 |
رفق و مدارا در سيره نبوي |
رفق و مدارا برای جامعه بشری ضرورت دارد پیامبر اعظم مدارا را نیمی از زندگی و كمال اخلاقی معرفی فرمود . واژه كوتاه مدارا بسیاری از فضائل اخلاقی ( از قبیل فروتنی ، بردباری ، دوری از كینه توزی ، ترك ستیزه جویی ، آسان گیری ، مقابله به خوبیها و ... ) را در بر می گیرد . یكی از علل پیشرفت اسلام ، مدارای پیامبر اعظم با مردم بود كه سبب جذب آنان به اسلام و جامعه جاهلی آن روز كه مظهر خشونت و كینه توزی و دشمنی بود شد . رفق و مدارا یكی از صفات برجسته انسانی است كه خداوند این ویژگی را در قرآن به عنوان نعمت و رحمت الهی قلمداد فرمود . " فبما رحمه من الله لنت لهم"
پیامبر رحمت در مسائل شخصی نرم و ملایم و اهل مدارا بود اما در مسائل اصولی اهل سازش و مداهنه و انعطاف نبود .
با توجه به اینكه پیامبر اعظم در قرآن كریم به عنوان الگو و اسوه عصر ها و نسل ها معرفی شده است هر فرد مسلمان باید سیره آن حضرت از جمله رفق و مدارا را در تمام شئون زندگی الگوی خود قرار دهد .
معنای رفق و مدارا
رفق در لغت به معنای نرمی و ملاطفت و مهربانی و مدارا هم به معنی نرمی و ملایمت و مهربانی و تحمل و بردباری است[1] .
نرمش و مدارا در قرآن كریم و سخنان معصومین (ع) با سه واژه " لین ، الرفق و مدارا" بیان شده است .
مرحوم نراقی از علماء اخلاق بر این باور است كه مدارا اندك تفاوتی با "رفق" و "لین" دارد لذا فرمود :
مدارا در معنی نزدیك به رفق است اما در مدارا تحمل آزار مردم است و در رفق نیست[2] .
غزالی در این باره می گوید : نرم خویی ویژگی پسندیده و نتیجه اخلاق نیكو و سلامت روح است و صفت مقابل آن درشتی و تندی است كه در اثر خشم و غضب پیش می آید .
جایگاه و اهمیت رفق و مدارا
برخی از دانشمندان می گویند : نرمش و مدارا برای زندگی انسان ضروری است و انسان در زندگی روزمره باید با كسانی كه با آنان سر و كار دارد به مدارا رفتار نماید و در حقیقت رفق و مدارا در هرگونه رابطه و تعامل انسانی چه روابط خانوادگی و چه روابط مناسبات اجتماعی ، مهمترین قاعده در تنظیم درست روابط و تعامل هست و راه جلب دوستی مردم است و اگر كسی با مردم تند خویی كند زندگی بر خود او تنگ می شود و صفای زندگی از بین می رود .
لذا پیامبر اكرم (ص) رفق و مدارا را نیمی از زندگی معرفی كرد و فرمود : " الرفق نصف العیش " [3]
مدارا كردن با مردم نیمی از زندگی را تشكیل می دهد .
رفق و مدارا در سیره اجتماعی رسول خدا نقش مبنایی داشته و مایه دوام مناسبات صحیح اجتماعی بوده است و برخوردهایی از سر رفق و ملایمت و به دور از درشتی و خشونت ، پیامبر اعظم در عرصه جامعه ، سازنده ترین عنصر در اصلاح جامعه و روابط و مناسبت اجتماعی بود .
امام صادق (ع ) در اهمیت رفق به نقل از پیامبر اعظم فرمود : "جاء جبرئیل الی النبی(ص) فقال یا محمد ربك یقرئك السلام و یقول لك دار خلقی"[4]. پروردگارت سلام می رساند و می فرماید با خلق من مدارا كن .
خود پیامبر اعظم نیز درباره جایگاه رفق فرمود : " من اعطی حظه من الرفق فقد اعطی حظه خیر الدنیا و الاخره و من حرم حظه من الرفق فقد حرم حظه من خیر الدنیا و الاخره" [5].
به هر كس بهره ای از رفق عنایت شود ، نصیبش خیر دنیا و آخرت است و اگر محروم از رفق باشد محرم از خیر دنیا و آخرت خواهد بود .
و در بیان نورانی دیگر فرمود : هر گاه دو نفر با یكدیگر همسفر شدند آن كس كه با دیگری رفق و مدارا پیش گیرد نزد خدا محبوبتر و پاداشش عظیم تر است [6].
رفق و مدارا كمال اخلاقی
واژه کوتاه مدارا بسیاری از فضیلت ها را در درون خود جای داده است از قبیل فروتنی ، انسان دوستی ، بردباری و خویشتن داری ، فرو بردن خشم ، دوری از كینه توزی ، دوری از خشونت و سخت گیری ، ترك ستیزه جویی ، پرهیز از دشنام گویی ، آسان گیری و بالاخره مقابله به نیكی در مقابل بدیها ، این فضائل مانند هاله ای مدارا را در بر گرفته است .
لذا خداوند در قرآن با عظمت از آن یاد فرمود و نشانه رحمت خودش قلمداد نمود .
" فبما رحمه من الله لنت لهم ". در پرتو رحمت الهی نرم شدی .
خود پیامبر اعظم فرمود : " ان الرفق لا یكون من شی الا زانه و لا ینزع من شی الا شانه"
اگر ویژگی رفق در كسی باشد باعث آراستگی اخلاقی او و اگر در كسی نباشد برای او كاستی در اخلاق به حساب می آید .
نقش رفق و مدارا در پیشرفت اسلام
نرمش و مدارا با مردم ، كلید اصلاح جامعه است و پیامبر رفق و رحمت توانست با این ویژگی جامعه آن روز را كه مظهر خشونت و كینه و دشمنی بود متحول سازد و موجب گسترش اسلام شود و اساسا بدون رفق و مدارا فرصت هدایت حاصل نمی شود و لذا خداوند متعال هم در قرآن رفق و مدارا را یك نعمت بزرگ قلمداد و به نقش اساسی آن اینگونه اشاره فرمود:فبما رحمه من الله لنت لهم ولوكنت فظّا غلیظ القلب لانفضوا من حولك[7].
در پرتو رحمت الهی در برابر آنان نرم و مهربان بودی و اگر خشن و سنگدل بودی از اطراف تو پراكنده می شدند .
خود آن حضرت فرمود : من برای تحقق رسالت خود مامور به رفق و مدارا با مردم شدم .
" امرنی ربی بمداراه الناس كما امرنی بتبلیغ الرساله" [8]. پرودگار من مرا به مدارا با مردم فرمان داد همانطور كه مرا به تبلیغ رسالت فرمان داد .
امام صادق (ع) هم از پیابر اعظم نقل كرد . " امرنی ربی بمداراه الناس كما امرنی باداء الفرائض"[9]
خداوند به من دستور داده كه با مردم به مدارا رفتار نمایم همانطور كه مامور به اداء فرائض هستم .
در حقیقت پیشرفت دین در صدر اسلام مدیون خلق عظیم پیامبر اكرم است . پیامبر توانست با این ویژگی ، جامعه آن روز كه مظهر خشونت و كینه و دشمنی بود متحول سازد و اتحاد ، پیوند و الفت در میان آنان برقرار كند و آنان را گرد هم آورد و تحولی را در جامعه جاهلی آن روز ایجاد كند . هیچ چیز به اندازه رفق و مدارا در اصلاح روابط اجتماعی و مناسبات انسانی موثر نیست لذا پیامبر خدا فرمود : ما جمعیت پیامبران مامور شدیم كه با مردم به مدارا رفتار نماییم .
" انا امرنا معاشرالانبیاء بمداراه الناس كما امرنا باقامه الفرائض" [10]
پیامبران مامور شدند در روابط اجتماعی و مناسبات هدایتی خویش اینگونه باشند كه با رفق ومدارا پر و بال رحمت و محبت خود بگسترانند و اصولا سیاست الهی پیامبران و راه رسم انان بر رفق و مدارا استوار است كه حضرت امیر مومنان (ع) فرمود : " راس السیاسه استعمال الرفق[11] . سر سیاست به كار بردن رفق و مداراست لذا آن حضرت در بیان دیگر فرمود : " نعم السیاسه الرفق" [12]. رفق و مدارا خوب سیاستی است .
آن حضرت در توصیه به كارگزاران نیز فرمود : " اذا ملكت فارفق" [13] . هرگاه زمامدار شدی باید رفق و مدارا پیش گیری چه اینكه با رفق و ملایمت مشكلات سخت ، برطرف خواهد شد .
الرفق ییسر الصعاب و یسهل شدید الاسباب[14] . با رفق و ملایمت ، دشواری ها آسان و عوامل و موانع سخت ، سهل می گردد .
لذا خود پیامبر رحمت فرمود : " من یحرم الرفق یحرم الخیر"[15] .كسی كه صفت مدارا را ندارد خود را از بسیاری از كمالات محروم كرده است .
رفق و مدارا در سیره پیامبر رحمت
رسول اكرم جلوه تمام عیار رفق و مدارا بود . و همواره در رفتار و سیره اجتماعی آن حضرت ، چه در بعد داخلی و چه بین المللی كاملا مشهود بود .
خداوند متعال در یك جمله كوتاه اخلاق نیك پیامبر اعظم را اینگونه می ستاید .
" انك لعلی خلق عظیم" [16]
ای پیامبر تو بر اوج قله های اخلاق و فضیلت قرار گرفته ای كه بر همه انبیائ برتری داری در مقامی هستی كه جبرئیل امین و فرشتگان وحی بدان جایگاه راه ندارند .
از علی (ع) درخواست شد كه اخلاق پیامبر را توصیف نماید . فرمود :
خداوند تمام نعمتهای دنیا را قلیل و كم می داند . "قل متاع الدنیا قلیل" [17]
و بعد فرمود اگر بخواهید نعمتهای خدا بشمارید نمی توانید . "و ان تعدوا نعمه الله لا تحصوها"
اما درباره اخلاق پیامبرش فرمود : " انك لعلی خلق عظیم". سپس فرمود : من چگونه چیزی كه خداوند بزرگ آن را عظیم می داند بیان كنم .
امام حسین (ع) از پدر بزرگوارش درباره ویژگی رسول خدا چنین نقل كرده است .
" كان رسول الله دائم البشر سهل الخلق لین الجانب لیس بفظ و لا غلیظ" [18]. همیشه خوش رو و خوش برخورد و نرم خوی بود خشن و درشت خوی نبود .
لذا در قرآن نرم خویی و مدارای پیامبر ، رحمت و نعمت الهی قلمداد و با عظمت از آن یاد شده است .
" فبما رحمه من الله لنت لهم" [19]. در پرتو رحمت الهی در برابر آنان نرم و مهربان شدی .
انس ابن مالك در توصیف پیامبر رحمت می گوید : " كان رسول الله من اشد الناس لفظا بالناس" [20]. رسول خدا از همه مردم نسبت به آنان لطف و عنایت پبیشتری داشته است .
پیامبر رحمت در سخت ترین شرائط در جنگ احد با آن همه مصیبت ، وقتی كه خلیفه دوم از پیامبر خدا درخواست كرد كه در حق قوم نفرین كند همانطوری كه نوح برای قوم خود نفرین كرد ، پیامبر رفق و مدارا نه تنها تقاضای عذاب نكرد بلكه دست به دعا برداشت و عرضه داشت : " اللهم اغفر لقومی فانهم لا یعلمون" [21]
پروردگارا قوم مرا ببخش كه آنان نمی فهمند .
رفق و مدارا و گذشت و عفو در سیره آن حضرت آن قدر فراگیر بود كه با آنان كه سالها با او دشمنی كرده و كینه ورزیده بودند ، هرگونه ظلم و ستم و غارت نسبت به پیامبر و یارانش انجام دادند ، عموی بزرگوار آن حضرت را با آن وضع دلخراش به شهادت رساندند . اما در روز فتح مكه با آنكه پرچم اسلام در دست سعد بن عباده بود و این رجز را خواند .
" الیوم یوم الملحمه الیوم تستحل الحرمه". امروز روز جنگ و كشتار و انتقام است . امروز روز شكسته شدن حرمتهاست . اما پیامبر اعظم ، علی (ع) را ماموركرد تا پرچم اسلام را از سعد ابن عباده بگیرد و وارد شهر مكه شود . فرمود : " الیوم یوم المرحمه". امروز روز رحمت و مهربانی است . در آن روز كه همه چشم ها به پیامبر دوخته بود آن پیامبر رفق و مهربانی فرمود : " یا معشر قریش ما ترون انی فاعل فیكم". ای جمعیت قریش تصور می كنید من با شما چه رفتاری انجام دهم . عرض كردند جز نیكی در تو سراغ نداریم فرمود : " اذهبوا انتم الطلقاء". بروید ، همه آزاد هستید.
با آنكه سران مكه چندین سال یاران پیامبر را زیر بدترین شكنجه قرار داده بوند و پیروان آن حضرت را مجبور به ترك وطن كردند چندین سال با محاصره اقتصادی در شعب ابی طالب سخت ترین روز را بر آن حضرت و یارانش تحمیل كردند . اموال و دارایی طرفداران پیامبر را غارت كردند چندین جنگ راه انداختند عزیزترین یاران و اقوام پیامبر را كشتند . در بیشترین شورشها در جنگها دست داشتند و خود حضرت را بارها مجروح كرده بودند . با این سابقه وقتی وارد مكه شدند همه انتظار انتقام داشتند اما پیامبر رحمت نه تنها همه مردم مكه را بخشید بلكه فرمود : من همان كلام برادرم یوسف را می گویم : " لا تثریب علیكم الیوم یغفرالله لكم و هو ارحم الرحمین" [22].
امروز روز سرزنش نیست . خدا شما را می آمرزد و او مهربانترین مهربانهاست .
علی (ع) در توصیف مدارای پیامبر فرمود : " كان الینهم عریكه" [23]. پیامبر نرم خوترین مردمان بوده است . رسول اعظم هنگام سفر معاذ به یمن توصیه فرمود : "علیك بالرفق و العفو [24].
با مردم مدارا كن و بدیهای آنان را ببخش .
یكی از مصادیق رفق و مدارا رعایت حالت دیگران است لذا خود پیامبر رفق و مدارا در نماز و خطبه مراعات اضعف المامومین را می كرد .
" كان اخف الناس من تمام و اقصر الناس خطبه". نمازش را از همه سبك تر و خطبه اش از همه كوتاهتر می كرد .
وقتی كه حضرت امیر (ع) از پیامبر رحمت سوال كرد چگونه با مردم نماز بخوانم فرمود : در حد ناتوان ترین آنها و خود امیرالمومنین (ع) نیز به مالك اشتر سفارش فرمود : در نماز جماعت با مردم مدارا كن و با طولانی كردن نماز مردم را پراكنده نساز[25].
نكته قابل توجه
پیامبر خدا در مسائل شخصی و برخورد با افراد ملایم و نرم و مهربان بود اما در مسائل اصولی و كلی دین و اجرای احكام الهی انعطاف ناپذیر و با صلابت بود . اگر كسی قانونی را زیر پا می گذاشت او را بدون مسامحه تنبیه می كرد .
بعد از فتح مكه زنی از طایفه قریش دزدی كرد . هنگامی كه حد اسلامی ثابت شد . سفارشها از اطراف شروع شد و از پیامبر خواستند از اجرای حد صرفنظر كند اما حضرت فرمود: قانون الهی را نمی شود تعطیل كرد.[26]
آن حضرت در عین اینكه با باطل هرگز سازش نكرد اما با مردم و پیروان خود از سر رفق و مدارا رفتار كرد . وقتی كه مامور شد كه دعوت را علنی كند و از مشركین اعراض كند". و اعرض عن المشركین " [27]
اما در مورد خویشان مامور شد .
" و انذر عشیرتك الاقربین واخفض جناحك لمن اتبعك من المومنین[28]. در برابر مومنین كه از تو پیروی می كنند ، مهربان و فروتن باش و پر و بال رحمتت را بر پیروان با ایمانت با تواضع بگستران . این تعبیر كنایه از برخورد و توام با محبت و ملاطفت با مردم است . همان گونه كه پرندگان هنگامی كه می خواهند به جوجه های خود اظهار محبت كنند آنان را زیر بال و پر می گیرند .
رسول خدا در عین اینكه مظهر صفت رحمانیت الهی است . " رحماء بینهم " مظهر صفت خشونت و عذاب الهی هم هست " اشداء علی الكفار"[29] لذا در آیات الهی عدم مداهنه و سازش ناپذیری با مهربانی و رفق ورزی جمع شده است .
دلسوزی و مهربانی در سیره پیامبر اعظم
دلسوزی و رافت و مهربانی در سیره پیامبر اعظم كاملا مشهود بود و خداوند رسول اعظمش را در قرآن اینگونه توصیف می نماید . "حریص علیكم لعلك باخع نفسك الا یكون مومنین" [30]
ای رسول ما گویی می خواهی جان خود را بخاطر اینكه آنها ایمان نمی آورند از شدت اندوه بر باد دهی .
باخع به معنی هلاك كردن خویشتن از شدت غم و اندوه است و این تعبیر نشان می دهد كه پیامبر اعظم تا چه اندازه نسبت به مردم دلسوز و مهربان بود . در آغاز سوره طه فرمود : " طه ما انزلناه علیك القران لتشقی" [31]. ما قرآن را بر تو نازل نكردیم كه خودت را به زحمت بیافكنی .
به خاطر شدت علاقه ای كه به هدایت مردم داشت به قدری دلسوزی داشت آیه نازل شد : ما تو را نفرستادیم كه خودت را به درد سر بیاندازی .
روزی پیامبر اكرم (ص) دوازده درهم به علی (ع) داد و فرمود : لباس برای من بخر . حضرت به بازار رفت و لباسی برای پیامبر تهیه نمود . پیامبر فرمود : اگر لباس ارزانتر و ساده تری باشد ، بهتر بود . اگر فروشنده حاضر است لباس را برگردان . امیرالمومنین (ع) لباس را برگرداند و پول را پس گرفت و به خدمت پیامبر برگشت . رسول خدا با علی (ع) بسوی بازار حركت كردند . در راه كنیزی را دیدند كه گریه می كند . از حالش جویا شدند . عرض كرد چهار درهم پول برای خرید جنس به من داده اند ولی پول را گم كرده ام و اكنون می ترسم به خانه برگردم . پیامبر رحمت چهار درهم به او داد و آنگاه به بازار رفتند و پیراهنی به قیمت چهار درهم خریدند .
هنگام بازگشت برهنه ای را دیدند لباس را به او بخشیدند و دوباره به بازار برگشته و پیراهن دیگری خریدند در راه بازگشت به خانه دوباره آن كنیز را دیدند كه ناراحت است و می گوید چون برگشتش به خانه طول كشیده می ترسم مرا توبیخ كنند . پیامبر اعظم همراه كنیز به منزل صاحبش رفت . صاحب خانه به احترام پیامبر ، كنیز را بخشید و او را آزاد نمود . رسول اكرم فرمود : چه دوازده درهم با بركتی كه دو برهنه را پوشاند و یك نفر را آزاد كرد .[32]
عفو و گذشت در سیره پیامبر اعظم
پیامبر رحمت نسبت به مردم با بزرگواری و مهربانی رفتار می كرد . بد رفتاری و بی حرمتی به خود را ندیده می گرفت و از خطای دیگران به راحتی می گذشت . كینه كسی را در دل نگه نمی داشت . در صدد انتقام بر نمی آمد .
روح نیرومندش كه در سطح بالاتر از انفعالات نفسانی و عقده های روحی قرار داشت عفو و بخشایش را بر انتقام ترجیح می داد . عذر خواهی افراد را می پذیرفت . حضرت امیر (ع) می فرمود : " كان رسول الله اجود الناس كفا و اكرمهم عشره" [33]. رسول خدا از همه بخشنده تر و از همه مردم در معاشرت بزرگوارتر بود .
" یقبل معذره المعتذر الیه" [34]. عذر خواهی كسی را كه از او معذرت می طلبید قبول می فرمود . هرگز بدی را با بدی پاسخ نمی گفت بلكه از بدیها و سیئه مردم در می گذشت .
" ولا یجزی السیئه بالسّیئه و لكن یعفو و یصفح " [35]. در برابر جفا و تندی دیگران با بزرگواری برخورد می كرد .
" یصبر للغریب علی الجفوه فی منطقه و مساكنه" [36].
در مقابل تندی نه تنها با او برخورد نمی كرد و مقابله به مثل نمی نمود بلكه دستور می داد چیزی به او عطا نمایند لذا در جنگ احد با آنهمه وحشی گری و اهانت كه به جنازه عموی ارجمندش حضرت حمزه سید الشهدا روا داشته اند دست به عمل متقابل با كشتگان قریش نزد و در فتح مكه وقتی كه به ابوسفیان و هنده و سران قریش دست یافت در مقابل انتقام بر نیامد . حتی ابو قتاده انصاری كه می خواست زبان به دشنام آنان بگشاید از بدگویی منع كرد .
پس از فتح خیبر جمعی از یهودیان كه تسلیم شده بودند غذای مسموم برای حضرت فرستادند اما حضرت آنان را به حال خودشان رها كرد . زن یهودی وقتی که خواست در كام آن حضرت زهر بریزد او را نیز عفو نمود . در مراجعت از غزوه تبوك جمعی از منافقان در سوء قصدی كه به جان حضرت كردند و خواستند مركبش را رم بدهند تا در پرتگاه سقوط كند با اینكه پیامبر آنان را شناخت با همه اصرار یارانش اسم آنان را فاش نساخت و از مجازاتشان صرفنظر فرمود . [37]
به پیامبر عرض كردند به مشركین نفرین كن می فرمود : من برای لعنت نیامدم بلكه برای رحمت فرستاده شده ام . گاهی بعضی از یاران عرض می كردند كه به دشمنان نفرین كند اما حضرت نه تنها نفرین نمی كرد . بلكه در حق آنها دعا می كرد و می فرمود خداوند این مردم را هدایت فرماید . لذا فرمود : " ارحموا من فی الارض یرحمكم من فی السماء" [38] . به انسانها در زمین رحم كنید تا آنانی كه در آسمان هستند به شما رحم كنند .
خداوند متعال هم به پیامبر اعظم فرمود : " فبما رحمه من الله لنت لهم و لو كنت فظا غلیظ القلب لا نفضوا من حولك فاعف عنهم واستغفر لهم" [39].
در پرتو رحمت خدا تو را خوش خلق گردانید و اگر سخت دل بودی ، مردم از گرد تو متفرق می شدند . پس چون امت بد كنند از آنان در گذر و از خدا برای آنها طلب آمرزش كن .
فهرست منابع
1- قرآن کریم
2- نهج البلاغه
3- آمری - عبدالواحد - غررالحكم و دررالكلم - موسسه الاعمی - بیروت - 1407 ق
4 - الحرانی - ابن شعبه - تحف العقول - مكتبه بصیرتی - قم - 1394 ق
5- دلشاد - مصطفی - خلاصه سیره نبوی - انتشارات دریا- تهران - اول - 1352 ش
6 - دهخدا - علی اكبر - لغت نامه - سازمان لغت نامه دهخدا - تهران - اول - 1352 ش
7 - صدوق ، محمد - عیون اخبار الرضا - دارالكتب الاسلامیه - تهران - پنجم - 1371 ش
8 - الطبرسی ، رضی الدین - مكارم الاخلاق - موسسه انتشارات فراهانی - تهران - 1381ش
9 - طباطبایی - محمد حسین - سنن النبی (ص) - انتشارات همگرا- قم
10 - كلینی - محمد - اصول كافی - دارالكتب الاسلامیه- تهران - 1365 ش
11 - مجلسی - محمد باقر - بحارالانوار - موسسه الوفا - بیروت - 1404 ق
12 - مطلبی - ابوالحسن - سیره نبوی - انتشارات كلیدر - تهران - اول - 1380 ش
13 - نراقی - محمد مهدی - جامع السعادات - منشورات جامعه النجف - 1383 ق
14 - نوری - میرزا حسین - مستدرك الوسائل - موسسه آل البیت - بیروت - اول - 1408 ق
[1] - لغت نامه دهخدا
[2] - جامع السادات ج 1 ص 340
[3] - سیره نبوی ص 152
[4] - اصول كافی ج 2 ص 117
[5] - خلاصه سیره نبوی ص 276
[6] - وسائل الشیعه ج 8 ص 302
[7] - آل عمران 159 )
[8] - مستدرك الوسائل ج 9 ص 35
[9] - اصول كافی ج 2 ص 117
[10] - خلاصه سیره نبوی ص 277
[11] - غررالحكم ج 1 ص 372
[12] - غررالحكم ج 2 ص 372
[13] - غررالحكم ج 1 ص 275
[14] - غررالحكم ج 2 ص 89
[15] - خلاصه سیره نبوی ص 279
[16] - قلم 4 )
[17] - نساء 77 )
[18] - عیون اخبار الرضا ج 1 ص 318
[19] - آل عمران 159 )
[20] - خلاصه سیره نبوی 279
[21] - خلاصه سیره نبوی ص 280
[22] - یوسف 92
[23] - خلاصه سیره نبوی ص 283
[24] - تحف العقول ص 26
[25] - نهج البلاغه نامه 53
[26] - سیره نبوی شهید مطهری
[27] - حجر 94 )
[28] - شعرا 214 )
[29] - فتح 29)
[30] شعرا 3 )
[31] - طه 2 )
[32] - بحار الانوار ج 16 ص 250
[33] - مكارم الاخلاق ص 17
[34] - سنن النبی ص 75
[35] - سنن النبی ص 75
[36] - مكارم الاخلاق ص 67
[37] - سیره نبوی ص 127
[38] - مستدرك الوسائل ج 9 ص 55
[39] - آل عمران 159 )
|
|
|||
|
|||
مطالب مرتبط:
- مدیریت و بازاریابی در گفت و گو با دكتر علی مختاری
- ارتباط بهره وری در سازمان و کیفیت زندگی کاری کارکنان / حمید رضا موحدی زاده کارشناس ارشد مدیریت منابع انسانی
- معرفی دکتر علی مختاری عضو هیآت علمی دانشگاه جامع علمی ، کاربردی استان خراسان رضوی
- رفق و مداراي علي عليه السلام
- مدارا كردن با مردم نصف ايمان است و نرمي با ايشان نصف زندگي مطلوب است
- آیتالله اکبر هاشمی رفسنجانی، در همایش
- «کشتن یک نفر معادل کشتن آدمیان است» و نیز خطاب به همه انسانها فرموده است: «والله یدعوا الی دارالسلام: و خداوند بندگانش را به سوی دار امنیت و سلامت دعوت می‌کند».
- سيد علي ميرفتاح در اعتماد نوشت: مرگ حق است و حق با خودش مهر و آشتي ميآورد و مهرباني و دوستي و... خدا همه را ببخشد و بيامرزد،
- یادداشــــت: کارنامه یک انقلابی مدارا طلب.........آفرین چیت ساز اول
- سپهر سحابی از پنجره خانواده اش: به ياد دکتر يدالله سحابی؛ مبارزی مصلح
- سخني با فارسها و عربهای پاکنهاد/ بيماري دوره كودكي بشر/ علی ربیعی (علی بهار)
- واکنش رییس جمهور به حمله به مطهری؛ منطق دولت مروت با دوست و مدارا با دشمن است
- دکتر حسن روحانی، رئیس جمهور: منطق دولت «با دوستان مروت با دشمنان مدارا» است
- مدارا و عدالت؛ معبر توسعه/ دکتر جلال جلالی زاده
- و تمرین کنیم که سیاست، هنر است... عرصه سیاست و مذاکره؛ عرصه برد - برد است/ احسان یوسفی
- عوامل موثر بر پیشرفت یک کشور چیست؟ ۳۰ ویژگی که یک کشور را قدرتمند می‌کند
- حجت الاسلام والمسلمین ناطق نوری: امروز مردم از روحانیت عمل و اخلاق را با هم میخواهند و ما نباید خود را از مردم جدا کنیم.
- نگاه رحمانی در قالبی روحانی/ نویسنده: احمد مسجد جامعی
- پیامبر اکرم (ص) به حضرت علی(ع) گفت شما میتوانید ولی باشید اما باید مردم شما را بپسندند چرا که واقعاً رأیگیری و خواست مردم اصل معتبری است.
- انسان و آزادی در باور شهید بهشتی
- حجت الاسلام و المسلمین علی اکبر ناطق نوری: دعا کنیم خدا کینه را از دلهایمان بیرون کند
- رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام با بیان اینکه تابوی مذاکره مستقیم با آمریکا شکسته شده است، بازگشایی سفارت این کشور در تهران را «غیرممکن» ندانسته است.
- اکنونکه ما به درستی با دشمنان راه مدارا و گفتوگو را پیش گرفتهایم، جا دارد با دوستان داخلی نیز مروت و انصاف و حداقل همان مدارا را پیشه کنیم.
- دوهفته نامه آیت ماندگار با خط و مشی اصلاح طلبانه اما فارغ از سیاست زدگی های مرسوم در فضای رسانه ای کشور برای مخاطبان عرضه خواهد شد.
- صلح و آرامش چگونه به خاورميانه بر ميگردد؟ عربستيزي و فارسستيزي نتيجهاي ندارد/ اختلاف و نزاع بين ايران و عربستان برندهاي ندارد
- آیت الله یثربی: بگذارید کشور به سمت پیشرفت حرکت کند، بگذارید امنیت اداری، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی در جامعه حاکم شود، بگذارید اهل فکر و نظر حرف شان را بزنند، همه به انقلاب و نظام علاقمندند
- یادداشتی از سیدحسین موسویان: چرا ایران به آمریکا بیاعتماد است و چه باید کرد
- فتاحی، رئیس فراکسیون اهل سنت در گفتوگوی تفصیلی با ایلنا: من دوست دارم مردم در رفاه باشند و منابع و گاز این کشور از آن مردم باشد و اسیر سیاستهای کرملین نباشیم./ میخواهم کشورم با اسلام اعتدالی اداره شود
- به مناسبت بیست و یکمین سالروز درگذشت/ متن کامل وصیت نامه مهندس بازرگان
- سیدحسن رسولی 15 اسفند ماه در گردهمایی اصلاحطلبان و حامیان دولت خراسان رضوی: اتحاد میان اصلاح طلبان باید به عنوان یک سرمایه حفظ شود
- مهندس حسین امینی، رئیس بنیاد امید ایرانیان در خراسان رضوی: امید است مجلس دهم مجلسی با تفکر ملی باشد، سرمایه ملی را به خدمت بگیرد و همراه دولت باشد. قوانین را در راستای کمتر کردن مشکلات جامعه تصویب کند و گامهای موثری در جهت رفع معضل بیکاری جوانان برد
- دکتر عارف، رئیس شورای عالی سیاستگذاری اصلاح طلبان در مشهد: ما اعتقاد داریم پس از انتخابات رقابت تمام شده و زمان رفاقت است تا با همراهی یکدیگر برای دغدغههای مشترک تلاش کنیم.
- اینک در نوروز باستانی، یک بار دیگر، با هم میثاق میبندیم که به یمن قدوم این عید تحولآفرین که «احسن الحال» دعای قلبی همه ما در کنار سفرههای هفتسین است، حقیقت، صداقت، صلحجویی و احترام به خردجمعی راجایگزین ناراستی،دروغ،جنگطلبی و خودمحوری میسازیم
- رییسجمهوری در نشست مشترک اقتصادی بازرگانان ایران و پاکستان، تاکید کرد که سیاست جمهوری اسلامی ایران، تعامل سازنده با جهان و همسایگان و از جمله پاکستان است./ علاقمند به ادامه تنش با عربستان نیستیم/ اگر مشکلی بین دو کشور است باید حل و فصل شود
- راه توسعه و پیشرفت چیست؟ باید تمرین مدارا کنیم و یاد بگیریم “اختلاف نظرها”، “تفاوت سلیقه ها” و حتی “خطاها”ی دیگران را تحمل کنیم و با ایشان مدارا نماییم.
- قرارداد اجتماعی/ مصاحبه دکتر محمود سریعالقلم با «سیاستنامه»
- سخنان متفاوت یک دانشجو در دیدار رهبری: شیوه تعامل با من و امثال من چگونه باید باشد؟ به عنوان عضو کوچکی از جامعه ی حقوقی کشور، این درس را از اساتید خود آموخته ام که «دفاع از حقوق افراد، لزوما به معنای دفاع از گفتار و رفتار ایشان نیست، اما ضرورتی انکار
- علی ربیعی، وزیر کار و امور اجتماعی: ما باید با مدارا در کنار هم کارکنیم، چراکه برای حل مسائل ایران، نیاز به اجماع داریم و دولت بر این سیاق تلاش خود را تداوم میبخشد.
- نوسازي جامعه مدني ايران ١٤٠٠/ كار نا تمام شيخ حسن روحانی/ برگرفته از سایت بهارنیوز
- معاون سیاسی استاندار خراسان رضوی: تحمل و مدارای سیاسی در دولت یازدهم افزایش پیدا کرد
- به مناسبت19 شهریور سالروز عروج آیت الله طالقانی/ طالقانی مظهر مهر و مدارا
- به مناسبت19 شهریور سالروز عروج آیت الله طالقانی/ طالقانی مظهر مهر و مدارا
- راز محبوبیت آیتالله طالقانی/ اثری از استاد غلامعباس توسلی
- فریدون مجلسی در گفتوگو با امید ایرانیان: رفرم مشروطیت،فریب روشنفکران خود را خورد/ اصلاحات استمرار مشروطه است.
- وزیر جدید فرهنگ و ارشاد اسلامی، رئیس سابق کمیته اجتماعی شورای عالی امنیت ملی و معاون وزیر اطلاعات در دولت اصلاحات میگوید که ایران در زایشگاه تروریسم زیست می‌کند.
- گفتوگو با صادق زیباکلام به نقل از «شرق» اگه روحانی بخواهد بیايد، باید از او حمایت کنیم و این در گرو این است که رهبری اصلاحات دور دوم از ایشان حمایت بکند که توصیه میکنم اين كار را بکند.
- 25 آبان (16 نوامبر)؛روز جهانی تساهل و مدارا/ اعلامیه اصول مدارا در شش ماده (مفهوم مدارا، مدارا و دولت، ابعاد اجتماعی، آموزش و پرورش، تعهد برای عمل، روز جهانی مدارا تنظیم شده است.
- او آموزگار بزرگ مهر و مدارا بود/ خداحافظ آیتاللهِ صبور!/ اسماعیل حسینپور
- مدارا، بیش از هر چیز، گرایش ذهنی است که حاصل شناخت حقوق بشر جهانی و آزادیهای بنیادی دیگران است.
- سال 1398 سال نوعدوستی، انعطاف و گشایش در مدیریت شهری نویسنده: حمیدرضا موحدی زاده*
- حمیدرضا موحدی زاده، نایب رئیس شورای شهر مشهد: برخورد نامناسب با سرمایه‌های اجتماعی باعث کاهش مشارکت مدنی مردم می‌شود