خبرگزاری رسا ـ کتاب مقابله با خشونت خانگی علیه زنان که به منظور آموزش زوج های جوان و جوانان در آستانه ازدواج تدوین شده است، می کوشد تا با تأکید بر تفاوت های زن و مرد در ابعاد جسمی، شناختی، احساسی و رفتاری و با توجه به نقش های متمایز هر یک، راهکارهایی را به منظور کاهش خشونت علیه آنان ارائه نماید

این کتاب آموزشی به قلم محمد رضا سالاری فر و محمد تقی تبیک تألیف و به همت دفتر مطالعات و تحقیقات زنان منتشر شده است.

بخشی از آموزه های این مجموعه به افزایش شناخت زوجین از یکدیگر به منظور تعدیل انتظارات و تصحیح نگاه ها، بخشی به توصیف ویژگی های حیات خانوادگی، مسئولیت ها و حقوق متقابل زوجین و چگونگی کارآمد سازی روابط خانوادگی و بخشی نیز به چگونگی مواجهه با خشونت در مرحله پیشگیری، کنترل و مقابله معطوف شده است. به علاوه، از آنجا که دختران و پسران جوان نیز بخشی از مخاطبان را تشکیل می دهند بخشی از آموزه های این مجموعه نیز به ملاک ها و شیوه های همسرگرایی اختصاص یافته است تا دختران و پسران از ابتدا در انتخاب همسر به ملاک هایی توجه کنند که زمینه های آسیب بعدی را کاهش می دهد.

این کتاب از یک مقدمه و ده فصل تشکیل شده است: «تفاوت های زن و مرد»، «همسر گزینی؛ملاک هاو شیوه ها»، «وظایف و حقوق اعضای خانواده»، «اصول کارآمدی خانواده»، «خشونت خانگی؛ تعریف، انواع و پیامدهای آن»، «زمینه ها و علل خشونت خانگی»، «آشنایی و مقابله با استرس»، «آشنایی با خشم و عوامل آن»، «اصلاح نگرش و رفتار مردان خشونت ورز» و «مواجهه با شوهران خشونت ورز؛ توصیه هایی به همسران» عنوان فصل های دهگانه این کتاب است.

فصل اول تفاوت های زن و مرد

این فصل کتاب به ویژگی های زن و مرد و مقایسه آنان از دیدگاه روانشناسی و اسلامی اختصاص دارد.

خشونت های خانگی در بیشتر موارد با ملاحظات جنسیتی همراه است. چنان که خانواده هم به لحاظ آن که عرصه خصوصی است و هم به لحاظ خصوصیت روابط زناشویی و عاطفی، آن را از خشونت در محیط های عمومی متمایز می کند.
به همین جهت اولین موضوعی که در خشونت و نیز سایر مباحث زن و مرد چه در خانواده و چه در اجتماع مورد توجه قرار می گیرد، تفاوت های این دو جنس است. بررسی اولیه این تفاوت ها می تواند پاسخگوی این سؤال باشد که چرا مقابله با خشونت علیه زنان هدف اولیه و اصلی قرار گرفته است. به عقیده نویسنده، مربی باید در تدریس این فصل، نحوه ارتباط بحث را با خشونت به صورت ظریف و تک جمله هایی در ضمن مباحث آغاز کند. مثلا قدرت بدنی بیشتر مردان، زمینه ای برای خشونت فیزیکی بیشتر آنهاست. در مقابل ویژگی های روانی زنان، شیوه های متفاوتی را برای خشونت پیش روی آنان قرار می دهد.

در این فصل ویژگی های زن و مرد از بُعد جسمانی، روانی و رفتاری بررسی شده است. تفاوت های بدنی، مغزی و هورمونی در بُعد جسمانی و ویژگی های شناختی و عاطفی هم در بُعد روانی بیان شده است.

در بُعد رفتاری هم به ویژگی های زن و مرد و مقایسه آنان از دیدگاه روان شناسی و اسلامی پرداخته شده است.

در بخشی از این فصل آمده است: «افزون بر ارتباط کلامی، روش های دیگری نیز برای فهماندن افکار و احساساتمان به دیگران وجود دارد. این گونه ارتباط را، ارتباط غیر کلامی می نامند. این روش ها عبارت اند از : تغییر لحن صدا (بلندی، زیر و بمی، آهنگ و سرعت صدا، تأکید بر واژه های ویژه و ...)، حالت های صورت (لبخند زدن، خیره نگریستن، اخم کردن و ...) و حرکات بدن (لمس کردن، نوارش کردن، در آغوش کشیدن و ...).

نکته مهم اینکه زنان و مردان در ارتباطات کلامی و غیر کلامی تفاوت هایی دارند که گاهی موجب مشکلاتی در روابط خانوادگی می شود. به همین دلیل، زنان و مردان باید از این تفاوت ها آگاه باشند تا از یکدیگر انتظار بی جا نداشته باشند.»

فصل دوم: همسر گزینی؛ ملاک ها و شیوه ها

مطالب فصل دوم این کتاب مربوط به تشکیل خانواده و همسر گزینی است.

این فصل افراد را با ویژگی های همسر مناسب و فرآیند همسر گزینی آشنا می کند. آموزش این فصل را می توان نوعی پیشگیری از همسر آزاری محسوب کرد.

البته مؤلف معتقد است که مطالب این فصل باید به گونه ای عنوان شود که برای اکثریت بالای مخاطبان یعنی ازدواج کرده ها، مشکل جدیدی ایجاد نکند و احساس شکست در انتخاب را تداعی ننماید.

این فصل در دو بخشِ ملاک های همسر گزینی و شیوه های همسر گزینی ارائه شده است تا با انتخابی صحیح و با چشم باز، از بسیاری از مشکلاتی که در زندگی پیش می آید جلوگیری شود.

شرایط جسمانی، شرایط اعتقادی و روانی، شرایط اقتصادی و موقعیت اجتماعی در بخش ملاک ها و همچنین مداخله خانواده، مشورت، تحقیق و بررسی، گفتگوی چهره به چهره، مشاهده مستقیم و استخاره نیز در بخش شیوه ها مورد بررسی قرار گرفته است.

فصل سوم: وظایف و حقوق اعضای خانواده

آنچه که افراد یک خانواده باید نسبت به دیگر اعضا انجام دهند، در این فصل بررسی شده است تا با مشخص شدن وظایف و حقوق فرد و دیگر اعضا، از بسیاری از خشونت های خانگی پیشگیری شده مسئولیت ها به گردن یکدیگر انداخته نشود.

تأمین نیازهای مادی، بر آوردن نیازهای عاطفی و جنسی، تکریم و بزرگداشت و همچنین گذشت و نادیده انگاری، به عنوان وظایف مرد در برابر همسر برشمرده و توضیح داده شده است.
تأمین نیازهای عاطفی و جنسی، پیروی و همراهی و وفاداری و حفظ عفت نیز به عنوان وظایف زن در برابر شوهر معرفی و توضیح داده شده است.

بخش بعدی نیز با عنوان وظایف متقابل اعظای خانواده شامل: وظیفه والدین در مراحل تحول و رشد فرزندان، مسئولیت فرزندان در برابر پدر و مادر و در برابر یکدیگر، مرزها و محدودیت های رفتاری اعضای خانواده و مذاکره برای حل اختلاف می شود.

فصل چهارم: اصول کارآمدی خانواده

در این فصل که در حقیقت مکمل بحث فصل گذشته است تبیین شده است که برای داشتن خانواده ای با ویژگی های مطلوب و کارآمد، افزون بر انجام وظایف و رعایت حقوق، به ویژگی های بینشی، اخلاقی و رفتاری دیگری نیاز داریم که در چارچوب وظایف و حقوق نمی گنجد، ولی برای بهبود و کارآمدی خانواده ضروری است.

با این توضیح که تأکید بیش اندازه بر حقوق و وظایف، فضای خانه را به یک محیط خشک قانونی تبدیل می کند و نگاهها به همدیگر متوقعانه و طلبکارانه خواهد بود.

مهارت های ارتباطی برای کارآیی خانواده و تکالیف ارتباطی زن و شوهر، مطالب این فصل را تشکیل می دهد.

در بخشی از این فصل می خوانیم:
«مردی نزد رسول خدا صلی الله علیه و آله آمد و گفت: همسری دارم که وقتی به خانه وارد می شوم، به استقبال من می آید و هنگامی که از خانه خارج می شوم، مرا بدرقه می کند. وقتی مرا غمگین می بیند می گوید: چه چیزی ترا اندوهگین ساخته؟ اگر برای روزی ات غمگینی، کسی غیر تو ـ یعنی خدا ـ روزی ات را بر عهده گرفته و اگر برای آخرت غمگینی، خدا این غم تو را زیاد کند. رسول خدا به آن مرد گفت: خداوند کارگزارانی دارد و این زن از کارگزاران خداست. برای او نیمی از پاداش شهید در راه خدا مقرر شده است.»

فصل پنجم: خشونت خانگی؛ تعریف، انواع و پیامدهای آن

در این فصل، خشونت با توجه به اجزای آن از جمله: قصد عمد، آزار و آسیب یا تهدید به آنها، غیر قانونی بودن و استفاده از زور، این گونه تعریف شده است:
«خشونت خانگی رفتاری غیر قانونی با همسر یا کودک در محیط خانه با هدف آسیب رساندن جسمانی یا روانی یا تهدید به این امور است.»

تهدید های متفاوت و ایجاد مخاطره و تشویش ذهنی، خشونت های فیزیکی، خشونت های روانی و کلامی، خشونت های جنسی و ناموسی، خشونت های اقتصادی و مالی، خشونت های حقوقی، و خشونت واکنشی ـ دفعی یا برنامه ریزی شده، به عنوان انواع و مصادیق مهم خشونت خانگی مورد توضیح قرار گرفته است.

موارد خشونت خانگی زنانه و همچنین پیامدهای خشونت خانگی، از دیگر مطالب این فصل است.

فصل ششم: زمینه ها و علل خشونت خانگی

در این فصل با هدف شناخت زمینه ها و علل بروز خشونت خانگی جهت جلوگیری از آن، به این مسائل پرداخته شده است: علل فردی و شخصیتی، علل ارتباطی و تعاملی، و علل اقتصادی و اجتماعی.

عوامل جسمانی، عوامل روانی و شخصیتی، مصرف الکل و مواد مخدر، تفاوت سنی فاحش، هوش و تحصیلات کم، و ضعف اخلاقی به عنوان علل فردی و شخصیتی مورد توضیح قرار گرفته است. در این بخش آمده است:
«برخی افراد به دلیل کمبود عزت نفس به خشونت دست می زنند. این افراد به قدرت و غلبه جویی نیاز دارند و با ابراز خشونت می خواهند به آن دست یابند.»

علل ارتباطی و تعاملی شامل: روحیات جنس مرد و نقش های مردانه وی، تقویت روحیه پرخاشگری با دیدن رفتارهای خشن اطرافیان به ویژه والدین، ازدواج اجباری، دخالت اطرافیان به ویژه بستگان نزدیک، و نا آشنایی با مهارت های اجتماعی و ناتوانی در کنترل رفتار می شود.

زمینه های اقتصادی، طبقه اجتماعی، زمینه های فرهنگی و عوامل حقوقی نیز به عنوان علل اقتصادی ـ اجتماعی خشونت خانگی توضیح داده شده است.

فصل هفتم: آشنایی و مقابله با استرس

در این فصل با این توضیح که غالبا خشونت در فضای استرس روی می دهد و آگاهی زوج ها از شرایط بروز استرس و عوامل استرس زا می تواند عامل مهم پیشگیری و مهارت خشونت باشد، به موضوع استرس و درمان آن پرداخته شده است.

مؤلف در مقدمه این فصل پس تعریف استرس به توضیح درباره آن پرداخته و سپس وارد بحث نشانه ها و انواع استرس، عوامل مشترک استرس زا، استرس در زنان و مردان و همچنین زمینه های کاهش استرس می شود. روش های شناختی، رفتاری و عاطفی ـ معنوی رویارویی با استرس نیز در این فصل مورد بررسی قرار گرفته است.

فصل هشتم: آشنایی با خشم و عوامل آن

مؤلف در این فصل به موضوع خشم به عنوان هیجانی که زمینه ساز خشونت است پرداخته و آن را از مباحث کلیدی این مجموعه آموزشی دانسته و در بخشی از مقدمه این فصل می نویسد:

«در دنیای امروز، شمار اندکی از ما در معرض انواع خطرهای فیزیکی قرار داریم که رویارویی با آن ها به خشم و پرخاشگری نیاز دارد. امروزه، (تهدید هویت) جانشین (تهدید حیات) شده است. برخی از اموری که در جامعه امروز احساس خشم و افکار پرخاشگرانه را بر می انگیزند، عبارت اند از:

احساس بی احترامی به افکار، عقاید، احساسات و نیازهایمان.
احساس تهدید شدن بقا یا موفقیت در چیزی هایی که به آن ها به شدت متعهدیم؛ مانند شریک زندگی، دوره تحصیل و سبک زندگی.
احساس بی عدالتی.

مؤلف در این فصل به این مباحث پرداخته است: تبدیل شدن خشم به یک معضل، تشخیص خشم، موقعیت های خشم بر انگیز، علل مهم خشم، ویژگی های رفتاری افراد پرخاشگر، پیامدهای ابراز خشم، پیامدهای خشم در خانه و آزمون خشم، و احساس سوءظن یا خشونت.

فصل نهم: اصلاح نگرش و رفتار مردان خشونت ورز

مؤلف، این فصل کتاب را به شیوه های درمانی جهت اصلاح رفتار مردان خشونت ورز اختصاص داده و البته مطالعه این موارد را برای همسرانشان مفید می داند. چرا که با مطالعه آن می توانند در اصلاح شوهر خود نقش مفیدی را ایفا کنند.

با دید دیگران به موقیعیت و مشکل نگریستن، تأمل و بررسی کارهایی که مایلید انجام دهید، بررسی و پیش بینی پیامدهای احتمالی اعمال خود، پذیرش این نکته که همه خطا پذیرند و جست و جوی شیوه هایی که به کمک آن ها می توان یک موقعیت مشکل زا را به گونه ای مثبت کنترل و اداره کرد، برخی از این شیوه هاست.

اصلاح نگرش ها به زن، اصلاح نگرش درباره مسئولیت های خانگی زن، اصلاح نگرش درباره زدن زن، دیگر اصلاحات نگرشی، نکته هایی درباره ابراز یا کنترل خشم، راهکارهای رفتاری و رویارویی با خشم و پرخاشگری، محاسبه و مراقبت روزانه، آرام سازی، تغییر خود گویی های منفی، حل مسئله، ایجاد تغییر در محیط، ابراز خشم به شیوه سازگارانه، و آثار و فواید کنترل خشم، مطالب این بخش را تشکیل می دهد.

در بخشی از این فصل می خوانیم:
«رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: آیا سزاست که فردی از شما همسر خود را بزند و سپس او را در آغوش کشد.»

فصل دهم: مواجهه با شوهران خشونت ورز (توصیه هایی به همسران)

در این فصل نیز هرچند روی سخن نویسنده با زنان است، اما معتقد است زنان و مردان با یادگیری مطالب آن می توانند یاری گر هم در مهار خشونت در خانه باشند.

پیشگیری از خشونت، شناسایی موقعیت بروز خشونت، رویارویی با خشونت و اقدامات پس از خشونت، راه کارهای مهمی است که نویسنده در فصل آخر کتاب ارائه کرده است.

در بخشی از این فصل آمده است: «اطاعت از شوهر را سرلوحه کار خود قرار دهید. همکاری در اداره خانه، فضای خانواده را صمیمی می کند. بردباری در برابر غیرت ورزی او اصل مهمی است. رعایت حدود و مرزهای شرعی در رابطه با نامحرمان، افزون بر اینکه می تواند از بروز خشم و ناراحتی در وی جلوگیری کند، امری بسیار پسندیده است و آثارش فراتر از حد تصور است.

همان گونه که قرآن سر پرستی خانواده را به شوهر داده است، و بسیاری روان شناسان خانواده این مسئله را تأیید کرده اند، شما نیز سر پرستی همسرتان را بپذیرید و درگیری و جنگ قدرت در خانواده را کنار بگذارید.»

آرم دفتر مطالعات و تحقیقات زنان، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، مرکز امور زنان و خانواده ریاست جمهوری، وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی و همچنین دفتر امور زنان وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی بر روی این کتاب دیده می شود که به معنای همکاری در انتشار این کتاب است.

کتاب مقابله با خشونت خانگی علیه زنان به قلم محمد رضا سالاری فر و محمد تقی تبیک در سال1389 با شمارگان 5000 نسخه در 184 صفحه با قیمت 3000 تومان به همت دفتر مطالعات و تحقیقات زنان منتشر شده است./913/ز501/ر