استانی شدن انتخابات مجلس را می توان یکی از طرح های مهم سال های اخیر در مجلس دانست؛ طرحی که می تواند هزینه ها و فواید بسیاری داشته باشد. اما آنچه مهم است پرهیز از شتاب زدگی در این طرح و بررسی همه جانبه ابعاد آن برای برطرف کردن مشکلات احتمالی است.طرح استانی شدن انتخابات مجلس که کلیات آن در مجلس شورای اسلامی تصویب شده، این روز ها محل بحث است و موافقان و مخالفان آن با تاکید بر دلایلی نظر خود را اعلام می کنند. گذشته از اینکه بررسی های کنونی به دلیل قرار گرفتن در سال انتخابات بسیار حساس و حایز اهمیت است باید توجه شد که این طرح با ایجاد تغییر در ساختار انتخابات، روند شکل گیری یک قوه مهم را دگرگون می کند و خطا در این خصوص به یکی از اصلی ترین پایه های نظام صدمه می زند.

بدون شک با تبیین دقیق و صحیح مزایا و معایب این طرح می توان افق بهتری برای قانون انتخابات مجلس تصور کرد. بنابراین لازم است که بدون هیچ جانبداری نکات مثبت و منفی طرح مذکور را در کنار هم دید و فرصت ها و مخاطرات استانی شدن را به صورت موازی بررسی کرد.

از آنجایی که یکی از مشکلات کنونی نمایندگان مجلس رسیدگی به موضوعات و مسایل جزیی حوزه های انتخابیه است، می توان انتظار داشت که استانی شدن انتخابات با افزایش نگاه ملی موجب ارتقای سطح کیفی و کارایی مجلس شورای اسلامی باشد. بر اساس این طرح هر نماینده غیر از حوزه انتخابیه خود باید مسایل استان را نیز مورد توجه قرار دهد و این کلی نگری نمایندگان مجلس به سمت اجرای بهتر وظایف قانونگذاری و نظارتی خود سوق می دهد.

روشن است که وقتی داوطلب نمایندگی در مجلس به جای روستا، بخش یا یک شهرستان کوچک در گستره وسیع تر استان در معرض رای مردم قرار گیرد بعد از راه یافتن به مجلس نیز موظف است که به مسایل و موضوعات کلان و ملی بیش از گذشته توجه کند.

از سوی دیگر مردمی که در شهرهای کوچک یا روستا ها برای انتخاب نماینده خود چند گزینه محدود داشتند و عموما با تکیه بر مناسبات قومی و قبیله یی نماینده مورد نظر خود را انتخاب می کردند، با اجرایی شدن این طرح حق انتخاب بیشتری خواهند داشت و با در نظر گرفتن شاخصه ها و مولفه های دیگری به صحنه آمده و به داوطلبان با تراز بالا تر رای می دهند.

اما همین مساله می تواند موجب کاهش مشارکت مردم در انتخابات نیز بشود. ممکن است مردمی که بر اساس علقه های خویشاوندی و قبیله یی نماینده خود را انتخاب می کنند، در صورت استانی شدن انتخابات کمتر در این عرصه فعالانه عمل کنند. لازم به ذکر است که شورای نگهبان در مورد طرح مشابهی که سال 86 بررسی شده بود با این استنباط که اجرای این طرح موجب تقلیل اتکا به آرای عمومی و کاهش مشارکت خواهد شد، مخالفت خود را اعلام کرد.

به طور قطع خروج از نظام مبتنی بر مناسبات قومی و طایفه یی ضروری است و کار شناسان و فعالان سیاسی باید روش مناسبی برای حرکت به سمت نظام حزبی پیدا کنند اما در شرایط کنونی پذیرفتن طرح استانی شدن به عنوان روش مورد نظر محل سوال است و باید کارشناسی های لازم در این خصوص انجام شود.

این طرح در شرایط کنونی که تحزب به قدر کافی در انتخابات ها موثر نیست، مردم را برای انتخاب از میان کاندیداهایی که نسبت به آن ها شناخت کافی ندارند سردرگم می کند. مساله شناخته شده نبودن کاندیدا ها در سطح استان با آسیب های دیگری همچون افزایش هزینه های تبلیغات انتخاباتی همراه خواهد بود.

به این ترتیب نامزدهای انتخاباتی برای انجام تبلیغات گرایش بیشتری به صاحبان قدرت و ثروت پیدا می کنند و با افزایش لابی گری از استقلال نمایندگان و به طور کلی قوه مقننه کاسته می شود.

با وجود این، طرح مذکور در صورت کار شناسی صحیح و پردازش دقیق می تواند بسیاری از مشکلات مانند مساله مغفول ماندن فعالیت حزبی در کشور را حل کند زیرا نمی توان انکار کرد که یکی از مزایای استانی شدن کاستن از وعده های محلی کاندیدا ها در جریان انتخابات است. با برگزاری انتخابات های استانی افرادی که به صورت فردی و با تکیه بر سوابق و حمایت های طایفه یی خود نمی توانند وارد مجلس شوند، برای رسیدن به هدف خود راهی غیر از فعالیت در قالب و چارچوب احزاب نخواهند داشت.

مساله قابل توجه و مهمی که نباید از آن گذشت تحقق توزیع عادلانه امکانات در همه کشور با بهره گیری از استانی کردن انتخابات است. طبق قوانین کنونی شهرهای کوچک نسبت به شهرهای بزرگ نمایندگان کمتری دارند و برای کسب امکانات و حل مشکلات حوزه خود از قدرت چانه زنی کمتری برخوردار هستند.

نگاهی به سوابق مجالس مختلف نشان می دهد که تاکنون نمایندگان شهرهای بزرگ بویژه تهران تاثیر کیفی و تعیین کننده تری در قانون گذاری ها، نظارت ها و همه امور مجلس داشته اند در حالی که نمایندگان شهرستان ها بیشتر وقت خود را صرف پاسخگویی به مراجعات روزمره مردم حوزه انتخابیه خود می کنند. بنابراین انتخاب نمایندگان در سطح استان موجب می شود که وکلای مردم در شهرهای کوچک تر به صورت مجموعه یی با همکاران استانی خود فعالیت کنند. نتیجه این شیوه فعالیت علاوه بر فارغ شدن از مسایل جزیی، افزایش قدرت نمایندگان استان برای پاسخگویی به مطالبات موکلشان است.

این درحالی است نگرانی هایی مبنی بر اینکه با استانی شدن انتخابات پل ارتباطی مردم و نمایندگان قطع شود و مردم به سادگی به نمایندگان خود دسترسی نخواهند داشت، وجود دارد.

از دیگر محسنات استانی شدن انتخابات مجلس این است که فرصت تخلفاتی مانند خرید آرا در حوزه های کوچک تر کاهش پیدا می کند اما مساله افزایش نفوذ صاحبان قدرت و ثروت در شهرستان این نگرانی را ایجاد می کند که تخلفات دیگری همچون ورود پول های کثیف به عرصه انتخابات بیش از پیش رایج شود.

به هر حال این طرح که اکنون در مرحله تصویب کلیات است نیاز به بررسی های همه جانبه و کارشناسی های دقیق دارد زیرا هر یک از مزایای آن با اجرای نادرست می تواند به نظام سیاسی و انتخاباتی کشور آسیب بزند. از سوی دیگر بسیاری از نگرانی ها و دغدغه های کنونی را نیز با نگاه موشکافانه در تدوین جزییات می توان مرتفع کرد.

به نظر می رسد که رویکرد دولت در قبال این طرح – موافقت با اصل آن و نیاز به بازنگری – از ضرورت همین بررسی های دقیق ناشی می شود و امید است که نمایندگان مجلس نیز بدون هیچ تعصب و یکجانبه گری طرح مذکور را بررسی کرده و در مورد آن تصمیم گیری کنند.

ایرنا