مشهد - ایرنا - ‏خراسان رضوی با جاذبه های پرشمار تاریخی، فرهنگی و هنری از مهمترین مقاصد گردشگری در میان استانهای کشور است که طنازی بهار و زیبایی های دلنشین آن در ایام نوروز، رنگ و جلایی دیگر به این جاذبه های دلفریب و زیبا می بخشد.

در این میان وجود روضه منوره و بارگاه قدسی حضرت علی بن موسی الرضا(ع)، به عنوان نگین تابناک این خطه تاریخی و تمدنی، بزرگترین انگیزه سفر را برای بیش از27 میلیون زائر و مسافری فراهم می آورد که سالانه راهی این استان می شوند.

**خراسان در حافظه تاریخ
خراسان رضوی با مراکز جمعیتی کهن همچون توس، نیشابور و سبزوار از قدمت تاریخی بسیار برخوردار است به گونه ای که تا قبل از اسلام و در قرون اخیر این استان از مهمترین مراکز تاثیرگذار در تاریخ و فرهنگ ایران زمین بوده و همچنان این جایگاه را حفظ کرده است.
مردم این استان به زبانهای فارسی، ترکی و کردی با لهجه های متفاوت سخن می گویند‏ و اغلب شیعه هستند. در چند شهر مرزی چون تایباد، خواف، تربت جام و درگز شماری از هموطنان اهل سنت زندگی می کنند‏.‏

پیشینه تاریخی و وجود شخصیت های برجسته علمی و فرهنگی در جای جای این استان به حدی است که خراسان به نظر بسیاری از صاحبان علم و اندیشه، خاستگاه مهمترین رویدادهای علمی و فرهنگی شناخته می شود.
این سرزمین چون در شرقی ترین ناحیه ایران واقع شده و خورشید زودتر از سایر نقاط در آن طلوع می کند پیشترها 'خورآیان' یا 'خور آسان' نامیده می شده که 'خور' به معنای خورشید و 'آسان' به معنی ظاهر شدن بوده است.

**شکوه آثار تاریخی در خطه خراسان رضوی ‏
پهنه خراسان رضوی دارای آثار تاریخی فراوان است و طبق اعلام سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری بیش از 10 هزار اثر تاریخی و فرهنگی در این استان شناسایی شده که حدود یک هزار و 500 ‏مورد آن در فهرست آثار ملی در قالب میراث تاریخی، معنوی و هنری به ثبت رسیده است.‏
آثار تاریخی متعدد و برجسته این استان که اغلب متعلق به دوره های تاریخی تعیین کننده در ایران است سالانه میزبان گردشگران داخلی و خارجی بسیاری است که تلاش می شود در این نوشتار به گزیده ای از مهمترین آنها اشاره شود.
 

* طبیعت خراسان تو را صدا می زند
خراسان رضوی در پهنه وسیع خود با برخورداری از طبیعتی زیبا و دیدنی و با تنوع زیستی بسیار و حیات وحش دیدنی و منحصر به فرد، یکی از مقاصد مطلوب و همیشگی برای طبیعت گردان و گردشگران داخلی و خارجی نیز محسوب می شود.
آبشار آب گرم، آبشار اخلمد، آبشار ارتکند و آبشار قره سو در کلات، دریاچه بزنگان در سرخس، رودخانه بابارمضان در نزدیکی کوههای هزارمسجد در سرخس، رود معجن در شهرستان تربت حیدریه، غار مزدوران در حد فاصل شهرستانهای سرخس و مشهد، غار مغان در روستای مغان و نزدیک مشهد و کوه بینالود به عنوان مشهورترین کوه این استان به بلندای سه هزار و 211 متر در شمال شهر نیشابور از مهمترین جاذبه های طبیعی آن به شمار می روند.
دریاچه بزنگان یکی از جاذبه های طبیعی دیدنی این استان است که در 130 کیلومتری مسیر مشهد - سرخس و در جنوب رشته کوه هزارمسجد قرار دارد و مساحت آن در حدود 80 هکتار و حداکثر عمقش 12 متر است و آب آن شیرین است و از بارندگیها و چشمه های کوچک تامین می شود.
چشمه سبز نیز در حدود 20 کیلومتری روستای بزرگ گلمکان مشهد واقع است که در سر راه مشهد به قوچان و در یکی از بلندترین نقاط رشته کوه بینالود قرار دارد. این چشمه با طول و عرض بسیار زیاد و آب فراوان از قدیم زیبا و دل انگیز بوده است که پیرامون آن به وسیله دیواره های کوهستانی احاطه شده و دریاچه ای را تشکیل می دهد.

یکی از چشمه های متعدد این محل به 'چشمه اشتهار' معروف است. اهمیت چشمه سبز در هوای مناسب و آب مطلوب آن است و طبیعت زیبای منطقه شهرت فراوانی برای این دریاچه کوچک به همراه آورده است.
'چشمه گراب' نیز از دیگر پدیده های طبیعی دیدنی محسوب می شود که در سمت جنوب و در فاصله 49 کیلومتری مشهد در جاده مشهد - نیشابور واقع شده و دارای چندین چشمه با فاصله حدود 500 متر از یکدیگر است که همگی دارای دهانه های مخروطی و ارتفاعی در حدود 30 متر از سطح زمین هستند.
این چشمه ها که بر روی تپه های مخروطی شکل جریان دارند دارای آبی معدنی با خواص درمانی فراوان هستند.
از دیگر جاذبه های طبیعی 'چشمه شاهان گرماب' است که در 72 کیلومتری مشهد و در نقطه ای کوهستانی واقع و دارای آبی با 45 درجه سانتیگراد حرارت است که خواص درمانی فراوانی دارد.
'چشمه گیلاس' نیز در جلگه سرسبز توس و در فاصله 48 کیلومتری از مشهد قرار دارد که با نام چشمه 'گلسب' در متون تاریخی از آن یاد شده و به علت واقع شدن در شرایط خاص جغرافیایی اغلب دارای آب است.
پارک ملی تندوره در درگز، مناطق حفاظت شده جنگلی ارس در کلات، جنگل خواجه در سرخس، باغ کشمیر در تربت جام، دربادام در قوچان، رییسی در نیشابور، درونی و دشت لاغری در بردسکن، هلالی و هنگام در گناباد، افتخاری در بجستان و قرچغه در قوچان از دیگر جاذبه های طبیعی خراسان رضوی محسوب می شوند.

* جاذبه های دیدنی از مذهبی تا تفریحی ‏
استان خراسان رضوی به عنوان یکی از مهمترین قطب های گردشگری ایران از جاذبه های طبیعی و مکانهای دیدنی، مذهبی و تاریخی بسیار ارزشمندی نیز برخودار است.‏
مهمترین اماکن دیدنی خراسان رضوی حرم مطهر حضرت امام رضا(ع) و مجموعه آستان قدس رضوی، مسجد گوهرشاد، مدرسه پریزاد، مدرسه دودر، بقعه خواجه ربیع، بقعه گنبد سبز، آرامگاه نادرشاه افشار، مصلای مشهد، طرقبه، شاندیز و بوستان وکیل آباد‏ است.‏
همچنین مجموعه های کوهسنگی، بند گلستان، خواجه اباصلت، خواجه مراد و مقبره گوهرتاج در مشهد، مسجد پامنار، آرامگاه ملاهادی سبزواری، مناره خسروگرد، رباط مهر و زعفرانیه، آرامگاه سیدحسن غزنوی و مسجد جامع در سبزوار، گنبد هارونیه و آرامگاه فردوسی در توس، کتیبه نادری و عمارت خورشید کلات نادری از جمله مکانهای دیدنی استان هستند‏.‏
مسجد کبودگنبد در کلات نادری، شهرعتیق، تپه بام و مدرسه عرضیه در قوچان، آرامگاه شاه قاسم انوار و مقبره شیخ احمد جامی در تربت جام، برج کرات در تایباد، ارگ کلاه فرنگی، دریاچه گل بی بی و آرامگاه بابا لقمان در سرخس، قدمگاه رباط عباسی و آرامگاه عطار از دیگر آثار دیدنی و تاریخی این استان هستند.
مقبره کمال الملک و خیام در نیشابور، برج علی آباد، مناره فیروزآباد، باغ مزار و آرامگاه مدرس در کاشمر و مقبره شیخ قطب الدین حیدر و مسجد ملک در تربت حیدریه از دیگر اماکن دیدنی تاریخی و تفریحی خراسان رضوی محسوب می شوند‏.‏
این اماکن تنها بخشی از صدها اثر تاریخی، فرهنگی، هنری و طبیعی در خراسان رضوی است به طوری که با حضور در هر یک از شهرستانهای این استان با کمی پرس و جو از اهالی منطقه، می توان آثار و ابنیه تاریخی فراوانی را دید و از زیبایی آنها لذت برد.

* هنر و معماری اسلامی
خراسان رضوی بزرگترین قطب توریسم مذهبی کشور است که با توجه به قدمت تاریخی در حوزه تاریخ اسلام، بناهای آرامگاهی بیشترین و مهمترین چشم انداز معماری این منطقه را به خود اختصاص داده است.
مجموعه های آرامگاهی بناهایی هستند که طی سالیان طولانی بر روی مدفن و مزار شخصیتهای مذهبی و محبوب شکل گرفته اند و معمولا شامل بنای حرم، مساجد، مدارس، کتابخانه ها، کاروانسراها، آب انبارها، خانقاهها و فضاهایی از این قبیل می شوند‏.‏
گسترش چنین مجموعه هایی با گسترش مذهب، اعتبار و احترام صاحب مدفن و ارزش هنری و معماری بناهای ساخته شده ارتباط مستقیم دارد‏.‏
برخی از مجموعه های آرامگاهی مانند آستان قدس رضوی در شکل گیری و پیدایش شهرها نقش اساسی و مهمی ایفا کرده و به مرکز فعالیتهای مختلف مذهبی، سیاسی، فرهنگی و اقتصادی تبدیل شده اند‏.‏
مجموعه آستان قدس رضوی یکی از باشکوهترین بناهای آرامگاهی سراسر جهان اسلام است که وجود مبارک مضجع شریف حضرت امام رضا(ع) را در برگرفته و سبب شده خراسان رضوی به بزرگترین قطب توریسم مذهبی ایران تبدیل شود‏.‏
این مجموعه که خود به تنهایی جاذبه معماری کم نظیری به شمار می رود همراه با سایر بناها و آثار معماری این سرزمین سبب شده خراسان رضوی علاوه بر جاذبه های معنوی از نظر جاذبه های معماری و تاریخی نیز دارای اهمیت بسیاری باشد‏.‏
مجموعه آستان قدس رضوی دارای پنج صحن اصلی به نامهای صحن عتیق (انقلاب)، صحن جدید(آزادی)، صحن امام خمینی(ره)، صحن جمهوری اسلامی و صحن قدس است که دو صحن اخیر نوساز هستند‏.‏
هر یک از صحن های مجموعه آستان قدس رضوی شاهکارهایی از معماران مختلف ایرانی را به نمایش گذارده اند‏.‏
از جمله آثار ارزشمند داخل حرم رضوی سه محراب باشکوه مربوط به قرن هفتم هجری است که بر روی دو محراب کتیبه هایی به خط کوفی و بر روی محراب سوم کتیبه ای به خط کوفی و ثلث به رنگ لاجوردی بر زمینه سفید مشتمل بر آیات و احادیث نوشته شده است‏.‏
درهای سه گانه حرم مطهر رضوی نیز از آثار با ارزش هنری به شمار می روند که هنر به کار گرفته شده در آنها مورد تحسین هنرمندان مختلف است.
صحن های حرم مطهر رضوی هر یک در دوره ای تاریخی ساخته شده اند و معماری هر یک از آنها گویای روند معماری زمان خود و در حقیقت شناسنامه هنری و معماری آن دوره است‏.‏
مسجد زیبا، تاریخی و مشهور 'گوهرشاد' در جنوب حرم مطهر رضوی قرار گرفته و به سبب داشتن انواع تزیینات چشمگیر و غنی از دیدنی ترین مسجدهای منطقه محسوب می شود.
همچنین آرامگاه فردوسی، شاعر بزرگ پارسی سرای در سرزمین توس، زیارتگاه مشتاقان ادب است و شهر توس شهرت و معروفیت خود را مدیون آثار و شخصیت شامخ این شاعر ارجمند است.‏
شهر توس که به نظرمی رسد در اواخر دوره ساسانیان ساخته شده و زندان و گنبد هارونیه را نیز در خود دارد، یکی دیگر از دیدنی ترین مناطق استان خراسان رضوی است.
بناهای تاریخی و معماری متعدد در مناطق مختلف خراسان رضوی پراکنده شده اند ولی مهمترین و بیشترین این بناها در شهرستان مشهد واقع هستند‏.‏
بنای 'کاخ خورشید' در کلات نادر نیز که در وسط باغ بزرگی قرار گرفته، از آثار دوره نادرشاه افشار است و امروزه به مکانی برای بازدید همه مردم تبدیل شده است‏.‏
مجموعه کلات نادری مانند دره ای است که توسط دو رشته کوه مرتفع محاصره شده و آثار باستانی آن به دوره نادرشاه افشار تعلق دارند‏.‏
کتیبه نادری واقع در خارج از قلعه نادری(دربند نفتی) به زبان ترکی و به خط نستعلیق در بدنه کوه قرار گرفته است. دروازه ورودی، دروازه دهچه، دروازه چوب بست، دروازه گشتانه، دروازه نفتی، دربند ارغون شاه، همراه با عمارت خورشید و تخت دختر مجموعه بناهایی هستند که بر روی تپه ای به امر نادرشاه ساخته شده و اکنون آثار پراکنده ای از آنها بر جای مانده که برای گردشگران جذاب و دیدنی است.‏
'آتشکده بازه هور' که در روستای رباط سفید تربت حیدریه واقع شده نیز از بناهای باستانی این منطقه است‏.‏
مسجدجامع رشتخوار، مسجد مولانا در تربت جام و مسجدجامع سنگان در خواف از دیگر بناهای تاریخی و قدیمی استان خراسان رضوی محسوب می شوند.
مدرسه های بسیار نیز در کنار مسجدهای متعدد استان بنا شده اند که برخی از آنها از جمله مدرسه های دومناره گلشن، میرزاجعفر و مدرسه نواب و مدرسه های سبزوار از ارزش خاص معماری و تاریخی برخوردار هستند‏.‏
تپه های باستانی که برخی از باستانشناسان اکتشافات مهمی روی آنها انجام داده اند، پل های تاریخی که در دوره های مختلف ساخته شده اند، سدهای قدیمی که برخی از آنها هنوز مورد استفاده قرار می گیرند و بازمانده های شهرهای قدیمی بخش دیگری از جاذبه های گردشگری تاریخی و معماری استان خراسان رضوی را تشکیل می دهند‏.
در این میان مشهدالرضا(ع) خود به تنهایی مامنی پرجاذبه برای گردشگران و مسافران است