گفت‌وگوی تحلیلی زیر با مسئول دبیرخانه گروه مطالعات فرهنگی و اجتماعی پژوهشکده شهر معنوی ثامن و مسئول دبیرخانه داخلی مشهد 2017 در این پژوهشکده است. این گفت‌وگو به دلیل برگزاری و انتخاب شهرها به عنوان پایتخت فرهنگی دنیای اسلام، مشکلات فراروی اجرای این رویداد در مشهد، نقش سازمان‌های مرتبط و موازی‌کاری‌ها و در انتها به جمع‌بندی و ارائه راهکارها جهت بهبود شرایط موجود می‌پردازد.

محمدجواد استادی در گفت‌وگو با ایسنا- منطقه خراسان، مهم‌ترین هدف اجرای ایده انتخاب مشهد به عنوان پایتخت فرهنگی جهان اسلام در سال 2017، را ارتقای سطح آگاهی شهروندان نسبت به تاریخ، هویت و ارزش‌های مشترک دانست.

وی اظهار کرد: ارتقای این تصویر می‌تواند به ارتقای زندگی شهروندان بیانجامد. فرهنگ، به دلیل غنای محتوایی و تاریخی و برخورداری از مولفه‌های مختلف بر هر رویداد، مساله‌ای تاثیرگذار است. تنوع فرهنگی که شاید زمانی از سوی برخی عاملی مزاحم و به وجود آورنده تداخل در فعالیت‌ها لحاظ می‌شد، امروز تبدیل به فرصتی برای تعالی و پیشرفت مبتنی بر اصول و آرمان‌های جامعه شده است.

مسئول دبیرخانه داخلی مشهد 2017 در پژوهشکده شهر معنوی ثامن بیان کرد: استفاده از تنوع و تکثر فرهنگی در یک برنامه هدفمند و مشخص از جمله تجارب موفقی است که در جهان مورد آزمون قرار گرفته است و موفقیت‌هایی را نیز به همراه آورده است. این تنوع فرهنگی در قالب تنظیم و ترسیم هندسه‌ای برای کنار هم قرار دادن رویدادهای فرهنگی مورد استفاده قرار گرفته و مفهوم کلان رویدادها را به وجود آورد. از جمله مهم‌ترین کلان رویدادهای فرهنگی حال حاضر مساله پایتخت‌های فرهنگی است که در قاره‌های مختلف مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرد.

وی اظهار کرد: چون این کلان رویداد در سطح جهانی مطرح می‌شود و مبتنی بر فعالیت جهانی است لازم است تا ویژگی‌های شهری به معنای بزرگ آن رشد کند و در سطح استاندارهای جهان قابل طرح باشد. جهان اسلام نیز با توجه به تنوع فرهنگی گسترده آن، می‌تواند از این ظرفیت نهایت استفاده را حاصل کند.

استادی تاکید کرد: ایده پایتخت فرهنگ اسلامی، فرصتی درخشان برای تحقق اهداف یاد شده از یک سو و تغییر نگاه منفی حاصل از اسلام‌هراسی در سطح جهانی خواهد بود که البته تحقق این اهداف نیازمند برنامه‌ریزی و توجه خاص خواهد بود. طبیعی است که مشهد نیز باید از این فرصت برای ارتقای زیرساخت‌های خود و زمینه‌سازی توسعه یاد شده حرکت کند.

وی تاکید کرد: مهم‌ترین مشکل فراروی اجرا و تحقق این برنامه عدم دغدغه جدی و اعتقاد واقعی به کارکرد این رویداد است.

مسئول دبیرخانه گروه مطالعات فرهنگی و اجتماعی پژوهشکده شهر معنوی ثامن افزود: این عدم دغدغه هم در مدیران دولتی و هم در مدیران غیردولتی وجود دارد. به عنوان مثال یکی از مهم‌ترین و مشخص‌ترین حوزه‌ها فعالیت و زمینه‌سازی تحقق ایده پایتخت فرهنگی، فعالیت و اطلاع رسانی رسانه‌ای در این زمینه‌ها است. اما مروری به فعالیت رسانه‌های مهم و معتبر ملی و استانی به خوبی نشان دهنده این است که آنگونه که باید و شاید به این مقوله توجهی نشده است.

وی گفت: مشکل اساسی دیگر عدم تمرکز برنامه‌ریزی در این حوزه است. برای نتیجه بخشی برنامه‌ای در این سطج نیاز به برنامه‌ریزی متمرکز و هماهنگی مرکزی میان حوزه‌های مختلف است، اما آنچه امروز رخ داده به خوبی نمایانگر آن است که اگر فعالیتی نیز انجام می‌شود توازن و هماهنگی با سایر برنامه‌های احتمالی نخواهد داشت. همچنین بدیهی است که اجرای چنین برنامه‌ای در این سطح نیازمند تامین اعتبارات لازم جهت تهیه زیرساخت‌ها است، البته روشن است که با تکیه بر مفاهیمی چون صنایع فرهنگی می‌توان این بودجه‌ها را به منزله سرمایه‌گذاری برای تحقق درآمدهای جدی و مهم‌تر دانست که تامین کننده بسیاری از نیازهای شهر خواهد بود.

استادی عنوان کرد: عدم توجه به تجارب جهانی و ایده‌های دیگران نیز آسیب بزرگی است که باید بدان پرداخت. به عنوان مثال ایران تجربه انتخاب اصفهان در سال ۲۰۰۶ میلادی به عنوان پایتخت فرهنگ اسلامی را داشته است، اما چقدر توانستیم از آن تجربه بهره بریم.

وی با اشاره به عدم توجه به ظرفیت‌های مردمی و مشارکت اجتماعی در این رویداد گفت: جهت تحقق اهداف این رویداد استفاده از ظرفیت و نیروی مردمی و فعال ساختن فعالیت‌های مدنی بسیار ضروری است. اساسا توسعه و پیشرفتی که مبنای انسانی و البته در فرهنگ ما الهی نداشته باشد، بی‌معنی خواهد بود.

بدون تعارف باید گفت که زمان از دست رفته است

مسئول دبیرخانه گروه مطالعات فرهنگی و اجتماعی پژوهشکده شهر معنوی ثامن درباره نقش سازمان های مختلف گفت: بدون تعارف باید گفت که زمان از دست رفته است. باید حداقل دو یا سه سال پیش از رویداد، ستادی برای برنامه‌ریزی و هماهنگی بخش‌های مختلف تشکیل می‌شد. البته منظور ستادی واقعی است، بدین معنا که این ستاد هماهنگ‌کننده، قدرت اجرایی لازم جهت تکلیف به سازمان‌ها و دستگاه‌های مختلف را داشته باشد. زمانی که هیچ توازن و رابطه مشخص و سیستماتیکی میان این اجزا نباشد هر جزیی کار خود را انجام داده و جلسات حالتی صوری می‌یابند.

وی بیان کرد: به عنوان مثال ستادی که از ابتدا با حضور دستگاه‌های مختلف تشکیل شده بود و جلسات آن به ریاست وزیر پیشین فرهنگ و ارشاد اسلامی برگزار می‌شد، در عمل و از لحاظ اجرا، ضمانت اجرایی نداشت. چراکه کلیه دستگاه‌هایی که دارای نماینده در این شورا بودند الزامی برای پیگیری و پاسخگویی به مصوبات و یا تصمیمات این شورا نداشتند. همینطور تغییر وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در اندک زمان باقیمانده به پیچیده‌تر شدن اوضاع دامن زد.

استادی با اشاره به سازمان آیسسکو به عنوان متولی و ناظر این رویداد، خاطرنشان کرد: هیچ ارتباط ارگانیک و پویایی میان بخش‌های مرتبط آیسسکو با رخداد پایتخت فرهنگی وجود ندارد.

وی  افزود: لازم بود تا سازمان‌ها در مرحله نخست به این مساله توجه کنند که انتخاب مشهد به عنوان پایتخت فرهنگ اسلامی در سال ۲۰۱۷ فرصتی برای توسعه و رشد شهر خواهد بود، به شرط آن که این مجموعه‌های متنوع و مختلف بتوانند در راستای یک هدف مشترک فعالیت کنند.

مسئول دبیرخانه گروه مطالعات فرهنگی و اجتماعی پژوهشکده شهر معنوی ثامن تاکید کرد: لازم است با تشکیل یک ستاد هماهنگ‌کننده و قدرتمند که مصوبات آن دارای ضمانت اجرایی باشد به رفع مشکلات در روز‌های آینده کمک کرد.

استادی افزود: ارایه راهکار در این فرصت کم، بسیار مشکل خواهد بود. راهکارها را می‌توان به دو گروه راهکارهای اساسی و راهکارهای
موقت تقسیم کرد. راهکارهای اساسی که شاید چندان در وضعیت مشهد در سال ۲۰۱۷ موثر نباشند می‌توانند به شهرها و کشورهای دیگر اسلامی ارایه شوند تا روند فعلی اصلاح شود.

مسئول دبیرخانه گروه مطالعات فرهنگی و اجتماعی پژوهشکده شهر معنوی ثامن پیشنهاد کرد: لازم است به شکلی علمی و درازمدت به این رویداد نگاه شود و عنصر برنامه‌ریزی و تمرکز برنامه و سیاست‌گذاری به شکلی که برای همه بخش‌ها لازم الاجرا باشد در دستور کار کلی قرار گیرد. به عبارت بهتر در سطح کلان بهتر آن است که با برنامه‌ریزی، بتوان این فرصت را در درازمدت به برنامه‌ای مشخص و تاثیرگذاری تبدیل کرد. درک درست و علمی و اطلاعات دقیق و مستندات از این رویداد در زمره اصولی است که به نظر می‌رسد یک بار برای همیشه باید به انجام رسد. به عنوان مثال رسیدن به شناخت دقیق و درست از مولفه‌های پایتخت فرهنگ اسلامی خود مساله‌ای است که هم اکنون پاسخ روشنی برای آن وجود ندارد.

استادی ادامه داد: نحوه سیاست‌گذاری فرهنگی و جایگاه آن در دعوای بزرگ توسعه الزام دیگری است. اما در حال حاضر باید به این نکته توجه کرد که لازم است تا با تشکیل یک ستاد هماهنگ‌کننده و قدرت‌مند که مصوبات آن دارای ضمانت اجرایی باشد به رفع مشکل در این روزهای باقی مانده کمک کنیم. این ستاد می‌تواند به ریاست معاون اجرایی رییس جمهور تشکیل شود که قدرت اجرایی لازم را با هماهنگی سازمان برنامه و بودجه داشته باشد.

این پژوهشگر افزود: با توجه به مشکلات بودجه جاری می‌توان به مصوبه دولت محترم در زمینه انحراف 10 درصدی بودجه دستگاه‌ها در راستای تامین اهداف مشهد، پایتخت فرهنگ اسلامی در سال ۲۰۱۷ میلادی اشاره کرد. فعال سازی همین ظرفیت در روزهای باقی مانده می‌تواند بسیار راهگشا باشد. همچنین این ستاد می‌تواند هماهنگی و جلوگیری از موازی‌کاری‌ها و حذف اقدامات غیراستاندارد را مورد پیگیری خویش قرار دهد. همچنین تلاش در جهت تصویب ردیف در بودجه سال آینده کشور در این زمینه مفید خواهد بود.

مسئول دبیرخانه گروه مطالعات فرهنگی و اجتماعی پژوهشکده شهر معنوی ثامن با اشاره به نقش آیسسکو در این زمینه گفت: باید به اختصاص بودجه‌ای مشخص از سوی آیسسکو برای شهرهای انتخاب شده به عنوان پایتخت فرهنگ اسلامی اشاره کرد کما اینکه در اتحادیه اروپا بودجه‌ای اختصاصی برای این امر وجود دارد. تشکیل کمیته برنامه‌ریزی و نظارت مستقل و فعال در سازمان آیسسکو در جهت تلاش برای تحقق اهداف این رویداد از جمله الزامات مهم دیگر است. همچنین با توجه به این که در جهان اسلام هر ساله سه شهر به عنوان پایتخت فرهنگ اسلامی انتخاب می‌شوند، هماهنگی و برنامه‌ریزی مشترک میان سه کشور با تشکیل کمیته‌ای مشترک لازم خواهد بود.

وی گفت: لازم است تا مسئولان این رویداد را فقط در یک سال خلاصه نکنند و برنامه‌هایی را در درازمدت برای تحقق و نمود بیشتر اهداف پایتخت فرهنگ اسلامی داشته باشند. همینطور نظارت و فرایندهای کنترلی و فعال‌سازی اقدامات مدنی و مردمی با کمک ویژه بخش خصوصی از دیگر اقدامات مطلوب خواهد بود