چگونه اقتصاد ایران را بفهمیم؟ درک بهتر اقتصاد ایران / عماد عظیمی* |
این یادداشت بر این تلاش است تا ضمن معرفی کتاب گرانبهای اقتصاد ایران در تنگنای توسعه به ویژگیهای خاص آن پرداخته و مهمترین ویژگیهایی که باعث تمایز این اثر از سایر آثار مشابهی که در این مورد تا کنون در اقتصاد ایران قلم خورده است را مشخص سازد.
نویسندگان جوان و اقتصادانی که مبادرت به نگارش این اثر ارزشمند نموده اند با ظرافت به تلفیق مباحث پراکنده ولی مرتبط با مسائل اقتصاد ایران پرداخته و با نگاهی نهادگرایانه سعی داشته اند تا به واکاوی مشکلات اقتصاد ایران بپردازند. نکته قابل تامل نثر سلیس و روان کتاب است که باعث می گردد تا افرادی که حتی با ادبیات اقتصادی آشنایی ندارند و فقط علاقه مند به این حوزه هستند نیز بتوانند با مطالعه کتاب به هدف خود برسند و این در حالی است که یکی از موانع اصلی مطالعه عمومی در حوزه اقتصاد آمیختگی آن با ریاضیات و اقتصاد سنجی است که خواننده این احساس را دارد که با مفاهیم دشواری روبرواست که درک آن به سادگی امکان پدیر نمی باشد هر چند این مباحث باید در جایگاه خود و در مقام تبادل اطلاعات با افراد صاحب فن عنوان گردد در حالی که نویسندگان به درستی گروه هدف خود را نه تنها دانش پژوهان اقتصادی بلکه کلیه افراد علاقه مند در نظر گرفته اند که خود از نکات مثبت این اثر است.
در متن کتاب در بخشهایی به طور پراکنده به معرفی اجمالی مکاتب اقتصادی مانند نظریه انتخاب عمومی،نهادگرایی،کینزین،پول گرایان و نئوکلاسیکها پرداخته می شود و با سادگی تمام علت تورم را از دیدگاه کینزین ها و پول گرایان مورد مطالعه قرار می دهد که خود می تواند این مساله را در ذهن خواننده که پول اضافی در اقتصاد راهگشای مشکلات است و می تواند باعث افزایش نرخ رشد اقتصادی گردد را اصلاح کند. این مساله می تواند در بلند مدت تصور رایج غلط را از بین ببرد که پول در همه حال راهگشای توسعه و رشد اقتصادی است که خود دستاوردی بزرگ است.
از سویی دیگر در فضای اقتصاد سیاسی علت توسعه نیافتگی در اقتصاد ایران را در یک بستر تاریخی مورد مطالعه قرار می دهد و مشخص می سازد که رقابت محدود که مبتنی است بر توزیع قدرت درمیان فرادستان جامعه و به منظور کاهش خشونت می تواند در کوتاه مدت امنیت و ثبات را در سطحی محدود تامین نماید ولی کارایی را نمی تواند تامین کند و به همین دلیل است که در نظامهای اقتصادی مبتنی بر رقابت محدود به دلیل نبود نهادهای شفاف و کارامد کارایی ناقص به دست می آید در حالی که از شرطهای اساسی توسعه پایدار کارایی با تبات می باشد. این مساله با تغییر قواعد بازی بر اساس ترجیحات سیاستمداران به جای منطق اقتصادی زمینه های کاهش مستمر رشد اقتصادی را فراهم آورده و باعث می گردد تا زمینه های توسعه اقتصادی با چالش روبرو گردد..
باید توجه داشت که وارد کردن مباحث اقتصاد سیاسی به تحلیلهای اقتصادی از نوآوریهایی است که در کمتر متون تحلیلی اقتصاد ایران می توان به آنها دست یافت در حالی که این اثر به خوبی با استفاده از مفاهیمی که نظریه انتخاب عمومی در اختیار محققان قرار می دهد آشکار می سازد که تمایل بازی گران اصلی اقتصاد ایران به حفظ وضعیت موجود منجر به ایجاد انحصار می گردد و همین میل به حفظ وضعیت کنونی است که مانع توسعه نهادهای کارامد به منظور دست یابی به اقتصادی کارامدتر می گردد.
در بخش دیگر این اثر به مقایسه آماری میان برخی کشورهای جهان و ایران با توجه به شاخصهای اقتصادی پرداخته می شود که نتیجه کلی غیر قابل قبول بودن رتبه ایران بر اساس این شاخصها در اقتصاد بین الملل است که خود زنگ خطری را برای سیاستگذاران اقتصادی به صدا در می آورد..بیکاری مسئله مهم دیگری است که با نگاهی نو همراه با تحلیل تغییر ساختار جمعیت از لحاظ ترکیب سنی به آن پرداخته می شود و آشکار می گردد که با توجه به وضعیت فعلی رشد اقتصاد ایران و کاهش درآمد ملی که منجر به کاهش سرمایه گذاری و فرصتهای شغلی می گردد در آینده نمی توان امیدی به بهبود بازار کار در ایران داشت مگر با اعمال سیاستهای خاصی که مبتنی بر نظرات علمی اقتصاد بوده و حالت مقطعی نداشته باشند. این مسئله و توجه جدی به آن از ضروریات اقتصاد ایران است که به خوبی در کتاب به آن پرداخته می شود.
نکته مهم در فصول آخر کتاب پیشنهاداتی است برای مدیریت کارامد درآمدهای نفتی در ایران که از خلاقیت نویسندگان سرچشمه می گیرد. ولی نکته اصلی که از دید نگارنده این یادداشت در کتاب مغفول مانده است آن است که چه راهکار عملی برای تبدیل یک دولت مردد به توسعه به دولت توسعه خواه وجود دارد؟ به بیان دیگر قطعا مشکل مدیریت درآمد نفتی در ایران کمبود نظرات کارشناسی نیست بلکه احساس نیازی است مبنی بر اینکه که دولتها باید به سمت کاهش وابستگی هر چه بیشتر به درآمدهای نفتی و توسل به درآمدهای مالیاتی بعنوان شفاف ترین نوع درآمد داشته باشند در حالی که با وجود رقابت محدود و تلاش برای حفظ این وضعیت و با توجه به کمبود وابستگی که دولتها به درآمدهای مالیاتی در خود احساس می کنند واضح است که دولتها هیچگاه این خوان پر نعمت را رها نکرده و به سوی فرآیندی پر پیچ و خم رقابت باز و بهبود فضای کسب و کارکه چه بسا به کاهش قدرت آنها و کاهش انحصار منجر خواهد شد حرکت نخواهند نمود.
آنچه که از مطالعه این اثر بر می آید و با توجه به اثر گرانبهای مکمل این کتاب که کاری است از دکتر محمود سریع القلم به نام ((عقلانیت و توسعه یافتگی ایران )) وجود منابع طبیعی ارزشمند و نیروی انسانی کارامد در اقتصاد ایران شرایطی را فراهم آورده است که ایران را در لیست بیست کشوری که شرایط جهش اقتصادی و دستیابی به توسعه پایدار را دارند مطرح می سازد در حالی که مسئله اصلی وجود رقابت محدود است .شاید مطالعه روشهای دستیابی به شرایط رقابت باز بتواند موضوع پژوهشهای بعدی باشد حال آنکه نباید از نظر دور داشت که آنچه که بتواند باعث تشویق گذار از سوی رقابت محدود به رقابت باز شود حالتی است که منافع دولتها در وضعیت رقابت محدود به خطر افتد و حفظ این منافع در قالب مسیر دستیابی به رقابت باز تعریف شود و تنها در این صورت است که فرضیه نفرین منابع کارایی خود را در اقتصاد ایران از دست خواهد داد.
تاکید بر متغیرهای واقعی به جای متغیرهای اسمی از نکات مثبتی است که این اثر در خود دارد .این مطلب در نرخ بهره،نرخ تورم و نرخ ارز به خوبی توضیح داده می شود و در ذهن خواننده آشکار می سازد که سیاستهای تثبیتی و دستوری چه آثار زیانباری می تواند در عملکرد اقتصادی داشته باشد.تحلیل در دو سطح ساختاری و عملکرد رایطه این دو مفهوم را مشخص می سازد و آنچه به نظر نویسنده این یادداشت از اهمیت بالایی در این اثر برخوردار است وجود دیدبلندمدت در سراسر این اثر است به طوری که این جمله در بخشهای مختلف این اثر تکرار می شود که سیاستهای اقتصادی کارکرددوگانه ای دارند که می توانند آثاری خوش در کوتاه مدت همراه با نتایج مصیبت وار در بلند مدت داشته باشند.این مساله خواننده را به تفکر بلندمدت سوق می دهد.
· * کارشناس مسئول تحقیقات و تهیه حسابهای اقتصادی
کلید واژه ها:
• اقتصاد ایران |
- نقدی بر آموزش مدیریت در ایران
- به بهانه معرفی یک کتاب : نگاهی نو به اقتصاد ایران
- دنياي اقتصاد: کودکان امروز، اقتصادسازان آینده
- اکونومیست: رشد بی سابقه اقتصادی در آسیا ؛ بسیاری از مردم از زیر خط فقر خارج شدند
- سوءتغذيه جان بيش از يک ميليارد از مردم جهان را تهديد مي کند
- ویژگیهای یک مدیر موفق
- مردم از این4اقتصاددان! حامي هدفمندسازي توضیح بخواهند؛پژويان،نهاونديان،نيليو آقامحمدي
- بررسی وضعیت خصوصی سازی در ایران : سهم مردم از اقتصاد کشور
- اقتصاد را چگونه مديريت ميكنيم ؟
- 10 ویژگی مدیـر خوب از نگاه بیل گیتس
- مقالهای منتشرنشده از هدی صابر/ اقتصاد گرفتار نقاهت بیبرنامگی ... برگرفته از سایت تاریخ ایرانی
- تقويت کار جمعي در کشور فرآيند توسعه را تسريع مي کند
- صندوق بينالمللیپول : انقباض در اقتصاد ايران
- سازمان مدیریت و برنامه ریزی و لطمات اقتصادی انحلال آن
- توسعه از سطح فردي / نويسنده : علي اسلامي
- چرایی ناکامی ملت های عقب مانده ؟ / Why Nations Fail- عاصماغلو و رابیسنون
- گرانیها و دستاویزی به نام نوسان ارز / حسین ثابتی عبدلیان
- آیا اقتصاد کشور به اندازه فوتبالش مهم نیست؟ محمد سرکامیان
- با حقوق۵۰۰ هزار تومان هركس ميتواند دزد شود ! اقليما : مشکلات اقتصادی مردم را زورگیر میکند
- دکتر محمد باقر نوبخت در گفتگو با روزنامه آرمان : فعلا احساس نیازی به احزاب نمیشود
- علی لاریجانی در همایش نقش مبارزه با جرایم اقتصادی در جهاد اقتصادی : در جرایم اقتصادی ردپای روسای اطلاعاتی دیده میشود
- نكات مديريتی : ده خطای رایج در تصمیمگیری
- جزئیات طرح دولت برای استخدام ۳۹۰ هزار نفر در ۱۰۸ دستگاه و ۳۱ استان + جدول
- تحریم نفت و بانک مركزی بر اقتصاد کشور فشار آورد / وزیر صنعت و معدن : تحریمها هوشمندانه و فلجکنندهاند
- سوء مديريتها / نويسنده : هوشنگ پورخزائي
- احمد توکلی مطرح کرد؛ کاهش ۵۵ درصدی ارزش پول ملی
- مولفه هاي توسعه پايدار / دکتر ابوالفضل بهشتي
- مردم : مهار تورم بر افزایش یارانه ترجيح دارد
- سعید لیلاز اغراض سیاسی در تعیین سال پایه آماری را تحلیل میکند : «نقاشی» بر ایوان بنایی که «ترک»های بسیار دارد !
- رئیس اتحادیه کارگران قراردادی و پیمانی : ۹ میلیون دوشغله سدي بزرگ مقابل بيكاران
- بایزید مردوخی در گفتوگو با «بهار» نقش دموکراسی را در تاریخ ایران ارزیابی کرد «نظام تدبیر»؛ حلقه مفقوده توسعه در ایران
- از تورم 31 درصدی تا منفی شدن رشد اقتصادی
- دولتی با آرزوها و مصائب بزرگ / کارنامه اقتصادی دولتهای نهم و دهم
- فعالان اقتصادي ارائه كردند : بسته پيشنهادی اقتصاددانان به دولت آينده
- نقدهای سیاسی و اقتصادی احمد توکلی به اصلاح طلبان و اصولگرایان : حاکمیت باید در مورد حضور نظامیان در اقتصاد تصمیم قاطعانه بگیرد
- از دیپلماسی تا اقتصاد
- درباره کتاب «تجربه شهری» نوشته دیوید هاروی / نبرد پارتیزانی آگاهی و سرمایه، زیر پوست شهر
- بازخوانی مهمترین محورهای برنامه های دکتر حسن روحانی برای دولت یازدهم
- اقتصاددان بررسي كردند: چرا ايران «توسعه» پيدا نمیكند؟
- 50 نکته برای کار تشکیلاتی بهتر/ مهدی جعفری، فعال اصلاحطلب و سردبیر سایت سلام نو
- بررسی موانع توسعه در ایران در گفتگو با دکترسیدسلمان صفوی
- هفت چالش پیش روی اقتصاد کشور/ فرشاد مومنی *
- گزارشي از افزايش قیمت نان، نانوایان همچنان ناراضي؛ کام مردم تلختر از گذشته
- «توسعه اقتصادی» بدون «توسعه اجتماعی و سیاسی» محال است و امكانناپذير
- ادعاي يك موسسه بینالمللی: بدون توافق اتمی، اقتصاد ایران ورشکسته کامل میشود
- مهارت؛ موتور رشد توسعه اقتصادی و اجتماعی/ اقتصادمهارتی، الگوئی در سیاست گذاری اقتصادی/ دکتر محمدرضا عبدالهپور *
- سخنرانی دکتر محمود سریع القلم، نظريهيی برای توسعه ايران/ برگرفته از روزنامه اعتماد
- چرايي اینهمه فساد اقتصادي/ از این همه باورسوزیها جلوگیری کنيد/ مالک رضایی
- تکنوکراسی؛ آزادراهی قبل از پیچ انقلاب | مهرزاد سلیمی
- عزم ملی هیچ وقت با تکنوکرات ها همسو نبود/ تكنوكراسي و سياستگذاري صنعتي در ايران در ميزگرد با رضا نيازمند و محسن صفايي فراهاني
- تمرکز زدایی در مدیریت کشور، سبب بروز مدیران منطقه ای هوشمند و با تجربه خواهد شد/ عطا افشاریان
- اینکه اقتصاد ایران در چه مسیری قرار دارد؟ سوالی است که در پایان دومین سال از روی کار آمدن دولت روحانی، اذهان عمومی را به خود مشغول کرده است.
- ایران باید از شهرسازی مشارکتی غرب الهام بگیرد/ مدل موفق تامین مسکن کمدرآمدها
- توسعه اقتصادی نیاز به بستر دارد/ انسجام ملی در جهت رشد اقتصادی/ عطا افشاریان
- حرکت به سمت توسعهیافتگی باید در سطح نخبگان جامعه صورت بگیرد/ محمود سریع القلم
- همزمان با سفر بیژن زنگنه وزیر نفت به وین؛ شل و توتال آماده بازگشت به ایران شدند
- «۲۰ سال زمان نیاز است تا منابع زیرزمینی آب کشور احیا شود»
- یاداشت؛ نئولیبرالیسم ایرانی، اقتدار سرمایه یا اقتدار دولت؟
- یادداشتی از دکتر محمدرضا عارف/ برنامه ششم توسعه، پیش نیازها و پیش نهادها
- مشاور ارشد وزیر کشور در گفتوگو با ایلنا: اگر میخواهیم مطابق اهداف و چشم اندازهایی که برای کشور ترسیم کردهایم گام برداریم نیازمند نگاه توسعه محور و کارشناسی به قانونگذاری هستیم.
- محمود دلپسند، سرپرست معاونت هماهنگی امور اقتصاد و توسعه منطقه استانداری خراسان شمالی در جلسه کارگروه توسعه صادرات غیر نفتی استان: باید محصولات را متناسب با کشورها و بازار هدف برنامه ریزی کنیم
- تصمیمگیری بلندمدت اقتصادی بر پایه عقلانیت ابزاری، نیازمند تحقق دو شرط هستند: نخست وجود یک افق با ثبات و قابل اعتماد در پیش رو و دوم در دسترس بودن اطلاعات درست و قابل اعتماد.
- گفت و گوی مشروح جماران با پدر علم ترویج کشاورزی به بهانه روز ملی روستا؛ اقتصادمقاومتی با اقتصادروستایی آغاز می شود/ واردات حاصل ترک کشاورزی است
- گفت و گوی مشروح جماران با پدر علم ترویج کشاورزی به بهانه روز ملی روستا؛ اقتصادمقاومتی با اقتصادروستایی آغاز می شود/ واردات حاصل ترک کشاورزی است
- عضو کمیسیون اقتصادی مجلس: آبروی ایرانیان خارج از کشور را نریزیم / برخی با اظهار نظر نسنجیده باعث فرار سرمایهگذاران میشوند
- رئیس اتاق ایران اعلام کرد: ۱۰ راهکار بخش خصوصی برای بازگشت رونق اقتصادی
- در کنفرانس مطبوعاتی معاون فرهنگی دانشگاه تهران عنوان شد: ویژه برنامههای روز جهانی علم در خدمت صلح و توسعه
- توصیههای رهبر معظم انقلاب برای اجرای موفق اقتصاد مقاومتی: به حرکت درآوردن و تعیین نقش آحاد جامعه جهت مشارکت در فعالیتهای اقتصادی و توانمندسازی آنها
- برنامه ششم توسعه، پیشنیازها و پیشنهادها/ یادداشتی از دکتر محمدرضا عارف
- سال 1395 سال رونق مسکن خواهد بود/ مسکن از خواب زمستانی بیدار میشود؟
- تداوم سوء مدیریت در استفاده از نخبگان کشور/ چرا كشور ايران در خروج نخبگان و انديشمندان در رتبه هاي بالای جهان قرار دارد؟
- برنامههای اقتصادی نامزدهای ائتلاف فراگیر اصلاحطلبان و حامیان دولت در مجلس دهم
- کارشناسان اقتصادی تبیین کردند؛ مجلس دهم و فرصت های تعامل با دولت برای اصلاحات اقتصادی
- خصوصی سازی از ابلاغ تا اکنون/ راه پر پیچ و خم اما ناگزیرِ خصوصی سازی
- درباره برجام ۲ یا برجام داخلی/ گفت وگو با مسعود نیلی مشاور اقتصادی روحانی
- چرا رکود از اقتصاد ایران نمیرود؟ گزارش ها از ٣٥ هزار پروژه نیمهتمام در نقاط مختلف کشور حکایت دارد که در طول سالهای گذشته کلنگ خورده و بلاتکلیف مانده است.
- هشدار وزیر نیرو: ادامه حیات و تمدن ایرانی به دلیل شرایط آبی کشور در خطر است
- تحلیل گران نگران هستند/ چشمانداز اقتصاد جهان در سال ۲۰۱۷