گروه جهان: امروز سال 2016 میلادی هم تمام شد و وارد اولین روز سال 2017 شدیم. 2016، سالی که در عرصه سیاست سالی پر از وقایع شگفت انگیز و غیر قابل پیش بینی بود. سالی که در آن قدرت‌های بزرگ جهانی بر سر حل و فصل پرونده هسته‌ای به توافق رسیدند، مردم بریتانیا به جدایی از اتحادیه اروپا رای مثبت دادند، دونالد‌ترامپ رییس جمهور ایالات متحده شد و چندین و چند واقعه‌ی دیگر که همگی وجوهی از شگفتی را به خود به همراه داشته است.

برجام؛ شگفتی آغاز سال
با نگاهی به فراز و نشیب‌های پرونده هسته‌ای ایران و نوع مواجهه قدرت‌های بزرگ با این پرونده می‌توان رسیدن به توافقی که مورد قبول همه اطراف این موضوع باشد را کاری سخت، پیچیده و تعجب آور دانست. هنگامی که به اختلافات شدید روسیه و چین با غرب در خصوص مسائل مختلف عرصه بین الملل می‌اندیشیم اولین پرسشی که در ذهن می‌آید این است که این همگرایی غرب و شرق علیه ایران چگونه شکل گرفت؟

برای پاسخ به این پرسش می‌بایست به عملکرد تیم سیاست خارجی در فاصله سال‌های 84 تا 92 نگاهی انداخت. رییس دولت وقت، مسئول مذاکرات هسته‌ای و همچنین دیگر تصمیم گیران این حوزه در آن دوران فضایی را ایجاد کردند که کشورهایی که در بسیاری از موضوعات تفاوت نظر آشکاری با یکدیگر دارند در این موضوع خاص هم صدا شوند. ضعف این نوع مدیریت از سوی مسئولان وقت آن چنان آشکار بود که حتی فردی مانند مشاور امور بین الملل رهبری که معمولا اهل موضع گیری‌های صریح نیست هم درباره آن لب به انتقاد گشود.

علی اکبر ولایتی در خصوص عملکرد مسئولان آن دوران معتقد است: «دیپلماسی این نیست که انسان برود مقابل کشورهای دیگر خطابه بخواند و در مصاحبه مطبوعاتی مطالب خود را بیان کند. دیپلماسی این نیست که ما در یک طرف بنشینیم و آنها در طرف مقابل بنشینند و ما حرف مشخصی را بزنیم بدون آن که اقدامات دیگری در خارج از آن انجام دهیم. دیپلماسی به معنی تعامل و معامله است و با همه کشورها و انهایی که مذاکره می‌کنیم باید بسیار خوب عمل کنیم و می‌شد در مذاکرات هسته‌ای آن سالها بهتر از این عمل کرد و اگر این روند موفق بود این مشکلات پیش نمی‌آمد و وضع به اینجا نمی‌رسید. بحث دیپلماسی کلاس فلسفه نیست که شما بروید آنجا بگویید منطق ما قوی بود و آنها هم محکوم شدند. آنچه که مردم می‌بینند این است که چند سال مسئول هسته‌ای بودند یک قدم پیش نرفته‌اند و هر روز تحریم‌ها بیشتر شده بود و فشارش بر مردم می‌آمد.»

در چنین وضعیتی پرونده هسته‌ای در اختیار دولت روحانی و تیم همراهش قرار گرفت، وضعیتی که از یک سو تصویری از ایران به جهان ارائه شده بود که فاقد منطق است و از طرف دیگر نیز طرف‌های مقابل به توافقاتی افزایش فشارها علیه کشورمان رسیده بودند. با کنار هم قرار دادن این مسائل می‌توان رسیدن به توافقی مانند برجام که مورد قبول همه طرف‌ها باشد را مایه شگفتی دانست. جان مرشایمر استاد علوم سیاسی دانشگاه شیکاگو درباره توافق وین موسوم به برجام می‌گوید: «با توجه به اینکه دیپلماسی مبتنی بر داده‌ها و ستانده‌ها در هر دو طرف است، این یک توافق عالی است. این امر به ویژه زمانی مشخص می‌شود که پیامدهای رد آن را در نظر بگیریم. این توافق، یک گام مهم به سوی بهبود روابط ایران و ایالات متحده است» یا جوزف نای استاد دانشگاه هاروارد درباره اینکه آیا بدیل بهتری برای برجام وجود دارد یا خیر معتقد است: «تصور یک توافق بهتر، ساده است؛ اما آنچه ما اکنون در اختیار داریم، بهترین گزینه از میان بدیل‌های واقع بینانه به شمار می‌رود.».

برگزیت؛ یک جدایی غیر منتظره
شاید کمتر کسی در ابتدای 2016 تصور می‌کرد که چند ماه دیگر بریتانیایی‌ها در یک همه پرسی خواهان جدا شدن از اتحادیه اروپا باشند. بسیاری از نظرسنجی‌ها هم همین نگاه را که این اتفاق رخ نخواهد داد تایید می‌کردند اما آنچه از صندوق‌های رای بیرون آمد جدایی بریتانیا از اتحادیه بود. با نگاهی به عملکرد دولت بریتانیا در همه این سالها می‌توان رابطه آن‌ها با اتحادیه اروپا را رابطه‌ای سینوسی نام نهاد. نکته جالب توجه در این همه پرسی این بود که تنها چند روز پس از اعلام نتیجه همه پرسی باز هم زمزمه هایی مبنی بر اینکه اکثریت از رایش پشیمان شده است در برخی رسانه‌ها منتشر شد. در ادامه برخی از دیدگاه‌های موافق و مخالف برگزیت را مرور می‌کنیم.

مخالفان معتقدند:
1- انگلستان در بیرون از اتحادیه اروپا از صحنه جهانی برکنار می‌ماند و به‌ این‌‌ترتیب نفوذ کمتری بر تصمیم‌گیری‌های بین‌المللی و مسائلی نظیر مبارزه با‌تروریسم، تجارت و محیط‌زیست خواهد داشت
2- بیرون رفتن از اتحادیه اروپا یک ریسکِ امنیتی است. همکاری با همسایگانِ اروپایی به لندن امکان می‌دهد با تهدیدها برخورد و امنیت خود را حفظ کند.
3- امنیت انگلیس در این اتحادیه به دلیل جدی بودن تهدیدات‌تروریستی که هم‌اینک شکلی فراملی یافته‌اند و سازمان‌های تبهکاری، بهتر تامین خواهد شد.
4- روند جهانی‌شدن را نمی‌توان به عقب برگرداند و تنها می‌شود آن را مدیریت کرد.
5- برگزیت سبب کاهش نفوذ انگلستان، تضعیف ناتو و کمک به دشمنان غرب می‌شود.
و موافقان این جدایی چنین می‌گویند:
1- ترک اتحادیه اروپا امکان کنترل بیشتر بر قوانین و مقررات را به انگلستان اعطا می‌کند.
2‌- ترک اتحادیه اروپا به نفوذ جهانی بیشتر انگلستان منجر می‌شود.
3- با برگزیت می‌توان سرنوشت را مجددا به دست گرفت، که می‌شود مجددا بر امور مسلط شد و حاکمیت ملی را برقرار کرد.
4- اگر انگلستان کار را به‌تنهایی ادامه بدهد صدای قویی‌تری خواهد داشت.
5- انگلستان بیرون از اتحادیه اروپا، همچنان بازیگر کلیدی ناتو باقی می‌ماند و کُرسی خود را در شورای امنیت نیز حفظ می‌کند.
6- بیرون رفتن از اتحادیه اروپا امنیت انگلستان را افزایش می‌دهد و کشور از بندِ «منشور حقوق بنیادین» اتحادیه اروپا که تعیین می‌کند پلیس و نیروهای امنیتی انگلستان چه اختیاراتی داشته باشند رها خواهد شد.
7- خروج از اتحادیه اروپا سبب می‌شود که انگلیس تعهدی در قبال ارتش اروپایی نداشته باشد.
8- ماندن در اتحادیه اروپا‌تردد‌تروریست‌ها را به انگلستان آسان می‌کند.
9- با برگزیت می‌توان مانع از دخالت دادگاه عدالت اروپا در امور وزارت کشور انگلیس شد که سعی می‌کند مظنونان‌تروریستی را از این کشور اخراج کند.

ترامپ؛ شگفتی بزرگ2016
انتخاب تاجر معروف امریکایی را می‌توان بزرگترین شگفتی 2016 دانست. فردی که حتی تصور آنکه قرار است وارد کارزار انتخابات شود بیشتر شبیه یک شوخی بود اما او نه تنها حضور در دنیای سیاست را به تجارت‌ترجیح داد بلکه با نگاهی به مردان برگزیده او برای کابینه اش می‌توان چنین گفت که او همان نگاه تاجرانه را نیز به سیاست وارد کرده است.‌

ترامپ تک تک رقبایش در حزب جمهوری خواه را کنار زد و با ادبیات خاص و گاه غیر معمول و بی ادبانه اش توانست هیلاری را نیز که بسیاری از تحلیل گران کارکشته بین المللی او را رییس جمهور پس از اوباما می‌دانستند شکست دهد. ناصر هادیان، کارشناس مسائل امریکا درباره‌ترامپ معتقد است: «بسیاری از شعارهایی که‌ترامپ داده اصولا عملی نیست، کارهای‌ترامپ بسیار ناشناخته و روحیه او کاسب کارانه است، او ایدئولوگ نیست، رفتار گذشته او هم این را نشان داده است.‌

ترامپ چون در سیاست نبوده، ممکن است به سمتی برود که رابطه دیگری را با روس‌ها برقرار کند اما پنج محدودیت مهم و اساسی شامل محدودیت نظام بین الملل، محدودیت‌های واقعی مالی در آمریکا، محدودیت‌های فرهنگی و ارزشی، محدودیت‌های اختلافات و ساختار خاص حقوقی آمریکا و ساختار بروکراتیک آمریکا دارد. او بر خلاف آنچه گفته برجام را پاره نمی‌کند، چراکه بی نهایت احمقانه است، او به دنبال اجرای سخت گیرانه برجام می‌رود، گذراندان قانون‌های تحریم‌های جدید تحت عناوین دیگر همچون حقوق بشر و‌تروریسم و وضع قانون علیه ایران از سوی ایالت‌ها به صورت جداگانه از جمله این فشارها خواهد بود.»