایی از طرف دولتهای اروپایی مطرح شده است، اما باید منتظر آثار عملی این اظهارات بود.
- روحانی دوم مهر به نیویورک میرود: امروز جهانیان آماده شنیدن پیام صلح آمیز مبتنی بر حقوق متقابل هستند.
- مباهله رسول اكرم (صلي الله عليه وآله) با مسيحيان نجران: . شما را دعوت میکنم که از ولایت بندگان خدا خارج شوید و در ولایت خداوند درآیید
- سروش محلاتی در پیش همایش بین المللی حقوق و حکومت دینی در اندیشه امام خمینی(س): عده ای از زمان تدوین قانون اساسی بنای تعارض با اندیشه امام را گذاشتند/ برخی حق تعیین سرنوشت از سوی مردم را به رسمیت نمی شناسند
- گزارش جماران از میزگرد «مبانی فقهی حق الناس بودن رأی مردم»؛ فخار طوسی: نظریه حق الناس بودن رأی مردم وجوه قابل تفسیری دارد/ قاضی زاده: شرط مشروعیت حکومت اقبال مردم به آن در قالب رأی است
- گزارش جماران از میزگرد «مبانی فقهی حق الناس بودن رأی مردم»؛ فخار طوسی: نظریه حق الناس بودن رأی مردم وجوه قابل تفسیری دارد/ قاضی زاده: شرط مشروعیت حکومت اقبال مردم به آن در قالب رأی است
- پژوهشی در موانع عملی وحدت| سیدمحمدعلی ایازی
- به بهانه اهدا جایزه صلح نوبل به تونس؛ جهان، صلح مردمی میخواهد
- رهبر معظم انقلاب در دیدار جمعی از دانشجویان و استعدادهای برتر: حضور انبوه نخبگان جوان و حرکت عظیم و پرشتاب علمی و فناوری که آغاز شده است، آینده ای روشن و همراه با پیشرفت و اقتدار و نفوذ روزافزون معنوی در منطقه و جهان خواهد بود
- بررسی آداب عزاداری در گفت و گوی جماران با حجت الاسلام والمسلمین غرویان؛ مردم در مجالس عزاداری که حرف های تفرقه انگیز گفته می شود، ننشینند/ جهانیان عزاداری ما را می بینند پس امام حسین(ع) را درست معرفی کنیم
- حجه الاسلام عبدالرحیم اباذری: اصول گرایی و اصلاح طلبی در نهضت حسینی
- آیتالله سید محمد علی ایازی استاد حوزه و دانشگاه و قرآن پژوه: این نیست که بگوییم اصل در اسلام جنگ است. اتفاقا اصل صلح و پیشگیری از خونریزی است. بدینجهت نه امام حسین(ع) هیچگاه میخواسته وارد جنگ شود و نه امام حسن(ع).
- سنت اسلام لیبرال به چه معناست؟ نگاهی به کتاب سنت اسلام نواندیش در ایران
- وزیر خارجه آمریکا از مسجد «سلطان» و قرآن تاریخی که در آن نگهداری می شود در «آستانه»، پایتخت قزاقستان بازدید کرد.
- مولوی عبدالحمید: مشترکات شیعه و سنی غیرقابل شمارش و اختلافات جزئی است/ به امام حسین(ع) اقتدا میکنیم و جلوی افراطگری ایستادهایم
- حجت الاسلام والمسلمین مسعود ادیب از مدرسین برجسته حوزه و دانشگاه و شرح و تفسیر سوره مبارکه عصر
- یونسی: کوروش به پیروان ادیان امنیت داد/ «ایران مهد همزیستی مسالمت آمیز ادیان»
- «و کذلِکَ جَعلناکُمْ اُمَّةً وَسَطاً»؛ «و این گونه شما را امت میانه قرار دادیم». (بقره: ۱۴)
- رئیس جمهوری: بله امکان پذیر هست که بین ایران و آمریکا یک رابطه غیرخصمانه و بدون تنشی برقرار شود/ کلید این کار در واشنگتن است و در تهران نیست. اگر این کلید در تهران بود من حتما از آن استفاده می کردم
- باراك اوباما با حضور درمسجدی در آمریکا، ضمن ابراز نگرانی از افزایش آزار مسلمانان، اسلام را حامل پیام صلح دانست و از رسانه های آمریکا خواست به جز انتشار حوادث مربوط به شمار اندکی از افراط گرایان منحرف، پیام صلحطلبانه اسلام و مسلمانان واقعی را به تصوی
- یک آموزگار فلسطینی به دلیل تلاش و فعالیت های آموزشی، جایزه نوبل بهترین آموزگار جهان را به دست آورد.
- دیپلماسی ایران در قبال آمریکا/ با امریکا چه کنیم؟/ «شاه کلید» یک رابطه خاص/ «سید حسین موسویان» استاد دانشگاه پرینستون امریکا
- ایران، کشوری هسته ای، اما متعهد به صلح جهانی/ پایان «جان سخت ترین بحران»/نقطه ای طلایی در تاریخ دیپلماسی جهان
- باراک اوباما، رئیس جمهوری ایالات متحده فرا رسیدن نوروز ۱۳۹۵ را تبریک گفت. او گفت امیدوار است دوستی بین مردم ایران و آمریکا به رشد خود ادامه دهد.
- دستیار ویژه رئیس جمهور در امور اقوام و اقلیتهای دینی و مذهبی به مناسبت سالروز تولد پیامبر بزرگ زرتشتیان پیامی صادر کرد.
- علی یونسی، دستیار ویژه رئیس جمهور در امور اقوام و اقلیتهای دینی و مذهبی به مناسبت سالروز تولد پیامبر بزرگ زرتشتیان پیامی صادر کرد.
- کنسرت موسیقی سنتی ایرانی همزمان با جشن باستانی نوروزی توسط گروه صبا در شهرهای مختلف یونان برگزار شده است.
- حجت الاسلام و المسلمین محمد حسن معزالدینی امام جمعه موقت یزد: ساختن جامعه، حلم، رحمت، عفو و سعه صدر میخواهد/ باید با توجه به مشترکات فراوان گرد هم بیاییم، هم خودمان حرف بزنیم و به دیگران اجازه دهیم حرف بزنند و آنچه میتواند موفقیت بیاورد، اعتدال است
- عضو هیات علمی دانشگاه فردوسی گفت: در گذشته برخی حتی با داشتن تلویزیون و رادیو مخالف بودند و آن را حرام تلقی میکردند ولی با آمدن جمهوری اسلامی برخی از این کجفهمیها از بین رفت.
- مولانا عبدالحمید روحانی، امام جمعه اهلسنت زاهدان: مردم ایران «دارای تمدن دیرینه هستند و هرگز در تردد حجاج بیتالله الحرام مزاحمت ایجاد نخواهند کرد».
- سید مصطفی محقق داماد در هفتمین اجلاس مجمع جهانی اسلام در یزد: ریشه اتفاقات و جنایتها در کج اندیشی های دینی و برداشتهای غلط از ظواهر دین است و جای انکار نیست.
- ایت الله امجد در مراسم احیای شب بیست و یکم ماه مبارک رمضان مطرح کرد: کسی می تواند امر به معروف و نهی از منکر کند که دو شرط "عقل" و " اعتدال" را داشته باشد/ اگر عدالت را در جامعه رعایت کنیم بسیاری از مشکلات حل می شود
- دومین جلسه از سلسله درسگفتارهای «حقوق شهروندی؛ جستاری در طریق پرچالش علوم انسانی»،امکان حقوق شهروندی در جامعه دینی
- نگاهی به آثار و فعالیت های ابوریحان بیرونی خالق نظریه های ماندگار
- سردار رحیم صفوی فرمانده پیشین سپاه و مشاور و دستیار ارشد رهبر انقلاب: «پیشنهاد من این است که ما باید روابط مان را با کشورهای عمان، کویت و قطر بیشتر کنیم و در رابطه با سعودی ها مدارا کنیم. ما به هیچ وجه نباید به سمت تنش با سعودی ها حرکت کنیم.»
- عاشورای حسین (ع) نماد چيست؟ فرهنگ حسینی؛ فرهنگی ضد افراط گرایی/ محمد توکلی
- روز کوروش کبیر، بزرگداشت یکتاپرستی، آزادمنشی، مدارا، صلحدوستی، خردورزی، مردمداری، کشورداری و انساندوستی، و میراث مشترک ایرانیان با هر دین و زبان و از هر قوم است.»
- برای صلح بين اسرائیل و فلسطین اوباما - کری در کسوت نلسون ماندلا؟ روزنامه بهار/ امید پورعزیز
- بازخوانی یک اندیشه/ هاشمی رفسنجانی: هیچ مشکلی با اقلیتهای مذهبی به ویژه مسیحیان ایران نداشتیم و نداریم
- نماینده زرتشتیان در مجلس شورای اسلامی: فرهنگ ایران در جهت احترام به انسانیت به گونهای است که همه ما در کنار هم زندگی میکنیم و برای پیشرفت کشورمان تلاش میکنیم.
- یونسی: توسعه کشور نیازمند مشارکت همه اقوام و اقلیتهای دینی و مذهبی است
- پنج نشانه چرخش عربستان/ به گزارش دنیای اقتصاد، نشانههایی از نرمش ریاض در قبال تهران در حال هویدا شدن است.
- در گفتوگو با جاوید قربان اوغلی مطرح شد: روایتی از تجریه آشتی ملی در آفریقای جنوبی
- کاروان سرزمین برادری در پایان این سفر، که نشان دهنده وحدت میان شیعه و سنی است، به اقامه نماز جمعه در کنار مردم و روحانیون اهل سنت خواف پرداختند.