تاکید هوشمندانه ریاست محترم جمهور بر اینکه « خواهش می‌کنم همه عزیزان در کشور بگذارند وزارت علوم به وظایف قانونی خود عمل کند و قانون را اجرا کند»، حکایت از مشکلاتی دارد که امروز بر سر راه وزارت علوم قرار گرفته است تا این دستگاه تاثیرگذار بر توسعه پایدار کشور نتواند چالاک و شتابنده نقش اصلی خود را که پیوند زدن توسعه علمی با توسعه ملی است، به خوبی ایفا کند.
1-‌ در آستانه سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی هستیم. امام خمینی (ره) بنیانگذار و معمار انقلاب اسلامی سخن به یادماندنی و عمیق درباره نقش دانشگاه در جهان کنونی داشتند؛ «دانشگاه مبدا همه تحولات است» و با همین نگرش بود که دانشگاه طی سالیان پس از پیروزی انقلاب به لحاظ کمی و کیفی، از 170 هزار دانشجو به 5/4 میلیون دانشجو در سطوح کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکترا، از چهار هزار هیات علمی به نزدیک 100 هزار هیات علمی و از 100 سایت دانشگاهی به 2000 مرکز دانشگاهی و صدها مراکز تحقیقاتی و پارک‌های علمی و فناوری ارتقا یافت. نقش دانشگاه در توسعه علمی، فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی کشور در جامعه ما بی‌بدیل است. سخنان بسیار مهم ریاست محترم جمهوری در اجلاس روسای دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی و پارک‌های علمی و فناوری بار دیگر تاکید ویژه‌یی بر نقش تاثیرگذار و سرنوشت‌ساز دانشگاه در عرصه‌های مختلف جامعه کنونی بود.

2-‌ سخنان ریاست محترم جمهوری ابعاد مختلفی از کارکردها و نقش دانشگاه را مورد بررسی و واکاوی قرار دارد. امروز کارکرد دانشگاه در جهان کنونی بسیار فراتر از یک مرکز صرف تولید دانش است. نقش اصلی و مهم دانشگاه در تولید انسان‌های متخصص، عقلانی، جامعه‌پذیر و آگاه به مصالح ملی و عمومی و حتی متعهد به بشریت برای توسعه پایدار و کاهش رنج‌ها و آلام همه انسان‌های عالم است چرا که همه انسان‌ها مخلوق خداوند جل و اعلی هستند. تاکید رییس‌جمهور بر اینکه «دانشجوی ما باید دانشجوی مسوول، جامعه‌پذیر و آگاه باشد تنها کافی نیست که از هندسه، فیزیک و شیمی و فیزیولوژی و چارچوب‌های علمی باخبر باشد، باید از منافع ملی نیز باخبر باشد. باید از بدخواهان (داخلی و خارجی) باخبر باشد. باید از مصالح ملی باخبر باشد و دنیا را بشناسد. ما می‌خواهیم دانشگاه جهانی بیندیشد، جهانی تحقیق کند اما ملی و محلی عمل کند» نیز از زمره نقش عام دانشگاه و دانشگاهیان در این رویکرد است.

3-‌ دانشگاه بر بستر این تحولات نه جزیره منفصلی از جامعه بلکه در ارتباط تنگاتنگ با جامعه است. در واقع دانشگاه در این فرآیند در حال تجربه یک جابه‌جایی از درون به بیرون، از اجتماع علمی به فضای عمومی و پاسخگویی از تحقیق محض به تحقیق درگیر با واقعیت‌های عینی سیاست، جامعه و بازار است. امروز از دانشگاه جامعه انتظار دارد که تنها استقلال نورزد بلکه در متن جامعه حضور داشته باشد و به همه عرصه‌های جامعه اعم از بنگاه‌ها، دستگاه‌ها، مدیریت‌ها، سیستم‌های اداری، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی و حتی دانشجویان بیش از پیش همچون مشتری، مشترک و ذی‌نفعان نگاه کند، به کمک‌ آنها بیاید، آنان را کارآمد کند. توسعه پایدار صرفا و صرفا در تعامل و پیوند عمیق نهاد دانایی با سایر بازیگران عرصه قدرت (دستگاه سیاست) ثروت (بنگاه‌های اقتصادی و صنعتی)، منزلت و معرفت تحقق می‌یابد.

4-‌ دانشگاه در طراز جهانی خاستگاه اندیشه و معناست. نهاد تولید و انتقال دانش و کانون نقد روشنگری اجتماعی است. نقد دانشگاه یک فرصت است نه تهدید. با همین نگرش است که رییس‌جمهور به آسیب‌شناسی برخوردها با دانشگاه که منجر به سکوت دانشگاه در عرصه‌های مختلف شده است می‌پردازد.

«چرا یک عده کم سواد باید حرف بزنند. دانشمندان ما، بزرگان ما و دانشگاه‌ها چرا نمی‌آیند در میدان حرف بزنند. آینده و تاریخ، ما را نمی‌بخشد. ما امروز رسالت سنگینی بر دوش داریم. چرا دانشگاه، خاموش است. ما شهامت سقراط‌وار می‌خواهیم، از چه می‌ترسید» این فراز از سخنان ریاست‌جمهوری تاکید مجددی است بر نقش و کارکرد اجتماعی دانشگاه در عرصه منافع ملی کشور. فرهیختگان و دانشمندان در برابر تحولات اجتماعی نباید سکوت کنند. چنانچه به هر دلیلی چنین شود، چه نقد بر مدیریت، چه نقد بر دانشگاه، میدان برای جولان کم‌سوادان، مغرضان، بی‌ریشه‌ها، در عرصه‌های کشور بازمی‌شود. یکی از مصادیقی که دکتر روحانی بر روی آن دست گذاشته‌ است تلاش همه‌جانبه دولت در مذاکرات هسته‌یی است. دولت تمام هم خود را مصروف کرده است تا با یک نگرش علمی و با ابرام بر حقوق مسلم ملی راهی را که قرار بود با دندان باز کنند اکنون با کمک فرهیختگان و دانشمندان با بهره‌گیری از عقل و تدبیر قصد دارند که باز کنند و این مهم مستلزم حمایت جامعه عظیم علمی کشور است وگرنه همان‌گونه که شاهدیم صدای اندکی چگونه سقف فلک را شکافته است و این اندک افراد داعیه‌دار مصالح عامه کشورند. ریاست محترم جمهور از جامعه دانشگاهی به درستی می‌خواهد تا در سرنوشت مسائل اساسی کشور سکوت نکنند.

5- تصریح دیگر ریاست محترم جمهور بر تقویت نقش هیات‌های امنا و حضور نیروهای شایسته در آن است. متاسفانه در سال‌های اخیر نقش هیات‌های امنا در دانشگاه‌ها به‌شدت به هیات‌های تزیینی و غیرعامل تنزل یافت. منویات اندکی از متولیان نهاد علم بر اندام عظیم دانشگاه و دانشگاهیان جاری و ساری شد. استقلال دانشگاهی و مدیریت‌های خودگردان به آن صورت که جامعه دانشگاهیان خودشان سرنوشت دانشگاه را بر عهده گیرند و نظام دانشگاهی را کنترل کنند و تصمیمات مربوط به آن را مانند برنامه‌ریزی آموزشی و درسی، نظام پذیرشی (استاد و دانشجو، امتحانات و ارزشیابی، سنجش کیفیت و اعتبار بخشی) و نحوه تخصیص منابع را متکی بر نظام هیات امنایی سازمان دهند، یکی از اصول مدیریت دانشگاه در جهان امروز است. سرشت دانشگاه مستلزم استقلال آکادمیک و آزادی علمی است و از این طریق است که می‌تواند کار ویژه‌های خود را ظاهر سازد و راهگشای سیاستگذاری و مدیریت کشور و به تعبیر رییس‌جمهور ارائه راه‌حل بشود. «این دانشگاهی است که می‌تواند راه‌حل بدهد. بنابراین رییس‌جمهور تاکید می‌کند دانشگاه راه‌حل است، راه‌حل برای کشور. ما می‌خواهیم دانشگاه، جهانی بیندیشد، جهانی فکر کند جهانی تحقیق کند، اما ملی و محلی عمل کند. از شما خواهش می‌کنم منتظر دولت نباشید خودتان مسوول هستید. شما باید به دولت کمک کنید. دولت باید دولت دانش‌بنیان مدرن باشد و این دانشگاه است که باید به میدان بیاید و کمک کند. شما راه‌حل دهید، شما در بخش اقتصاد راه‌حل دهید، در بخش سیاسی راه‌حل دهید» بر این اساس دانشگاه می‌تواند نقش ملی و جهانی خود را ایفا کند که دانشگاهی تابع نباشد. دانشگاهی پیشرو باشد. دانشگاه پیشرو الزاماتی چون الزامات آکادمیک و نظام مدیریتی مبتنی بر اختیارات سیستم هیات امنایی دارد.

6- دکتر روحانی بر یک نکته اساسی دیگر در سخنرانی خود دست گذاشت «کرسی آزاداندیشی که مقام معظم رهبری بر آن تاکید کردند چه شد؟» آزاد اندیشی یعنی ایجاد فضایی برای آرای آزاد. آزاداندیشی در جامعه دانشگاهی دارای لوازم ذاتی است. یکی از لوازم ذاتی آن به رسمیت شناختن آزادی علمی است. آزادی علمی در خلأ محقق نمی‌شود. تحقق کرسی‌های آزاداندیشی لوازمی دارد. هنجارهایی مانند به رسمیت شناختن گفت‌وگو، مدارا و نقدپذیری از جمله الزامات آن است. البته آزاداندیشی نباید به مسوولیت‌ناپذیری و فقدان التزام به منافع و مصالح عمومی و فراموش کردن پاسخگویی اجتماعی تقلیل یابد. قطعا یک جامعه آزاداندیش، یک جامعه مسوول است. بنابراین برای هموار کردن کرسی‌های آزاداندیشی باید به لوازم آن ملتزم بود. وگرنه اینگونه رهیافت‌های مهم در حد فرم‌های بدون محتوا و شعار تقلیل خواهد یافت و دانشگاه در این صورت نمی‌تواند به وظایف ذاتی خود یعنی طرح و پرسش و ارائه راه‌حل عمل کند.

7-‌ تاکید هوشمندانه ریاست محترم جمهور بر اینکه « خواهش می‌کنم همه عزیزان در کشور بگذارند وزارت علوم به وظایف قانونی خود عمل کند و قانون را اجرا کند»، حکایت از مشکلاتی دارد که امروز بر سر راه وزارت علوم قرار گرفته است تا این دستگاه تاثیرگذار بر توسعه پایدار کشور نتواند چالاک و شتابنده نقش اصلی خود را که پیوند زدن توسعه علمی با توسعه ملی است، به خوبی ایفا کند. همه دلسوزان نظام و انقلاب باید بر این نکته اساسی تاکید کنند که شرط بقای کشور در عرصه توسعه علمی و پیوند آن با توسعه ملی رقم خواهد خورد و تحقق این مهم الزاماتی دارد که باید بر آن پایبند بود. حال که به تعبیر ریاست محترم جمهور، فردی دانشمند و فرهیخته سکاندار وزارت علوم شده است باید تلاش کرد تا به دور از هرگونه نگاه تنگ‌نظرانه، جناحی و حزبی نهاد علم را در مسیر ملی و جهانی خود در ایران اسلامی و در طراز انقلاب اسلامی قرار دهیم و امیدواریم که آرزوی حضرت امام (ره) که فرمودند دانشگاه مبدا همه تحولات است با این نگرش ملی تحقق یابد.
منبع: اعتماد