انسان و آزادی در باور شهید بهشتی |
از عمدهترین مباحث بنیادینی که شهید بهشتی به آن پرداخته، یکی انسانشناسی قرآنی است، دیگری مبحث «عقل و نقل» است و سوم «حق و آزادی».... عباس منوچهری: از عمدهترین مباحث بنیادینی که شهید بهشتی به آن پرداخته، یکی انسانشناسی قرآنی است، دیگری مبحث «عقل و نقل» است و سوم «حق و آزادی».
انسان: شهید بهشتی با ابتنا به قرآن کریم، درباره انسانشناسی به آفرینش انسان و متمایزشدن او از دیگر مخلوقات و نهایتا «جانشینی» اشاره کرده و میگوید: «آن آغاز کار، خداوند چهجور انسانی آفرید؟ انسانی که «علم آدم الاسماء کلها» (بقره ٣١) انسانی که «و اذا قلنا للملائکه اسجدو الادم» (بقره٣۴) پس آن آغاز و آن سرشت اصلی، آدم مسجود فرشتگان است… ». شهید بهشتی، با ذکر آیات مربوط به توبه انسان نقش مخاطبتی انسان در رابطه با خداوند و وساطت زبان در این میان را برجسته کرده است. از طرف دیگر، به تعبیر شهید بهشتی، انسان یک واقعیت اجتماعی و جاندار اجتماعی است. انسان هیچوقت با خودش تنها زندگی نمیکند. انسان همیشه با دیگران زندگی میکند و در رابطه. با دیگران، هم اثر میگذارد و هم اثر میپذیرد. بنابراین، لازمه خودسازی انسان، «محیطسازی» است. محیط را بسازی، خود را ساختهای و خودت را بسازی، محیط را ساختهای. بنابراین میگوییم اسلام دینی است که در آن عبادت، عین سیاست است و سیاست عین عبادت. سیاست یعنی اداره محیط و محیطسازی و انسان، بیشتر از عبادت معنی خودسازی را تلقی میکند. در جهانبینی اسلام، به قول شهید بهشتی «انسانشدنی است مستمر و پویشی است خودآگاه، انتخابگر و خودساز… انتخابکننده و خودساز».
عقل و نقل: به تعبیر دکتر بهشتی، در بحث نسبت نقل و عقل کار دو گروه به نسبت آسانتر است: اهل نقل که اصالت را به نص و نقل میدهند و عقل را فاقد اصالت میدانند. دوم اهل عقل که غیر عقل را بیاساس میدانند و کاذب. اما کار دو گروه دیگر به نسبت سختتر است.
اهل ذوق، که عقل را مرتبه فروتر از ذوق میدانند و همچنین نص را دارای ساحتی و ورای ظاهری که اهل نقل بر آن مُصراند. گروه آخر، آنان که اهل «همسازی عقل با نقل» هستند. آنها نقل و نص را نه دو قطب متضاد، که دو منبع همسو و همساز برای «نجات بشر و کمال انسانی» میدانند. شهید بهشتی از اصحاب این نحله چهارم است و از یکسو، قائل به برتری وحی نسبت به عقل است و از سوی دیگر، «منافاتی» بین این دو نمیبیند: «میان علم و عقل و وحی تا این لحظه هیچگونه منافات بافتی نیست». درعینحال، بر اساس آنچه بهشتی گفته است، خود وحی دعوت به تعقل میکند.
انسان، عقل و آزادی: بهشتی هم کنشگر سیاسی دینی بوده است و هم اندیشهورز ایده آزادی و کمال انسانی و زندگی اخلاقی. بنابراین ایده آزادی او را باید در کلیت اندیشه و تجربه زیستمانی و تاریخی او دید. آزادی، یکی از مفاهیم هنجاری- سیاسی شاخص در قرون جدید است. این مفهوم از حیث واژگانی تا قرن اخیر در سنت فکری تمدنهای شرق میانه و دنیای اسلام، معنایی هنجاری – اخلاقی داشته است، در ایران از آستانه مشروطه معنای سیاسی – هنجاری، در مقابل سلطه استبدادی نیز به خود گرفت. آزادی یک مفهوم با سابقه طولانی در تاریخ فکر بشر است. ریشه واژه «آزادی» در کلمه کلدانیـ سریانی ازات (azat)، متعلق به قرن پنجم پیش از میلاد، است و به زبان کلدانی در مصر قرن پنجم قبل از میلاد با اشاره به آزادسازی یک زن برده آمده است. این واژه در فارسی باستان به معنای «نجابت»، «عفت» و «شرف» بوده است. واژه «آزاد» در فارسی پیش از اسلام یعنی یک انسان آزاد در یکی از طبقات مناسب متولد شده است. امروز برای ما آزادی با دو امر بنیادین پیوند خورده است. از یکسو با امر زندگی خوب و هویت و اخلاق… و از سوی دیگر با مقوله توسعه یا امر توسعه. در ادبیات مشروطه، آزادی شاخص اعتراض به نظام سلطه منحط عصر قاجار بود. پس از استقرار تجدد آمرانه در دوران پهلوی نیز مفهوم آزادی کاملا مغفول ماند.
فکر سیاسی یعنی فکری که مسئله زمانه و بحرانهای اجتماعی آشکار و نهان را میبیند و منشأ این مسائل و بحرانها را تشخیص نظری میدهد. سپس، متفکر با اتکای به منابع فکری و نحوه اندیشهورزی خود وضع بدیلی را ترسیم میکند و راه عبور از وضع موجود به وضع بدیل مطلوب را نیز نشان میدهد. در ایران ٣٢تا ۵٧ شخصیتهای فکری، جریانهای فکری سیاسی بهراه انداختند.
مقومات اندیشهورزی او به معنای اعم و مفهوم آزادی به معنای اخص از یکسو، دغدغه دیرین حریت که در میراث فکر دینی ایرانیان، و از سوی دیگر مطلوبیت آزادی سیاسی در مقابل نظام سیاسی خشن و منحط در دوره پهلوی دوم بود، زمانه و زمینه اندیشهورزی بهشتی بود. آزادی و حق: آیتالله شهید بهشتی در گفتارهایی که با عنوان حق و باطل از دیدگاه قرآن به چاپ رسیده است، با اتکا به آیات قرآن آرایی را در باب مقوله حق مطرح میکند که به نظر میرسد کاملا بدیع و نو است. ایشان، علاوه بر اینکه برای «حق» معنای حقانیت یا مفهوم ذات اقدس، و نیز آنچه متعلق به انسان است، مثل «حق مالکیت»، معنای دیگری هم قائل است، که در ارتباط با دو معنای دیگر هم قرار میگیرد. معنای سومی که ایشان مطرح میکند «هدفداری و معنابخشیدن به عالم» است. به تعبیر ایشان، در آیه شریفه اینگونه آمده است:«ما خلقنا السماوات و الارض و ما بینهما الا بالحق» (حجر/٨۵). یعنی فلسفه خلقت، یا معناداری و هدفداری خلقت با مفهوم حق آورده شده. منتها در ادامه، ایشان با اشاره به آیه: هو الذی خلق السموات و الارض فی سته الایام و کان عرشه الی الماء لیبلوکم ایکم احسن عملا، مفهوم حق، که در آیه قبل بهعنوان هدفداری و معنای خلقت بهکار رفته بود را با عمل نیک انسان مرتبط میداند و چنین نتیجه میگیرد که همان بحثی که در مورد فلسفه و معنا و هدفداری خلقت بوده است، در این آیه «آزمودن انسان» است که در عمل نیک محقق میشود. بنابراین تعبیر، هدفداری خلقت، که در مفهوم حق آمده بود، همانا امکان عمل نیک انسان است، یعنی اینکه هستی دارای معنایی است و آماده بودن برای عمل انسانها، کار انسانها و تلاش انسانها همان هدفداریای است که در قران با مفهوم حق آمده است. اما نکته ظریف این است که آنچه آدمبودن را به انسانشدن وساطت میکند، یعنی شرط تحقق «حق» که همان معنای خلقت و هدف آن است، آزادی است. واسطه بالفعلشدن انسانیت آدمی، آزادی و مسئولیت عالمسازی اوست. به قول بهشتی، «اولین مسئله رهایی انسان از بردگی و بندگی طبیعت است؛ مسئله مهم این است که انسان از بندگی و بردگی طبیعت آزاد شود و در پرتو اعمال آزادی خود محیط زندگی خود را در هر جایی که میخواهد ایجاد کند». در باب این مفاهیم تعابیری از انسان، آزادی و حق، میتواند بهعنوانی بدیل در مقابل دکترینهای سیاسی و تعابیر سکولار مطرح شود و ظرفیتهای بالا و جدیای برای ارائه یک منظومه فکریای دارد که میتواند به پرسشهای امروزین پاسخ دهد.
منبع: روزنامه شرق |
- مدیریت و بازاریابی در گفت و گو با دكتر علی مختاری
- ارتباط بهره وری در سازمان و کیفیت زندگی کاری کارکنان / حمید رضا موحدی زاده کارشناس ارشد مدیریت منابع انسانی
- معرفی دکتر علی مختاری عضو هیآت علمی دانشگاه جامع علمی ، کاربردی استان خراسان رضوی
- رفق و مداراي علي عليه السلام
- رفق و مدارا در سيره نبوي
- مدارا كردن با مردم نصف ايمان است و نرمي با ايشان نصف زندگي مطلوب است
- آیتالله اکبر هاشمی رفسنجانی، در همایش
- «کشتن یک نفر معادل کشتن آدمیان است» و نیز خطاب به همه انسانها فرموده است: «والله یدعوا الی دارالسلام: و خداوند بندگانش را به سوی دار امنیت و سلامت دعوت میکند».
- سيد علي ميرفتاح در اعتماد نوشت: مرگ حق است و حق با خودش مهر و آشتي ميآورد و مهرباني و دوستي و... خدا همه را ببخشد و بيامرزد،
- یادداشــــت: کارنامه یک انقلابی مدارا طلب.........آفرین چیت ساز اول
- سپهر سحابی از پنجره خانواده اش: به ياد دکتر يدالله سحابی؛ مبارزی مصلح
- سخني با فارسها و عربهای پاکنهاد/ بيماري دوره كودكي بشر/ علی ربیعی (علی بهار)
- واکنش رییس جمهور به حمله به مطهری؛ منطق دولت مروت با دوست و مدارا با دشمن است
- دکتر حسن روحانی، رئیس جمهور: منطق دولت «با دوستان مروت با دشمنان مدارا» است
- مدارا و عدالت؛ معبر توسعه/ دکتر جلال جلالی زاده
- و تمرین کنیم که سیاست، هنر است... عرصه سیاست و مذاکره؛ عرصه برد - برد است/ احسان یوسفی
- عوامل موثر بر پیشرفت یک کشور چیست؟ ۳۰ ویژگی که یک کشور را قدرتمند میکند
- حجت الاسلام والمسلمین ناطق نوری: امروز مردم از روحانیت عمل و اخلاق را با هم میخواهند و ما نباید خود را از مردم جدا کنیم.
- نگاه رحمانی در قالبی روحانی/ نویسنده: احمد مسجد جامعی
- پیامبر اکرم (ص) به حضرت علی(ع) گفت شما میتوانید ولی باشید اما باید مردم شما را بپسندند چرا که واقعاً رأیگیری و خواست مردم اصل معتبری است.
- حجت الاسلام و المسلمین علی اکبر ناطق نوری: دعا کنیم خدا کینه را از دلهایمان بیرون کند
- رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام با بیان اینکه تابوی مذاکره مستقیم با آمریکا شکسته شده است، بازگشایی سفارت این کشور در تهران را «غیرممکن» ندانسته است.
- اکنونکه ما به درستی با دشمنان راه مدارا و گفتوگو را پیش گرفتهایم، جا دارد با دوستان داخلی نیز مروت و انصاف و حداقل همان مدارا را پیشه کنیم.
- دوهفته نامه آیت ماندگار با خط و مشی اصلاح طلبانه اما فارغ از سیاست زدگی های مرسوم در فضای رسانه ای کشور برای مخاطبان عرضه خواهد شد.
- صلح و آرامش چگونه به خاورميانه بر ميگردد؟ عربستيزي و فارسستيزي نتيجهاي ندارد/ اختلاف و نزاع بين ايران و عربستان برندهاي ندارد
- آیت الله یثربی: بگذارید کشور به سمت پیشرفت حرکت کند، بگذارید امنیت اداری، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی در جامعه حاکم شود، بگذارید اهل فکر و نظر حرف شان را بزنند، همه به انقلاب و نظام علاقمندند
- یادداشتی از سیدحسین موسویان: چرا ایران به آمریکا بیاعتماد است و چه باید کرد
- فتاحی، رئیس فراکسیون اهل سنت در گفتوگوی تفصیلی با ایلنا: من دوست دارم مردم در رفاه باشند و منابع و گاز این کشور از آن مردم باشد و اسیر سیاستهای کرملین نباشیم./ میخواهم کشورم با اسلام اعتدالی اداره شود
- به مناسبت بیست و یکمین سالروز درگذشت/ متن کامل وصیت نامه مهندس بازرگان
- سیدحسن رسولی 15 اسفند ماه در گردهمایی اصلاحطلبان و حامیان دولت خراسان رضوی: اتحاد میان اصلاح طلبان باید به عنوان یک سرمایه حفظ شود
- مهندس حسین امینی، رئیس بنیاد امید ایرانیان در خراسان رضوی: امید است مجلس دهم مجلسی با تفکر ملی باشد، سرمایه ملی را به خدمت بگیرد و همراه دولت باشد. قوانین را در راستای کمتر کردن مشکلات جامعه تصویب کند و گامهای موثری در جهت رفع معضل بیکاری جوانان برد
- دکتر عارف، رئیس شورای عالی سیاستگذاری اصلاح طلبان در مشهد: ما اعتقاد داریم پس از انتخابات رقابت تمام شده و زمان رفاقت است تا با همراهی یکدیگر برای دغدغههای مشترک تلاش کنیم.
- اینک در نوروز باستانی، یک بار دیگر، با هم میثاق میبندیم که به یمن قدوم این عید تحولآفرین که «احسن الحال» دعای قلبی همه ما در کنار سفرههای هفتسین است، حقیقت، صداقت، صلحجویی و احترام به خردجمعی راجایگزین ناراستی،دروغ،جنگطلبی و خودمحوری میسازیم
- رییسجمهوری در نشست مشترک اقتصادی بازرگانان ایران و پاکستان، تاکید کرد که سیاست جمهوری اسلامی ایران، تعامل سازنده با جهان و همسایگان و از جمله پاکستان است./ علاقمند به ادامه تنش با عربستان نیستیم/ اگر مشکلی بین دو کشور است باید حل و فصل شود
- راه توسعه و پیشرفت چیست؟ باید تمرین مدارا کنیم و یاد بگیریم “اختلاف نظرها”، “تفاوت سلیقه ها” و حتی “خطاها”ی دیگران را تحمل کنیم و با ایشان مدارا نماییم.
- قرارداد اجتماعی/ مصاحبه دکتر محمود سریعالقلم با «سیاستنامه»
- سخنان متفاوت یک دانشجو در دیدار رهبری: شیوه تعامل با من و امثال من چگونه باید باشد؟ به عنوان عضو کوچکی از جامعه ی حقوقی کشور، این درس را از اساتید خود آموخته ام که «دفاع از حقوق افراد، لزوما به معنای دفاع از گفتار و رفتار ایشان نیست، اما ضرورتی انکار
- علی ربیعی، وزیر کار و امور اجتماعی: ما باید با مدارا در کنار هم کارکنیم، چراکه برای حل مسائل ایران، نیاز به اجماع داریم و دولت بر این سیاق تلاش خود را تداوم میبخشد.
- نوسازي جامعه مدني ايران ١٤٠٠/ كار نا تمام شيخ حسن روحانی/ برگرفته از سایت بهارنیوز
- معاون سیاسی استاندار خراسان رضوی: تحمل و مدارای سیاسی در دولت یازدهم افزایش پیدا کرد
- به مناسبت19 شهریور سالروز عروج آیت الله طالقانی/ طالقانی مظهر مهر و مدارا
- به مناسبت19 شهریور سالروز عروج آیت الله طالقانی/ طالقانی مظهر مهر و مدارا
- راز محبوبیت آیتالله طالقانی/ اثری از استاد غلامعباس توسلی
- فریدون مجلسی در گفتوگو با امید ایرانیان: رفرم مشروطیت،فریب روشنفکران خود را خورد/ اصلاحات استمرار مشروطه است.
- وزیر جدید فرهنگ و ارشاد اسلامی، رئیس سابق کمیته اجتماعی شورای عالی امنیت ملی و معاون وزیر اطلاعات در دولت اصلاحات میگوید که ایران در زایشگاه تروریسم زیست میکند.
- گفتوگو با صادق زیباکلام به نقل از «شرق» اگه روحانی بخواهد بیايد، باید از او حمایت کنیم و این در گرو این است که رهبری اصلاحات دور دوم از ایشان حمایت بکند که توصیه میکنم اين كار را بکند.
- 25 آبان (16 نوامبر)؛روز جهانی تساهل و مدارا/ اعلامیه اصول مدارا در شش ماده (مفهوم مدارا، مدارا و دولت، ابعاد اجتماعی، آموزش و پرورش، تعهد برای عمل، روز جهانی مدارا تنظیم شده است.
- او آموزگار بزرگ مهر و مدارا بود/ خداحافظ آیتاللهِ صبور!/ اسماعیل حسینپور
- مدارا، بیش از هر چیز، گرایش ذهنی است که حاصل شناخت حقوق بشر جهانی و آزادیهای بنیادی دیگران است.
- سال 1398 سال نوعدوستی، انعطاف و گشایش در مدیریت شهری نویسنده: حمیدرضا موحدی زاده*
- حمیدرضا موحدی زاده، نایب رئیس شورای شهر مشهد: برخورد نامناسب با سرمایههای اجتماعی باعث کاهش مشارکت مدنی مردم میشود