نام شما:
ایمیل مقصد:

 تاريخ«طهران» از ابتدا تا روزگار تختگاهي آقا‌محمد‌خان - (قسمت دوم)

تاريخ«طهران» از ابتدا تا روزگار تختگاهي آقا‌محمد‌خان - (قسمت دوم)


گروه: اخبار و چشم انداز ایران
تاریخ درج: 1391/8/5
نویسنده: مدیر سایت
تعداد بازدید: 0


نويسنده : علي بهادري*
 درعهد شاه عباس اول(996-1038/1088-1629)اهميت تهران چنان شد كه حاكم نشين ولايت ري شد وجاي ورامين را گرفت. شاه عباس در 990 ق/1087م پدرش شاه محمد را پس از بركناري از سلطنت در تهران حبس كردو بعد از آن با حضور خود وتشكيل مجلس شاها‌نه در تهران پدر را آزاد وهمراه خود به قزوين برد، ديگر بار در 998ق شاه‌عباس به قصد سر‌كوب ازبك‌ها در تهران رحل اقا‌مت افكند اما مريض شد، سپاه متفرق گرديد وخراسان را ازبك‌ها اشغال كردند.پس وي سوگند خورد كه ديگر پاي در اين شهر نگذارد وتا زنده بود بر عهد خود استوار ماند. در آخرين سال‌هاي حيات شاه عباس سرتوماس هربرت در1038/629 1م تهران را شهري با سه هزار خانه خشتي سفيد رنگ معرفي مي‌كند كه از آن ميان تنها بازار و خانه حا‌كم آن در خور اعتنا بوده است. در روزگارجانشينان شاه‌عباس كم وبيش بنا‌ها‌يي در تهران ساخته شد. شاه عباس دوم هسته اوليه مسجد جامع را بنيان نهاد شاه‌سلطان‌حسين درسال‌ها‌ي پاياني سلطنت خود كه افغان‌ها نواحي شرقي امپراطوري صفوي را نا‌آرام كرده بودند با انتقال درگاه ودربار خود به قزوين وهم به توصيه وترغيب فتحعلي خان وزير به قصد سركوب شورشيان راهي خراسان شد، اما به تهران که رسيد از رفتن باز‌ماند‌ و تا اوايل سال1132/1721 چند ماه را دراين شهر با سپا‌هيان وسرداران خود كه قريب به 15 هزار تن بودند گذراند.در اين ايام تهران محل تردد ديپلمات‌ها ونما‌يندگاني ازامپراتوري عثماني ودربارتزاروروسيه گرديد كه به حضورشاه رسيدند. فتحعلي‌خان با دسيسه درباريان ازصدارت عزل شد وقضيه عزيمت به خراسان منتفي گرديد وسلطان وسرداران وسپاه همراه دربهار1133/1721م به اصفهان بازرفتند.

 

 

با سقوط اصفهان به دست محمود افغان وهمراهان، طهماسب ميرزا فرزند شاه‌سلطان‌حسين مخلوع در قزوين بر سرير لرزان سلطنت صفوي تكيه زد، قواي روسيه تزاري وعثماني هر يك ازسويي بخشي از ايران را اشغا‌‌ل كردند. طهماسب دوم از پي سقوط تبريز به دست سپاهيان عثماني از اردبيل به طهران آمد، اشرف افغان به سرعت خود را به طهران رساندوبا شكست سخت طهماسب، طهران را تصرف كرد وآنرا بصورت يك مقر تدا‌فعي دربرخورد با مخالفان ايالات شمالي در آورد. طهران تا پنج سال در تصرف افغان‌ها ماند. آنها دراين ايام برخي ابنيه ساختماني رادر اين شهر بنا كردند كه از آن جمله مي‌توان به قسمت‌هايي از بنا‌هاي ارگ سلطنتي وديوارپيرامون آن وهم دروازه اسدالدوله اشاره کرد افغان‌ها ازپي شكست ازنادر و قواي او، تهران را تخليه كردنداما پيش ازآن اموال مردم راغارت كردند ومردان معتبرشهررا درارگ گرد آورده وبه قتل رسا‌ندند .با تخليه شهرتوسط قواي افغان،اوباش واشرار به ارگ ريخته ومانده‌هاي موجود درقصررا چپاول كردند.(10) نادرتهران را مقر فرزندکور شده و مغضوب خود رضا قلي ميرزا قرارداد وامركرد ماليات طهران صرف هزينه‌هاي اقامت اجباري وي در تهران شود.

 

 

 
تهران ازحيث سوق‌الجيشي بودن به دفعات مورد توجه نادر بود.وي بارها اين شهر را اردو‌گاه نظامي خود قرار داد.با قتل نادر و بروزهرج و مرج دوباره درجنگي كه ميان عادلشاه و ابراهيم خان افشاردر ميان راه سلطانيه وزنجان روي داد عادلشاه شكست خورد و به تهران گريخت.ابراهيم خان سواراني را از پي او روانه كرد عادلشاه دستگير شد وشاهرخ درخراسان وابراهيم خان درتبريزخودرا شاه خواندند،كريم‌خان زند به مدد عليرضا خان بختياري اصفهان راترك كرد وبه قصد تصرف همدان، قزوين وتهران ازاصفهان عزيمت كرد،چندي بعدميان دومتحد دربار زند اختلاف افتاد، عليمراد‌خان با محمد‌حسن‌خان قاجار اتحاد كرد ونيرو‌هاي كريم‌خان را دراسترآباد به محاصره در آوردندكريم خان با معدودي از ياران به تهران عقب نشست وسپاهيان در محاصره را،محمد حسن خان آزاد كردو آنها دسته دسته به تهران رفتند.كريم خان قريب به دوماه درتهران اقامت داشت وپس ازآن راهي اصفهان شد. محمدحسن خان به قصد تسخير اصفهان وشيراز به آن نواحي لشكر كشيد اما چون نتوانست برشيرازاستيلا يابد به اصفهان وسپس به تهران عقب نشيني كردوبعد از آن به مازندران برگشت.كريم خانم كه سوداي سلطنت برهمه ايران رادرسرداشت به قصد حذف محمد حسن خان قاجار كه رقيب سرسخت او بود ابتدا برادرخود شيخ علي خان را با سه سوار به تعقيب خان قاجار به مازندران فرستادو سپس خود با 12 هزار نيرودر تعقيب اودر تهران اردو زد محمد حسن خان كشته شد سراو رابه تهران نزدخان زندآوردند واو كه معمولا با كياست وسياست عمل مي‌كرد امركرد سرخان قاجار رابا احترام دفن كنند.
از پي اين پيروزي، كريم‌خان درديوانخانه تهران به تخت شاهي جلوس كردو درطول اقامت چهار ساله خود درتهران امارت ودار‌الحكومه،حرم خانه، وضو خانه سلطنتي رابه چهار باغ زمان شاه عباس وديوانخانه شاه سليمان كه تنها ابنيه ارگ بودند افزود وبه زعم بعضي درهمين سال‌ها برج وبارويي دوباره دراطراف ارگ احداث شد.وخندقي عميق پيرامون آن حفر گرديد.ازوقايع تلخ عصركريم خاني درتهران قتل عام افغانيهاي مقيم تهران بودكه به دفعات دست به شورش زده وامنيت وآرامش مردم را به مخاطره مي‌انداختند.كريم خان در ذيقعده 1157 هجري /1762 به قصد تسخيرآذربايجان ازتهران بيرون رفت واداره آن را به جعفر خان تهراني سپرد.با تسخير آذربايجان سوداي سلطنت فراگير ايران برخان زند‌ جامه عمل پوشيد.(11) كريم‌خان در1176ق/ 1763م تهران را به غفورخان نامي از اهالي تهران سپرد وخودبراي هميشه به شيراز رفت غفورخان تهران راتاروزگارمرگ كريم خان 1193/1779 وبعد ازآن تا روزگارمرگ خويش اداره كرد.(12) با مرگ وي عليرضا خان زند كه داعيه سلطنت داشت واصفهان رادرتصرف گرفته بودبا چهل هزار سپاه به قصد سركوبي سپاه آقا محمد خان راهي شمال ايران شد.چون به تهران رسيدمردم شهر دروازه‌ها را براو گشودند واو تهران را پايگاه عمليات جنگي خود عليه آقا محمد خان قرار داد اما شورش جعفر خان زند دراصفهان كار اوراناتمام گذارد.عليرضا خان به قصدسركوبي وي به اصفهان عزيمت كرداما درراه طعمه مرگ شدو دركار فرمانروايي خود ناكام ماند .وي آخرين حاکم غير قجري تهران بود،تهران از آن پس شرايط دگرگوني را تجربه كردكه آن شرايط بستررشد ورونق روزگاران تختگاهي آن شدكه در سلسله مقالات آتي مشروح آن خواهد آمد.(13)
پي نوشت‌ها:
9- اين دروازه از دوره ناصرالدين شاه به بعد دروازه دولت نام گرفت.
10- اشرارو اوباش هنگام غروب با مشعل افروخته به انبار اسلحه رفتند ناگهان بر اثر انفجار مخزن باروت 80 نفر کشته شدند.
11- کريم خان زندتا زنده بود هرگز متعرض خطه خراسان نشد وآنجارا به حرمت نادر و اعقاب اوبه خاندان افشاريه اختصاص داد.
12- در محاصره تهران توسط آقا محمد خان در سال 1197ق که در آن توفيقي هم نيافت بيماري وبا شايع شد و حاکم به مرض وبا مرد.
13-اين سلسله مباحث، تاريخ تهران را در چند دوره مشخص تا روزگار فعلي در ابعاد مختلف پي مي‌گيرد .

 

 

* دکتري در تاريخ ومدرس دانشگاه تهران

 

 

 

بستن http://www.modarair.com/news/1391-07-15-14-25-57/طهران.html
مطالب مرتبطمطالب مرتبط:
بازديد کل : 498390     
تمام حقوق مادی و معنوی محفوظ و متعلق به سايت بنياد مدارا و تدبير مردم ایران ( تأسیس: سال 1384 ) می باشد.
نام شما:
ایمیل مقصد: