تسامح در اسلام
استاد: محمد حسن قدردان قراملکی
مجری: مؤسسه فرهنگی هنری فهیم
زمان: بهمن 1392
واژگان کلیدی: تسامح و تساهل، خشونت، قرآن، الحاد، اقلیت دینی
چکیده
کتاب‌های لغت، معانی مختلفی برای «تساهل» بیان کرده‌اند که خلاصه همه آنها به معنای نرمی در رفتار و گفتار است. معنای اصطلاحی «تساهل» با معنای لغوی آن فرق چندانی ندارد و به عدم مداخله یا عدم ممانعت معنا شده و معنای ایجابی آن اجازه‌دادن برای دیگران برای انجام عملی است. ضرورت وجود مخالف، ناخشنودی و نارضایتی اهل تسامح، قصد و آگاهی، قدرت بر مداخله و ممانعت، از مؤلفه‌‌های تعریف اصطلاحی «تسامح» است. انسان اهل‌تسامح، از یک سری مبانی متأثر است؛ برای مثال، انسان قائل به پلورالیزم، در مقابل اندیشه های دیگران مدارا می‌کند. همچنین فرد قائل به لیبرالیسم اجازه نمی‌دهد حکومتی آزادی‌های فردی دیگران را محدود کند.
تسامح عرصه‌های مختلفی به شرح ذیل دارد:
1. هستی‌شناسی: خداوند در خلق انسان که معجونی از عقل و نفس شیطانی و روحانی بود، تسامح کرد.
2. دعوت و تبلیغ دین: وقتی خداوند انبیا را با دین برای هدایت مردم می‌فرستد، انسان‌هایی سد راه پیامبران می‌شوند؛ ولی در نوع تبلیغ و پذیرش دین، مدارا وجود دارد: «إِنَّا هَدَيْناهُ السَّبيلَ إِمَّا شاكِراً وَ إِمَّا كَفُوراً».
3. تشریع و قانونگذاری: خدا در مرحله تشریع و قانونگذاری، تساهل و تسامح دارد. احکام باید با نرمی همراه باشد و خداوند بر این اساس تکلیف وضع می‌کند: «يُريدُ اللَّهُ بِكُمُ الْيُسْرَ وَ لايُريدُ بِكُمُ الْعُسْرَ».
4. مدارای دولت و حکومت: خداوند به پیامبر6 می‌فرماید با مردم مدارا کن و نباید با آنها با خشونت رفتار کنی: «فَبِما رَحْمَةٍ مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ وَ لَوْ كُنْتَ فَظًّا غَليظَ الْقَلْبِ لاَنْفَضُّوا مِنْ حَوْلِك»
5. تسامح در مقابل اقلیت‌های دینی: در جامعه اسلامی با اقلیت‌های دینی نباید با زبان زور سخن بگوییم؛ بلکه آیه شریفه «قُلْ يا أَهْلَ الْكِتابِ تَعالَوْا إِلى كَلِمَةٍ سَواءٍ بَيْنَنا وَ بَيْنَكُم» می‌فرماید اگر اهل کتاب ایمان نمی‌آورند، درباره مشترکات با آنها سخن بگویید و با زبان مهربانی صحبت کنید.
جایی که احقاق حق یا نابودی باطلی باشد، در جایی که ا‌اکنون این سؤال مطرح می‌شود که آیا می‌توان در اجرای احکام مدارا کرد؟ در پاسخ باید گفت اسلام در مقام اجرا، نیم‌نگاهی به مدارا به مجرمان دارد. اولین مقام آن، مقام توبه است؛ یعنی اگر کسی گناهان حق‌اللّهی داشته باشد، خداوند او را می‌بخشاید. حاکم می‌تواند مجرمان را عفو کند. پیامبر6 می‌فرماید اگر آبرومندی خطایی کرد، گذشت کنید؛ انسان‌های کریم را ببخشایید و اگر داغدیده‌ای خطایی کرد یا سخنی گفت، وی را عفو کنید.
اصل دین در خطر باشد، حدود، انحرافات دینی مثل بدعت‌ها و ظهور پیامبران دروغین، کسی که رسوم جاهلی را تبلیغ کند، کسی که به بیت‌المال تعدی کند و بحث امنیت به‌گونه‌ایکه آزادی‌های فردی افراد محدود شود، از مواردی است که می‌توان به خشونت متوسل شد و جای تسامح و تساهل نیست
مطالب مرتبط: