به بهانه معرفی یک کتاب : نگاهی نو به اقتصاد ایران |
موسی غنی نژاد :
کتاب اقتصاد ایران در تنگنای توسعه نمونه موفقی است از کاربرد نظریه نهادگرایی جدید در تحلیل اقتصاد ایران. این کتاب در حجم نسبتا کم، دانش زیاد و بینش منسجمی را در اختیار خوانندگان علاقه مند قرار می دهد، و این دستاورد اندکی نیست.
کتاب های جدی و مفید درباره اقتصاد ایران اندک شمارند. اغلب نوشته ها در این خصوص ، در بهترین حالت، صرفا توصیفی اند و در بد ترین حالت، بیانیه های سیاسی بی محتوا و فاقد استدلال. در این نوشته ها ، مسائل اساسی اقتصاد ایران عمدتا به عوامل بیرونی نسبت داده می شود به طوری که خواننده ، در نهایت، این گونه نتیجه می گیرد که اگر ایران به حال خود گذاشته می شد حتما مسیر ترقی را می پیمود و به جامعه پیشرفته ای از لحاظ اقتصادی تبدیل می شد.
البته این رویکرد خاص نویسندگان ایرانی نیست و عمدتا ریشه در ایدولوژی های چپ و برخی نظریه های توسعه وارداتی دارد. پیوند میان نوعی مارکسیسم لنینی عقب مانده و ناسیونالیسم بیگانه ستیز در سالهای پس از جنگ جهانی دوم به ایدولوژی غالب در میان کشورهای توسعه نیافته، به ویژه مستعمرات سابق، که در پی استقلال سیاسی بودند، تبدیل شد. طبق این ایدئولوژی، غارت و استثمار توسط کشورهای صنعتی استعمار گر و ثروتمند عامل اصلی فقر در جهان سوم است. گویی فقر و بدبختی با سرمایه داری و استعمار آغاز شده و پیش از آن چنین مشکلی وجود نداشته است.
واقعیت این است که وضعیت طبیعی همه جوامع بشری در طول تاریخ اساسا فقر بوده و ثروت و رفاهی که برخی جوامع در شرایط خاصی از آن برخوردار می شدند ناپایدار و زودگذر بود. تنها با شکل گیری اقتصادهای مدرن مبتنی برنظام بازار بود که توسعه پایدار امکان پذیر شد و حدیث علم اقتصاد ، در واقع ، توضیح همین پدیده شگرف است. مارکسیستها و جهان سوم گراها از این نکته مهم غفلت می کنند که فقر نیازی به توضیح ندارد چرا که وضعیت انسان رها شده در طبیعت است. آنچه فوق العاده است و نیاز به توضیح دارد چگونگی تولید ثروتی است که به خودی خود در طبیعت یافت نمی شود. با گسترش نظام بازار در اروپای غربی و فراگیر شدن آن در همه حوزه های زندگی اقتصادی، رشد مداوم و دراز مدت پدیدارشد وانسانها توانستند روز به روز بر ثروت و رفاه خود بیافزایند. امروزه، در میان اهالی علم اقتصاد، اجماع وسیعی وجود دارد مبنی بر این که تولید ثروت و رفاه پایدار بدون تکیه بر نظام بازار رقابتی امکان پذیر نیست. اختلاف نظرها، در میان اقتصاددانان، بیشتر به این موضوع برمی گردد که برای حاکمیت بخشیدن به اقتصاد رقابتی در یک جامعه توسعه نیافته چه راههایی مناسب تر است. عده ای بر انتقال سخت افزارها مانند سرمایه فیزیکی و تکنولوژی تاکید می ورزند و عده ای دیگر تغییرات نرم افزاری درونی یعنی تحول در نهادها را در اولویت می دانند. نهادگرایان جدید، که از سه دهه پیش به طور جدی در محافل علمی اقتصادی مطرح شده اند، از گروه اخیرند.
به عقیده نهادگرایان جدید ، به صرف انتقال سرمایه، دانش فنی، علم ومهارتهای اداری و مدیریتی به یک جامعه فقیر و توسعه نیافته نمی توان انتظار معجزه پیشرفت اقتصادی را داشت زیرا همه این امکانات بدون وجود نهادهای مناسب توسعه همانند پاشیدن بذر در شوره زار است. جامعه ایران، همانند اکثریت قریب به اتفاق جوامع توسعه نیافته، مصداق بارزی است در تایید این نظریه. بیش از یک سده انتقال انواع سخت افزارهای پیشرفته نتوانسته گره از کار فروبسته ما بگشاید. طرفه این است که بسیاری از پژوهشگران تاریخ اقتصادی ایران، از چپ و راست، به راحتی از کنار این مسئله مهم می گذرند و همچنان با چسبیدن به تئوریهای منسوخ و نامربوط، توسعه نیافتگی اقتصادی جامعه ما را به عوامل خارجی و یا کمبود سرمایه، تکنولوژی و توان مدیریتی نسبت می دهند. سیاست زدگی رویکرد چپ گرایان، از یک سو، و نزدیک بینی تکنیک محور بسیاری از اقتصاددانان، از سوی دیگر، آفتهای بزرگ تاریخ نگاری اقتصادی ما است.
در این آشفته بازار تحلیل های اقتصادی تاریخ ایران، انتشار کتاب حاضر غنیمت است. فضیلت بزرگ نویسندگان جوان و خوشفکر این کتاب، پرهیز از داوری های احساساتی سیاست زده، و توجه دقیق وهوشمندانه به اهمیت نهادها است. آنها از همان آغاز ، به روشنی رویکرد نظری خود را بیان می کنند و به خوانندگان هشدار می دهند که با ابزار تحلیلی متفاوتی از آنچه رایج است، به تبیین اقتصاد ایران اهتمام خواهند ورزید. در این کتاب ارزشمند، اقتصاد ایران از منظر نهاد گرایی جدید، که توضیح آن در بخش نخست آمده، مورد بررسی قرار گرفته است. اتخاذ چنین رویکردی موجب شده که نویسندگان از داوری های شتابزده وساده انگارانه رایج درخصوص معضلات بنیادی اقتصاد ایران، به ویژه مسئله نفت، بپرهیزند.
درآمدهای بادآورده نفتی و دولت رانتیر موضوع مورد علاقه برخی چپ گراهای فعلی یا سابق و نادم است که با این مفاهیم به راحتی مسئله توسعه نیافتگی ایران را توضیح می دهند. از کرامات این حضرات این است که بدون داشتن تئوری دولت، از دولت رانتیر حرف می زنند و به راحتی تاریخ اقتصاد سیاسی ایران را می نویسند. شکی در این نیست که رانت نفتی اقصاد دولتی را دولتی تر و نظام اداری ناکارآمد را ناکارآمد تر می کند. اما مسئله مهمی که اغلب از آن غفلت می شود این است که منشا مشکلات ایران رانت نفتی نیست. درآمدهای نفتی دولت نروژ، در مقایسه با جمعیت آن بسیار بیشتر از ایران است اما این رانت نفتی عظیم در آنجا نه تنها مشکل ایجاد نکرده بلکه سطح رفاه شهروندانشان را بالاتر هم برده است. نویسندگان نکته سنج کتاب به درستی بر این نکته بسیار مهم تاکید می ورزند که مسئله اصلی اقتصاد ایران صرفا اتکا به درآمدهای نفتی نیست ، بلکه این است که دولتمردان رویکرد سازنده ای نسبت به سیستم اقتصادی و نظام بازار ندارند. در واقع آنچه که رانت نفتی را می تواند به مصیبت یا موهبت تبدیل کند عبارت است از سیستم اقتصادی حاکم و نحوه تخصیص منابع حاصل از رانت نفتی.( صص.3و 83)
با توجه به رویکرد نهادگرایانه کتاب، لازم است برای جلوگیری از سوئ تفاهمی که ممکن است رخ دهد نکاتی را متذکر شویم. فروپاشی پر سر و صدای نظام های اقتصاد سوسیالیستی موجب عقب نشینی گسترده اما موقتی مدعیان اقتصاد سوسیالیستی و طرفداران برنامه ریزی متمرکز شد.داما دیری نپایید که این مدعیان با تغییر ظاهری چهره دوباره در صحنه حاضر شدند و با اعلام شکست سوسیالیسم و البته سرمایه داری، "راه سوم" را مطرح ساختند، که البته سخن جدیدی نبود. در ایران، برخی از هواداران مردد شده ی آن ایدئولوژی، با بازسازی مواضع و نقطه نظرهای خود در چارچوب آرمان "جدید" راه سومی، مدتی است که نظام بازار رقابتی، یا به اصطلاح خودشان سرمایه داری لگام گسیخته، را با تمسک به "نهادگرایی" مورد حمله قرار می دهند. پر واضح است که این نهادگرایی ایرانی هیچ ربطی به نهادگرایی جدید که در کتاب حاضر مورد استناد قرار گرفته ندارد. نهادگرایان ایرانی که علاقه چندانی به روشن کردن سرچشمه ها و منابع علمی تئوری خود ندارند ، مدعی اند که اصلاحات نهادی باید به ابتکار دولت و نظارت و صلاح دید سیاستمداران "متعهدی" که منافع عمومی را مد نظر دارند صورت گیرد تا نظام سرمایه داری که صرفا منافع خصوصی را مد نظر دارد، مهار شود. مدعیان ایرانی نهادگرایی ظاهرا توجه ندارند که مهم ترین نهاد اقتصادی همان بازار رقابتی است و تئوری های نهادگرایی جدید در واقع دغدغه استقرار و استمرار این نهاد را دارند و نه محدود کردن و ناکارآمد کردن آن با دخالتهای دولتی.
کتاب حاضر نمونه موفقی است از کاربرد نظریه نهادگرایی جدید در تحلیل اقتصاد ایران. این کتاب در حجم نسبتا کم، دانش زیاد و بینش منسجمی را در اختیار خوانندگان علاقه مند قرار می دهد، و این دستاورد اندکی نیست |
- نقدی بر آموزش مدیریت در ایران
- دنياي اقتصاد: کودکان امروز، اقتصادسازان آینده
- اکونومیست: رشد بی سابقه اقتصادی در آسیا ؛ بسیاری از مردم از زیر خط فقر خارج شدند
- سوءتغذيه جان بيش از يک ميليارد از مردم جهان را تهديد مي کند
- چگونه اقتصاد ایران را بفهمیم؟ درک بهتر اقتصاد ایران / عماد عظیمی*
- ویژگیهای یک مدیر موفق
- مردم از این4اقتصاددان! حامي هدفمندسازي توضیح بخواهند؛پژويان،نهاونديان،نيليو آقامحمدي
- بررسی وضعیت خصوصی سازی در ایران : سهم مردم از اقتصاد کشور
- اقتصاد را چگونه مديريت ميكنيم ؟
- 10 ویژگی مدیـر خوب از نگاه بیل گیتس
- مقالهای منتشرنشده از هدی صابر/ اقتصاد گرفتار نقاهت بیبرنامگی ... برگرفته از سایت تاریخ ایرانی
- تقويت کار جمعي در کشور فرآيند توسعه را تسريع مي کند
- صندوق بينالمللیپول : انقباض در اقتصاد ايران
- سازمان مدیریت و برنامه ریزی و لطمات اقتصادی انحلال آن
- توسعه از سطح فردي / نويسنده : علي اسلامي
- چرایی ناکامی ملت های عقب مانده ؟ / Why Nations Fail- عاصماغلو و رابیسنون
- گرانیها و دستاویزی به نام نوسان ارز / حسین ثابتی عبدلیان
- آیا اقتصاد کشور به اندازه فوتبالش مهم نیست؟ محمد سرکامیان
- با حقوق۵۰۰ هزار تومان هركس ميتواند دزد شود ! اقليما : مشکلات اقتصادی مردم را زورگیر میکند
- دکتر محمد باقر نوبخت در گفتگو با روزنامه آرمان : فعلا احساس نیازی به احزاب نمیشود
- علی لاریجانی در همایش نقش مبارزه با جرایم اقتصادی در جهاد اقتصادی : در جرایم اقتصادی ردپای روسای اطلاعاتی دیده میشود
- نكات مديريتی : ده خطای رایج در تصمیمگیری
- جزئیات طرح دولت برای استخدام ۳۹۰ هزار نفر در ۱۰۸ دستگاه و ۳۱ استان + جدول
- تحریم نفت و بانک مركزی بر اقتصاد کشور فشار آورد / وزیر صنعت و معدن : تحریمها هوشمندانه و فلجکنندهاند
- سوء مديريتها / نويسنده : هوشنگ پورخزائي
- احمد توکلی مطرح کرد؛ کاهش ۵۵ درصدی ارزش پول ملی
- مولفه هاي توسعه پايدار / دکتر ابوالفضل بهشتي
- مردم : مهار تورم بر افزایش یارانه ترجيح دارد
- سعید لیلاز اغراض سیاسی در تعیین سال پایه آماری را تحلیل میکند : «نقاشی» بر ایوان بنایی که «ترک»های بسیار دارد !
- رئیس اتحادیه کارگران قراردادی و پیمانی : ۹ میلیون دوشغله سدي بزرگ مقابل بيكاران
- بایزید مردوخی در گفتوگو با «بهار» نقش دموکراسی را در تاریخ ایران ارزیابی کرد «نظام تدبیر»؛ حلقه مفقوده توسعه در ایران
- از تورم 31 درصدی تا منفی شدن رشد اقتصادی
- دولتی با آرزوها و مصائب بزرگ / کارنامه اقتصادی دولتهای نهم و دهم
- فعالان اقتصادي ارائه كردند : بسته پيشنهادی اقتصاددانان به دولت آينده
- نقدهای سیاسی و اقتصادی احمد توکلی به اصلاح طلبان و اصولگرایان : حاکمیت باید در مورد حضور نظامیان در اقتصاد تصمیم قاطعانه بگیرد
- از دیپلماسی تا اقتصاد
- درباره کتاب «تجربه شهری» نوشته دیوید هاروی / نبرد پارتیزانی آگاهی و سرمایه، زیر پوست شهر
- بازخوانی مهمترین محورهای برنامه های دکتر حسن روحانی برای دولت یازدهم
- اقتصاددان بررسي كردند: چرا ايران «توسعه» پيدا نمیكند؟
- 50 نکته برای کار تشکیلاتی بهتر/ مهدی جعفری، فعال اصلاحطلب و سردبیر سایت سلام نو
- بررسی موانع توسعه در ایران در گفتگو با دکترسیدسلمان صفوی
- هفت چالش پیش روی اقتصاد کشور/ فرشاد مومنی *
- گزارشي از افزايش قیمت نان، نانوایان همچنان ناراضي؛ کام مردم تلختر از گذشته
- «توسعه اقتصادی» بدون «توسعه اجتماعی و سیاسی» محال است و امكانناپذير
- ادعاي يك موسسه بینالمللی: بدون توافق اتمی، اقتصاد ایران ورشکسته کامل میشود
- مهارت؛ موتور رشد توسعه اقتصادی و اجتماعی/ اقتصادمهارتی، الگوئی در سیاست گذاری اقتصادی/ دکتر محمدرضا عبدالهپور *
- سخنرانی دکتر محمود سریع القلم، نظريهيی برای توسعه ايران/ برگرفته از روزنامه اعتماد
- چرايي اینهمه فساد اقتصادي/ از این همه باورسوزیها جلوگیری کنيد/ مالک رضایی
- تکنوکراسی؛ آزادراهی قبل از پیچ انقلاب | مهرزاد سلیمی
- عزم ملی هیچ وقت با تکنوکرات ها همسو نبود/ تكنوكراسي و سياستگذاري صنعتي در ايران در ميزگرد با رضا نيازمند و محسن صفايي فراهاني
- تمرکز زدایی در مدیریت کشور، سبب بروز مدیران منطقه ای هوشمند و با تجربه خواهد شد/ عطا افشاریان
- اینکه اقتصاد ایران در چه مسیری قرار دارد؟ سوالی است که در پایان دومین سال از روی کار آمدن دولت روحانی، اذهان عمومی را به خود مشغول کرده است.
- ایران باید از شهرسازی مشارکتی غرب الهام بگیرد/ مدل موفق تامین مسکن کمدرآمدها
- توسعه اقتصادی نیاز به بستر دارد/ انسجام ملی در جهت رشد اقتصادی/ عطا افشاریان
- حرکت به سمت توسعهیافتگی باید در سطح نخبگان جامعه صورت بگیرد/ محمود سریع القلم
- همزمان با سفر بیژن زنگنه وزیر نفت به وین؛ شل و توتال آماده بازگشت به ایران شدند
- «۲۰ سال زمان نیاز است تا منابع زیرزمینی آب کشور احیا شود»
- یاداشت؛ نئولیبرالیسم ایرانی، اقتدار سرمایه یا اقتدار دولت؟
- یادداشتی از دکتر محمدرضا عارف/ برنامه ششم توسعه، پیش نیازها و پیش نهادها
- مشاور ارشد وزیر کشور در گفتوگو با ایلنا: اگر میخواهیم مطابق اهداف و چشم اندازهایی که برای کشور ترسیم کردهایم گام برداریم نیازمند نگاه توسعه محور و کارشناسی به قانونگذاری هستیم.
- محمود دلپسند، سرپرست معاونت هماهنگی امور اقتصاد و توسعه منطقه استانداری خراسان شمالی در جلسه کارگروه توسعه صادرات غیر نفتی استان: باید محصولات را متناسب با کشورها و بازار هدف برنامه ریزی کنیم
- تصمیمگیری بلندمدت اقتصادی بر پایه عقلانیت ابزاری، نیازمند تحقق دو شرط هستند: نخست وجود یک افق با ثبات و قابل اعتماد در پیش رو و دوم در دسترس بودن اطلاعات درست و قابل اعتماد.
- گفت و گوی مشروح جماران با پدر علم ترویج کشاورزی به بهانه روز ملی روستا؛ اقتصادمقاومتی با اقتصادروستایی آغاز می شود/ واردات حاصل ترک کشاورزی است
- گفت و گوی مشروح جماران با پدر علم ترویج کشاورزی به بهانه روز ملی روستا؛ اقتصادمقاومتی با اقتصادروستایی آغاز می شود/ واردات حاصل ترک کشاورزی است
- عضو کمیسیون اقتصادی مجلس: آبروی ایرانیان خارج از کشور را نریزیم / برخی با اظهار نظر نسنجیده باعث فرار سرمایهگذاران میشوند
- رئیس اتاق ایران اعلام کرد: ۱۰ راهکار بخش خصوصی برای بازگشت رونق اقتصادی
- در کنفرانس مطبوعاتی معاون فرهنگی دانشگاه تهران عنوان شد: ویژه برنامههای روز جهانی علم در خدمت صلح و توسعه
- توصیههای رهبر معظم انقلاب برای اجرای موفق اقتصاد مقاومتی: به حرکت درآوردن و تعیین نقش آحاد جامعه جهت مشارکت در فعالیتهای اقتصادی و توانمندسازی آنها
- برنامه ششم توسعه، پیشنیازها و پیشنهادها/ یادداشتی از دکتر محمدرضا عارف
- سال 1395 سال رونق مسکن خواهد بود/ مسکن از خواب زمستانی بیدار میشود؟
- تداوم سوء مدیریت در استفاده از نخبگان کشور/ چرا كشور ايران در خروج نخبگان و انديشمندان در رتبه هاي بالای جهان قرار دارد؟
- برنامههای اقتصادی نامزدهای ائتلاف فراگیر اصلاحطلبان و حامیان دولت در مجلس دهم
- کارشناسان اقتصادی تبیین کردند؛ مجلس دهم و فرصت های تعامل با دولت برای اصلاحات اقتصادی
- خصوصی سازی از ابلاغ تا اکنون/ راه پر پیچ و خم اما ناگزیرِ خصوصی سازی
- درباره برجام ۲ یا برجام داخلی/ گفت وگو با مسعود نیلی مشاور اقتصادی روحانی
- چرا رکود از اقتصاد ایران نمیرود؟ گزارش ها از ٣٥ هزار پروژه نیمهتمام در نقاط مختلف کشور حکایت دارد که در طول سالهای گذشته کلنگ خورده و بلاتکلیف مانده است.
- هشدار وزیر نیرو: ادامه حیات و تمدن ایرانی به دلیل شرایط آبی کشور در خطر است
- تحلیل گران نگران هستند/ چشمانداز اقتصاد جهان در سال ۲۰۱۷