بنياد مدارا و تدبير مردم ایران (متد ما)

آخرین مطالب

عنوان رساله دکترای مدیریت دولتی، مدیریت منابع انسانی "طراحی الگوی شایسته سالاری مدیران در شهرداری مشهد به روش تحلیل تم"/theme analysis method/ دانشجوی محقق: حمیدرضا موحدی زاده

نمادهای مدارا و تدبیر

تحولات و چشم انداز سال 1402 را در ایران و جهان چگونه ارزیابی می کنید ؟

1- راهکار رشد تولید و کنترل تورم، اصلاح بنیادین ساختارها و نظام تصمیم گیری و صلح عادلانه با همسایگان و جهان است.

2- برگزاری رفراندوم یکی از ظرفیت های قانون اساسی و راه حل بی بدین بازگشت امید و اعتماد به مردم ایران است.

3- حذف نیروهای متخصص و کارآمد از نظام مدیریتی کشور باعث فلج شدن سیستم اقتصادی و سیاسی کشور می شود.

4- فساد سیستماتیک عامل فقر عمومی بوده و بی عدالتی در برخورد با نسل جوان و معترضان به وضع نامطلوب موجود، تغییر بنیادین را در جامعه و حکومت الزام آور می کند.

نسبت علم و دین (1)

گروه: دیباچه و سخن هفته
تاریخ درج: 1391/12/10
نویسنده: مدیر سایت
تعداد بازدید: 0

فرارو- فاطمه نور نژاد- در ارتباط با مسئله نسبت علم و دین در دوره مدرن چنین القاء شد که در نزاع علم و دین، دین به نفع علم کنار رفته یا حداقل در درون آن به حیات خود ادامه خواهد داد.

اما با ظهور بحران های اساسی در حوزه تمدن بشری نظیر بحران های انسانی، اخلاقی و زیست محیطی؛ بشر در مواجهه با این چنین چالشی بزرگ به این نتیجه رسید که می بایست بار دیگر دین را به صحنه زندگی فرا خواند.

اما پرسش اصلی این است که علم مدرن چه نسبت منطقی می تواند با دین داشته باشد. این پرسش می تواند در میان دو طیف، بیشتر مورد توجه واقع می شود. یک طیف، کسانی هستند که دارای اعتقادات و باورهای دینی استوار هستند و از یک ایمان دینی خاصی پیروی می کنند و علی رغم این که در فضای مدرنیته زندگی می کنند راه رهایی ورستگاری را در ایمان دینی جستجو می کنند. و در مقابل طیف دیگری قرار دارند که ایمان به معرفت علمی را، راه رهایی بشر از تعصبات و جهل می دانند. و علم مدرن را روش کشف حقیقت می دانند.

پرسش اساسی که در این دو طیف طرح می گردد، چیستی نسبت و رابطه منطقی علم و دین است؟ فرد دیندار دغدغه اش این است که بتواند موضعی نسبت به علم داشته باشد که ایمان دینی اش به چالش نیفتد و آن را در معرض شکاکیت قرار ندهد.

شخص معتقد به علم مدرن که دغدغه علمی اش بر دیگر دغدغه هایش چیره گشته، در پی نسبت و موضعی با دین می‌باشد، که ره آوردهای علمی را طرد نکند و در پی دعوت به حقیقتی نباشد که با زبان علمی نتوان از آن دفاع کرد. در بین انواع نسبت ها و الگو های مختلف ارائه شده بین علم و دین می توان به اختصار به سه رویکرد زیر اشاره کرد که در این مجال به بحث و نقد دو رویکرد نخست خواهیم پرداخت.

الف)رویکردتعارض انگارانهConflctisrn

ب)رویکردتمایزانگارانه Contrastism

پ) رویکردتعامل گرایانه interactionism

1) رویکردتعارض انگارانه: گروهی بر این باور هستند که بین ذهنیت علمی و ذهنیت دینی تعارض و شکاف بنیادینی برقرار است به نحوی که با طرح یکی دیگری طرد می شود. البته این تعارض هنگامی رخ می نماید که به نحوی موضوعات، اهداف و روش های این دو یکسان انگاشته شود که در چنین حالتی دین و علم به عنوان دو رقیب در صحنه ای واحد رو در روی یکدیگر قرار خواهند گرفت. بر اساس این رویکرد دین و علم به سبب ادعاهای مشترک دارای تعارض های اساسی هستند که سازش بین این دو غیر ممکن است.(1)

2) رویکردتمایزانگارانه: گاهی علم و دین به گونه ای خود را نشان میدهند که به عنوان دو نیروی ضد یکدیگر به نظر نمی آیند و هر یک به مجموعه ای از نیازهای انسان پاسخ می‌دهند، و بر این اساس هریک دارای زبان و حوزه های خاص خود هستند. دین با موضوعات روحی و اخلاقی سروکار دارد که به نحو مستقیم در علم مورد پژوهش قرار نمی گیرند و در سوی دیگر علم در پی فهم جهان مادی است که در دین بررسی نمی شود، در پس می توان گفت کشفیات علمی هیچ استلزام کلامی را دربر ندارد. در این رویکرد غالبا گفته می شود تعارض های گذشته ناشی از سؤء فهم بوده است.(2)

3)رویکردتعامل گرایانه: در این دیدگاه گفته می شود که گاهی برخی عقاید دینی به فعالیت های علمی یاری می رساند و وتعامل این دو نه تنها مخرب نیست بلکه می توان به نفع هر دو باشد. معتقدان به این دیدگاه در صدد کشف مستقیم نتایج کلامی از کشفیات علمی نیستند بلکه می کوشند تا علم و دین را در یک برداشت وحیانی از جهان لحاظ کنند. چنین رویکردی غالبا در جوامعی ظاهر می شود که جامعه علمی نوظهور ناچار است تا در برابر اقتدار دینی حاکم بر جامعه از چهره ای محافظه کارانه به خود گیرد.

اما آن چه در ابتدا باید مورد توجه قرار گیرد ایضاء مفاهیم علم و دین و مقصود این دوطیف از این واژگان است.

علم: تعریف علم را با برشمردن ویژگی های آن می توان به دست آورد. شناخت علمی را می توان از طریق مشاهده، جمع آوری یافته ها، فرضیه سازی و ساختن نظریه ها یی که همواره در مسیر تحول و تکامل هستند به دست آورد و از آن جا که اساس علوم تجربی مشاهده است بنابراین شناخت علمی تنها با واقعیت های عینی در ارتباط است و با آن چه فراتر از سطح حس( بنابر دعاوی ادیان ) است بیگانه می باشد. علم در لغت به معناي دانايي و دانش و معرفت است؛ آن چه در مباحث علم و دين بیش از همه مطرح می شود تعريف پوزيتيويستي از علم است. در اين كاربرد، علم معادل واژه science است؛ يعني همان علوم تجربی. پس از رنسانس وانتقاد وسیع اندیشمندان آن عصر به منطق ارسطويي، برخي علم را معادل علوم تجربي به شمار آوردند. (3)

پوزيتيويست ها فراتراز این رفتند و دانش بشري قابل اعتماد را به قضاياي تجربي منحصر كردند و گفتند بشر جز آگاهي تجربي به هيچ آگاهي ديگري نمي تواند دست یابد. (4)

اگر به تعريف هاي گوناگون از علم بنگريم، آن چه به عنوان اوصاف علوم تجربي باقي مي ماند، عبارت است از:

1. علم فقط با واقعيات عيني و رويدادهايي سر و كار دارد كه قابل مشاهده و تكرار شدني است. 2. علم، قلمروي محدودی دارد و با دانشي كه از راه مشاهده و به روش علمي كس ب شدني نيست، متفاوت است.

3. هدف علم، شناخت حقيقت مطلق نيست؛ بلكه نظریه سازي است و نظريه در واقع همان حقيقت نسبي است.

4. علم درباره ارزش ها داوري نمي كند؛ زيرا اين كار از صلاحيت آن بيرون است.

5. علم، معرفت نظام يافته، منظم، سنجيده و روشمند است.

6. علم زبان مخصوص به خود دارد كه به سبب وضوح و عدم ابهام آن، نزد همگان قابل فهم است.

7. علم موجب پیش بینی است.(5)

دین: دین نزد دین داران عبارت است از حقیقت و واقعیتی عینی و مجموعه ای از عقاید، اخلاق و قوانینی که به زندگی بشر سامان می بخشد 8 و معادل سنت و آن چه وحیانی است و از طریق پیامبران رسیده است می باشد.(6)

مولفه های دین عبارتند از:

1) اعتقاد به موجود ماورای طبیعی

2) تمایز امر قدسی از امر دنیوی

3) شعایر و احکام

4) مجموعه قواعد اخلاقی

5) احساسات خاص دینی که در حضور مقدسات دینی پدید می آیند

6) عبادت

7) برنامه زندگی بر پایه جهان بینی.

بخش نخست؛ رویکرد تعارض انگار:

زمینه های پیدایش تعارض علم و دین:

اين رویکرد در غرب محصول عواملی می باشند که عبارتند از:

الف) اربابان کلسيا: آنان بر این باور بودند که:

1. جهان خدايي دارد که حاکم بر آن است و غير از طبيعت است؛

2. موجودات طبيعي به همين صورت فعلی خلق گشته‌اند؛

3. غايت خلقت، جلب رضاي خداوند و پاک‌ شدن از گناه ذاتي است؛

4. پاک شدن از گناه ذاتی یعنی مشمول جلوة ربوبي شدن است که از طريق تهذيب نفس از گناه و متخلق شدن به اخلاق مسيح حاصل می شود.(8)

ب) کشفیات زیست شناسی و نظریه داروین: نظرية «انتخاب طبيعي» داروین از چند مفهوم تشکيل يافته بود:

1. او شواهد فراواني بر تغييرات تصادفي و وراثت پذيري تغيرات کوچک و ظاهراً خود به خودي در ميان افراد يک نوع به دست آورده بود و در باب علل اين تغيرات فقط به حدس متوسل مي‌شد و اذعان داشت براينکه: نظرية او بنفسه علت تغييرات را تبيين نمي‌کند، بلکه منظور او اين بود که اين تغيرات واقع مي‌شود و منشأ آن هرچه مي‌خواهد باشد.

2. به‌طور کلي تعداد موجودات زنده از ميزان آن هايي که مي‌توانند باقي بمانند و توليد مثل نمايند بيشتر است؛ اما در نتيجة تنازع، تقليل مي‌يابند و از بين مي‌روند.

3. در نتيجة تنازع، آن که بر شرايط محيطي غالب آمد، مي‌ماند و بيشتر عمر مي‌کند. (9)

داروين که در ابتداء عقيده مبهم به قدرت برتر داشت و سپس به لاادري‌گرايي رسيد، در يک مورد اشاره کرده بود که قانونمندي مانعةالجمع با علت اولي دانستن خداوند نيست؛ حتي از قوانين طبيعي به عنوان وسايط ثانويه‌اي که خداوند از طريق آنها به آفرينيش مي‌پردازد سخن گفته بود. (10)

افراط‌گرايي بعد از داروين به حدي اوج گرفت که «ارنست هگل» جانور شناس آلماني مدعي بوده است که ياخته يا سلول عبارت از ماده‌اي موسوم به پروتوپلاسم که متشکل است از عمدةً «کربن» با آميزة از «هيدروژن»، «ازت» و «گوگرد» که اين اجزا هنگامی که خوب در هم آميزند، همة جسم و روح‌هاي جهان جاندار را پديد مي‌آورند و با پرورش و پرداخت مناسب‌تري به انسان هم مي رسد و با همين يک بحث واحد راز جهان آشکار گشته و «الوهيت» منتفي مي‌شود و عصر جديدي از دانش بيکران فرا مي رسد که فرايند اين نظريه نفي آموزه‌هايي است که به ‌نام دين تا اين مرحله از طرف کليسا به مردم عرضه شده بود. (11 )

به اين ترتيب نظرية «تعارض دين و دانش» به وجود آمد و اختلافات شدت یافت و واکنش نامناسب کليسائيان در برابر اين موج ماترياليسم، به نفع داروينيسم تمام شد؛ زيرا مسيحيت به‌جاي تحقيق و پژوهش در آموزه‌هاي ديني، با حربة تکفير به مبارزه با دانش به جديد پرداخت که اين موضع جز شکست، ثمري نداشت. اين برخورد نا مناسب باعث شد که عده‌اي از فلاسفه علم و دين را در تعارض با هم ديگر ببينند.

جریان های عمده فکری که بر تعارض بنیادین علم و دین تاکید دارند عبارتند از:

الف) علم گرایی

ب) امپریالیسم علمی

پ) نص گرایی و اقتدار گرایی مسیحی

- علم گرایی: علم گرایی که در واقع با ماتریالیسم علمی و طبیعت گرایی هماهنگ است ، علم مدرن را تنها علم معیار تبیین حقیقت و واقعیت می داند. درواقع به گفته (تدپیترز)، علم گرایی به مثابه یک ایدئولوژی بر این فرض استوار است که هر معرفتی را که می توانیم بدان دست یابیم، علم دراختیار ما قرار می دهد. فقط یک واقعیت وجود دارد آن هم واقعیت طبیعی است. دین که مدعی ایجاد معرفت درباره مسائل فوق طبیعی است، فقط شبه معرفت ارائه می کند. چنانچه راسل اظهار می کند که را علم نمی تواند به ما بگوید، بشر نمی تواند بداند.

باربور در این رابطه می نویسد: ماده گرایی علمی مبتنی بر دو اصل است: روش علمی تنها طریق قابل اعتماد برای کسب معرفت است. ماده ( یا ماده و انرژی ) واقعیت اساسی جهان است ـ اصل نخست، حکمی معرفت شناختی یا روش شناختی درباره ویژگی های تحقیق ومعرفت است. اصل دوم، حکمی فلسفی یا هستی شناختی درباره ویژگی های واقعیت و جهان است.

طبق این دیدگاه باورهای دینی قابل قبول نیستند زیرا دین فاقدچنین اطلاعات عام و آزمون تجربی، همچنان معیار ارزیابی است. تنها علم است که عینی، بی طرف، جهان شمول، انباشت پذیر و رشد یابنده است. بر عکس گفته می شود که سنن دینی تعصب آمیز، محدود، غیرنقادانه و در برابر تغییر مقاوم هستند.( 12 )

پیروان مکتب پوزیتیویسم منطقی، گزاره های اخلاقی، فلسفی و دینی را بی معنا می دانستند، که نه صادق اند هستند و نه کاذب. زیرادر صورتى ميان دو قضيه تعارض به وقوع مى پيوندد كه هر دو معنادار بوده و اشاره به واقعیتی خارج از خود داشته باشند و در عين حال، مضمون يكى با ديگرى سازگار نباشد. اما اگر هر يك از دو طرف بى معنا تلقى شوند، امكان تعارض مرتفع خواهد شد. اثبات گرايان منطقى معيار معنادارى در جملات علمى را قابليت ارزيابى تجربى آن مى دانستند و اين ميزان را براى معنادارى هر قضيه اى مى پذيرفتند و چون قضاياى دينى قابل اثبات تجربى نبودند، آن ها را بى معنا تلقى مى كردند.

"آلفرد آير" سه دسته قضايا را معنادار مى داند: قضاياى شخصى حاكى از وقايع مشخص خارجى، قضاياى كلى علمى كه در خارج قابل اثبات يا ابطال اند، و قضاياى توتولوژيك كه در رياضيات و هندسه و امثال آن هستند. جملاتى كه خارج از اين سه قسم باشند، از حوزه سخنان معنادار خارج اند يعنى ياوه اند و معناى محصلى افاده نمى كنند و فاقد محتواى ادراكى هستند.

- امپریالیسم علمی:

امپریالیسم علمی بجای حذف دین والهیات خواستار فتح و مدعی مالکیت بر آن چیزی است که به الهیات تعلق دارد. اما امپریالیسم علمی بر وجود امر الهی در ذیل معرفت علمی خود تایید می کند. لذا مدعی است اگر معرفت هم به امر الاهی است از تحقیق علمی حاصل می شود نه از وحی دینی. به همین جهت فیزیکدان ها همچون فرانک تیپلر مدعی هستند که الهیات باید به شاخه ای از فیزیک تبدیل گردد. چنانچه ویلسون با تعهدی که به ماتریالیسم علمی دارد، مدعی است که هر بحثی از وجود باید مطیع قوانین فیزیکی تلقی گردد، که نیازی به کنترل خارجی ندارد.

تدپیترز در جمع بندی این رویکرد تعارض گرایانه می گوید در نهایت، پیش فرض گزینه ای که ما آن را (امپریالیسم علمی ) می خوانیم، آن است که متکلمان، هنگامی ما را به خدا ارجاع می دهند، که در بهترین حالت فقط می توانند تبیین نابسنده و شاید حتی گمراه کننده از دین ارائه دهند. علوم طبیعی از دین، تبیین بهتری ارائه می کنند، و فرا طبیعی را به طور طبیعی تبیین می نمایند.) (13)

نص گرایی و اقتدارگرایی کلیسایی

برخی متالهین مسیحی کتاب مقدس و وحی را کاملا مبرای از خطا می دانند وعلم و علم گرایی را تهدیدی علیه ایمان دینی شان می دانند بنابر این به اقتدار وحی توسل می جویند. دراین جا، اصول جزمی دینی، با در پیش گرفتن راهی دو مرحله ای به سوی حقیقت که در آن خرد طبیعی از وحی الهی تبعیت می نماید، اقتدار خودرا بر علم اعمال می کند زیرا این اصول جزمی ریشه در روحی خداوندی دارد.

در قرن بیستم کلیسای کاتولیک رومی و بسیاری از فرقه های عمده پروتستان و بسیاری ازسنت گرایان و انجیلی ها، بر اولویت وحی و محوریت مسیح و اصرار داشتند، همچنین گروه های کوچک دینی بنیاد گرا و بعضی از فرقه های عمده در آمریکا مدعی عصمت مطلق کتاب مقدس بودند.

چنین موضع دینی به تقابل علم جدید و دین تصریح می دارد. درادامه چنین نص گرایی و اقتدار گرایی می توان از جریان دینی که برآفرینش گرایی علمی تاکید می کرد ـ که در مقابل نظریه تکامل داروین قرار داشت ـ نام برد، که نقدها و اشکالات اساسی در برابردیدگاه های طبیعت گرایان تکاملی مطرح ساخته اند.

تدپیترز در رابطه با رویکرد آفرینش گرایی و تفاوت آن با اقتدارگرایی کلیسایی بر این باور است که دانشمندان آفرینش گرایی امروزی ، مایلند از موضوع خود در قلمروعلم سخن بگویند نه اقتدار انجیلی، آنها فرض می کنند، حقیقت انجیلی و حقیقت علمی به یک حوزه تعلق دارند، در صورتی که میان حکم علمی و حکم دینی اختلافی وجود داشته باشد. آن گاه ما با تناقض درنظریات علمی روبرو هستیم. (14)

2) رویکرد تمایز انگارانه:

دلایل جداانگاری قطعی دو حوزه علم و دین تا حدی در تاریخ نهفته است.فی المثل هنگامی که ارباب کلیسا نظریه منظومه شمسی گالیله یا نظریه تکامل داروین را تخطئه می‏کنند، در مسایل علمی‏ای اظهارنظر می‏کنند که توانایی قضائت در باره آن راندارند.

از سوی دیگر نیوتن و سایر دانشمندان از مفهوم خدا برای پر کردن و پوشاندن رخنه‏هایی که در تعبیر و توصیفهای علمی آنان بود، استفاده می‏کردند تا یافته‏های بهتر یا نظریه‏های تازه‏تر، دخالت دادن ذات باری را غیر لازم بنمایاند.

چنین تصوری از خداوند ربطی با حیات دینی انسان نداشت.و همانقدر از نظرگاه دین مشکوک بود که از نظرگاه علم.

همچنین بعضی از دانشمندان قدیم خیلی مشتاق بودند که بعضی نظریه‏ها را به اصول کلی کیهانی یا نظامهای فلسفی تبدیل کنند؛فی المثل نظریه تکامل به صورتهای گوناگون هم به عنوان شاهدی بر صحت توحید و خداپرستی و هم به عنوان دستاویزی برای اصالت طبیعت (ناتورالیسم)یا پشتوانه‏ای برای اخلاق تشریک مساعی و تعاون، و هم اخلاق رقابت‏جوی درآمده است.

در پرتو این اشتباهات سابق است که امروز متکلمان در جداانگاری دقیق مسایل علمی و دینی اصرار می‏ورزند، و نیز احتیاطهای بیشتری در گرفتن نتیجه‏های دور از ذهن از یافته‏های علمی به عمل می‏آورند.

از میان مکاتب فکری که به این رویکرد گرایش داشتند می توان به مکاتب ذیل اشاره نمود:

الف) کلام لیبرال

ب) نئو ارتدکس

پ) اگزیستانسیالیسم

ت) تحلیل زبانی

ث) ابزار انگاری در فیزیک جدید

-الف) کلام لیبرال: پیروان این دیدگاه مبناى الهيات را در احوال قلبى، دينى و اخلاقى، نه در الهيات عقلى و نقلى جستوجو مى كردند. به اعتقاد آنان، منشأ معرفت به خداوند بيش و پيش از آن كه ناشى از كتاب مقدس و يا جريان تكاملى باشد، ريشه در آگاهى دينى و اخلاقى انسان دارد.(15)

متكلمان ليبرال تحليل تاريخى متون مقدس را پذيرفتند و تفسيرهاى مخالف نظريه تكامل را ناشى از فرضيات علمى و وضعيت فرهنگى حاكم بر زمان نگارش اين تفاسير دانستند. لازمه اين ديدگاه پذيرش نظريه داروين در زمينه رشد تاريخى تفاسير متون مقدس بود. (16)

برجسته ترين ويژگى اين نوع نگرش عبارت است از: اعتنا به تجربه انسانى به جاى الهيات طبيعى (عقلى) يا وحيانى (نقلى). آنان مسلّم مى گيرند كه كتاب مقدس مستقيماً وحى مُنزل نيست و به دست انسان نوشته شده است. در نتيجه، كتاب مقدس وحى مستقيم الهى نيست، بلكه گواهى انسانى بر بازتاب وحى در آيينه احوال و تجارب بشرى است. (17)

ب) نئوارتدكس: این گرایش در قرن بیستم از سويى، بر مركزيت مسيح و تقدم وحى تأكيد داشت و از سوى ديگر، درصدد پذيرش كامل نتايج پژوهش هاى نوين بر كتب مقدس و نتايج علوم جديد برآمد. راه حلى كه اين ها براى موارد تعارض ارائه مى دهند، جدايى كامل حوزه علم از دين است. از جمله رهبران اين نوع تفكر كارل بارث، متكلم پروتستان سوئيسى است. وى بزرگ ترين متكلمى است كه در قرن بيستم تأثيرى شگرف بر تفكر پروتستان بر جاى گذاشت. وى به شدت با ليبراليسم يا الهيات اعتدالى قرن 19 مخالفت نمود (18)

طبق نظر بارث و پيروان او، خداوند را مى توان تنها از طريق مسيح شناخت. خداوند امرى متعالى و «بكلى ديگر» مى باشد و صرفاً تا حدى مى توان او را شناخت كه خود را بر ما آشكار كرده باشد. توماس تورانس برخى از ديدگاه هاى نئوارتدوكسى را بسط و پرورش داده است. او بر این باور است که الهيات يك علم مستقل با مشخصات ويژه خويش است؛ زيرا موضوعش خداوند است. اين علم قوانين داخلى و شيوه پژوهش خاصى دارد. خداوند امرى متعالى است كه تنها از طريق خود و به گونه اى كه او خودش را به ما نشان داده است، مى تواند شناخته شود.(19)

پ)اگزیستانسیالیسم: اکثر نویسندگان و متفکران اگزیستانسیالیست، سودمندی دانش علمی را مسلّم گرفته‏اند، امادر عین حال یادآور شده‏اند که اهم مسایلی که به هویت و حیات درونی انسان مربوط می‏شود، فراتر از دسترس و دامنه علم است، و بر این باورند که اغلب اضلاع وجود انسانی فقط در طی و از طریق تصمیم‏گیری، تعهد و درگیر شدن در متن زندگی معلوم و مفهوم می‏شود، نه از طریق رهیافت خردورزانه دانشمندان.

در این مکتب جدا انگاری و روشهای معمول در الهیات و علم در درجه اوّل ناشی از تقابل بین حوزه خودآگاهی انسان و حوزه اعیان و امور فاقد آگاهی است. (20)

مارتین بوبر، فیلسوف یهودی، توصیف باریک بینانه مفصّلی از تفاوت بین نحوه رابطه یک شخص با یک شی‏ء و نحوه رابطه یک شخصی با شخص دیگر به دست داده است. رابطه نخستین که بوبر آن را رابطه«من-آن»می‏نامد، عبارت است از تصرف در اشیای بی‏جان و ناآگاه، ولی رابطه«من-تو» برعکس حاکی از درگیر شدن همه جانبه و همانا ادراک بی‏واسطه و مستقیم است و پرداختن به دیگری همچون غایت، نه به مثابه یک شی‏ء و یا یک وسیله. چنین مواجهه‏ای با تراضی و تعامل طرفین و همدلی و همسخنی رخ می‏دهد و در هشیاری و حساسیت و حضور.

مواجه«من-تو»می‏تواند به جهان آن‏ها و اشیا که قلمرو زمان و مکان و علیت است کشیده شود، ولی نمی‏تواند به حد مفاهیم این جهان فرو کاسته شود. از نظر بوبر مواجهه انسان با خداوند همواره همان بی‏واسطگی و اشتغال خاطر معهود در رابطه «من-تو»را داراست، حال آن که پژوهش علمی در قلمرو«من-آن»می‏گذرد. (21)

رودولف بولتمان نوع مشخص و مؤثری از اگزیستانسیالیسم را پرورانده است. او معتقد است که کتاب مقدس مسامحتا از فعل خداوند سخن می‏گوید، چنانکه گویی می‏توان فعل او را به زبان زمان و مکان وصف کرد. بولتمان اقسام و انواع این اصطلاحات مربوط به اعیان و اشیای خارجی را که برای بیان صفات الهی فراتر از زمان و مکان بکار می‏رود، «اساطیری» می‏نامد و قاطعانه می‏گوید ما در پرتو علم می‏دانیم که رویدادهای زمانی-مکانی، مقهور قوانین قاصر علّی‏اند، و در پرتو الهیات می‏دانیم که خداوند متعالی از ماده و طبیعت است و افعال او نمی‏تواند عینیت مادی داشته و در همان سطح و ساحت حوادث طبیعی باشد.

ت)فلسفه تحلیل زبانى: والتر استیس، فیلسوف تحلیلى انگلیسى نیز در حل تعارض علم و دین، به روى کرد جدا انگارانه رو مى آورد. وى آموزه هاى دینى را اسطوره و صورت هاى خیالى معرفى مى کند صورت هایى که به معانى حقیقى شان دلالت ندارند. بلکه به طریقه اى از زندگى و حقیقتى ژرف تر اشاره مى کنند. وى گوهر دین را عرفان دانسته و در بیان ویژگى هاى احساس و حالت دینى مى نویسد: منطقى است که بگوییم وقتى انسان هاى معمولى، به تعبیر خودشان نوعى احساسات دینى دارند، چه همراه با تصور آگاهانه اى از خدا در اذهانشان باشد، چه بدون آن، چه در نماز و نیایش در کلیسا، چه در میان صحنه هاى طبیعت، شکوه و هیبت و برافراشتگى کوه ها، غروب هاى آفتاب یا دریاها، چنین احساسات دینى مبهم، بى صورت، نامعلوم، تقریباً بیان ناشدنى، ضعیف، تیره و خموش، انگیختگى اعماق بینش عرفانى اند. (22)

ث)ابزار انگارى در فیزیک جدید: بسیارى از فیزیک دانان و ریاضى دانان اواخر قرن نوزدهم، مانند پى یر دوهم،به این رأى تمایل داشتند. دورهم، کتابى دارد به نام « ساختمان و هدف تئورى هاى فیزیکى »، وى بر این باور است که فیزیک سماوى، از قدیم ابزار انگار، و فیزیک زمین، واقع گرا بوده و در نزاع گالیله و کلیسا باید به کلیسا مى آموختند که فیزیک سماوى و ارضى ابزار انگار است یعنى قواعد فیزیکى از واقعیت خارجى گزارش نمى دهند و تنها ابزارى براى زندگى بهترند.

وجود تئورى هاى کارساز در عالم نادیده ها و ترم هاى تئوریک در تئورى هاى علمى و ریاضى بودن آراى علمى، مؤیّد این دیدگاه است. مفاهیمى مانند اتم، انرژى، انتروپى، ژن و... جملگى ترم هاى تئوریک اند که از استقراى مبتنى بر حس به دست نیامده اند بنا بر این یکى از ادله ى ابزار انگارى علم این است که نظریات علمى، متضمن ترم هاى تئوریک است که واقعاً تصویر عالم خارج نیستند بنا بر این انرژى یا ژن، ترم هایى هستند که ما ساخته ایم نه این که بر مسمّاى واقعى و خارجى دلالتى داشته باشند بدین ترتیب، تئورى هاى علمى، افسانه هاى مفیدند و هیچ گاه با آموزه هاى دینى که حکایت از واقع دارند، به چالش بر نمى خیزند. شایان ذکر است که راه حل هاى دوهم، در تعارض علم و دین، تنها در گستره ى تئورى هاى کار آمد است و دامنه ى تعارض میان قوانین علمى و آموزه هاى دینى را شامل نمى شود و براى آن باید چاره ى دیگر اندیشید.(23)

واندریاس اوسیاندر مقدمه اى بر کتاب دگرگونى هاى کُپرنیک نوشت و در آن کوشید تا این کتاب را براى جامعه ى علمى و متألّهان کلیسا خوشایند سازد. او معتقد بود که فرضیه ى خورشید مرکزى صرفاً ابزارى مناسب براى پیش بینى حرکاتِ اجرام سماوى است و تفسیرى منطبق بر واقع از علل حرکات اجرام سماوى نیست. علم، مصنوعات ریاضى را صورت بندى مى کند امّا الهیات واقعیت را توصیف مى نماید. (24)

ادامه دارد...

پی نوشت ها:

1)مهدوی نژاد، محمد حسین ، دین ودانش ، انتشارات دانشگاه امام صادق،صص43-44

2)همان، ص54

3)سروش، عبد الکریم ،علم چیست فلسفه چیست؟ تهران، پیام آزادی، 1361، صص11-13

4)همان، دانش و ارزش، ص13

5)مهدوی نژاد،همان، ص45

6)برایان ر. ویلسون، جداانگاری دین و دنیا، مرتضی اسعدی، صص126-127

7)فنایی ،ابوالقاسم، درآمدی بر دین و کلام جدید، انتشرات اشراق، صص113-114

8)ایان باربور، علم و دین ،ترجمه بهاءالدین خرمشاهی، تهران، مرکز نشر دانشگاه، 1385، صص145-146

9)همان، ص106

10)همان، ص 112

11)پترسون، عقل و اعتقاد دینی، ترجمه احمد نراقی، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی،1379، ص 366

12)فیزیک، فلسفه، الهیات، ص 51

13)علم و الهیات، تد پیترز، ص 26

14)همان

15)ایان باربور، صص129-130

16)همان

17)همان، صص130-131

18)همان، ص144

19)همان،صص147-148

20)همان، صص147-148

21)همان، ص149

22)والتر استیس، دین و نگرش نوین، ترجمه احمد رضا جلیلی، انتشارات حکمت،ص393

23)ایان باربور، صص194-196

24)پترسون، صص359-360

http://www.modarair.com/news/سخن-هفته/علم-و-دین.html

مطالب مرتبط:

نام شما:
ایمیل مقصد:

نام شما:
ایمیل مقصد: